موزه پارس شیراز در سال ۱۳۱۵ در عمارت كلاه فرنگی شیراز كه در باغ نظر قرار دارد تاسیس شد.موزه پارس در میانه بازار وكیل و ارگ كریم‌خانی و در واقع در عمارت كلاه فرنگی وكیل كه آرامگاه كریم خان زند نیز در آن قرار دارد، تشكیل شده است.در موزه پارس اشیایی از دوران قبل و بعد از اسلام نگهداری میشود. آثار موجود در موزه پارس به سه دوره پیش از تاریخ، دوره تاریخی و دوره اسلامی تقسیم می شود.عمارت كلاه‌فرنگی این موزه در دوره كریمخان زند محل پذیرایی میهمانان و سفیران خارجی و مراسم رسمی و اعیاد مختلف بوده است. بنا به وصیت كریم خان زند، جسد وی را در شاه نشین شرقی عمارت دفن كردند و آن را آرامگاه وكیل نیز می‌نامند.
معماری بنا
ساختمان اصلی یك عمارت هشت ضلعی نامنظم است كه چهار ارسی و چهار ورودی دارد. فضای داخلی بنا شامل یك تالار مركزی همراه با گنبد است. این عمارت سنگ فرش شده و از مهم‌ترین اجزای داخلی بنا می‌توان به حوض هشت ضلعی یك‌پارچه از سنگ مرمر در مركز عمارت اشاره كرد كه از نظر هنر و صنعت بسیار حائز اهمیت است.
معماری بنا بسیار زیبا و خیره‌كننده است. ساختمان دارای چهار شاه‌نشین است كه به‌صورت زیبایی طراحی شده‌اند. سطوح داخلی عمارت شامل طاق‌ها و میان طاق‌ها، همگی به‌صورت منظم و گچی هستند كه با نقاشی‌های گل و مرغ و خطوط اسلیمی مزین شده‌اند. به‌دلیل صدماتی كه به دستور آقامحمدخان قاجار به نقاشی‌ها وارد شد، این نقاشی‌ها توسط استاد محمدباقر جهانمیری به سبك دوره زندیه با رنگ‌های گیاهی بازسازی شده است. در سال ۱۳۴۵ و ۱۳۶۴ هجری شمسی به‌منظور مشخص شدن نقاشی‌های دوره زندیه، سقف شاه‌نشین شمالی طی دو سال لایه‌برداری شد و بقیه بخش‌های سقف به همان شكل باقی ماند.
حد فاصل هر شاه‌نشین یك اتاق زاویه قرار دارد و هر دو اتاق زاویه دارای بخاری دیواری است. اتاق ضلع شمال شرقی دارای مقرنس‌كاری و نقوش متفاوتی است. این اتاق با اهمیت‌تر و زیباتر از سایر اتاق‌ها ساخته شده است. ازاره‌های این اتاق از سنگ مرمر با نقاشی‌های ظریف، رنگ و روغن است كه توسط استاد بدر آقای سامی مرمت و بازسازی شده است.
تزیینات بنا
از ویژگی‌های اصلی معماری این بنا می‌توان به نقش‌های آجری، كاشی‌كاری و نگارگری و استفاده از ازاره‌های یك تكه كه در كنج زاویه‌ها هیچ برشی نداشته‌اند، اشاره كرد. ازاره‌های یك تكه بیانگر این نكته هستند كه سنگ‌ها ابتدا در محل مورد نظر نصب شده و سپس حجاری شده‌اند. كاشی‌كاری‌های بنا ظرافت و جلوه خاصی به ساختمان بخشیده‌اند. این كاشی كاری‌ها به‌صورت قرینه در دو ضلع از ساختمان منظره شكارگاه و در دو ضلع دیگر داستان بر تخت نشستن حضرت سلیمان را نشان می‌دهند.قسمت اعظم دیوارهای بیرونی با كاشی‌های هفت رنگ و با رنگ و تصاویر گل و مرغ تزیین شده است. فضای بیرونی عمارت به‌وسیله چهار پلكان سنگی یك‌پارچه حجاری شده، باغ را به بنای داخلی مرتبط می‌سازد.
باغ نظر
دو طرف ساختمان در محوطه دو حوض وجود دارد و باغ شامل راهروهایی منظم در میان درختان و گل‌ها است كه در آن صندلی‌هایی جهت راحتی بازدیدكنندگان قرار داده شده است. در میان درختان باغ، برخی از درختان قدیمی هم وجود دارند كه توسط سازمان حفاظت آثار باستانی ایران به‌عنوان «درختان كهن» ثبت شده‌اند.
آثار تاریخی موجود در موزه
اگر كمی وقت بازدید خود را به محوطه باغ اختصاص دهید و گشتی در آن بزنید، متوجه سه اثر تاریخی خواهید شد كه هركدام زیبایی‌های خاص خود را دارد. اولین اثری كه مشاهده می‌كنید، سنگ ازاره كاخ خورشید است كه تصویر دو شیر روی آن نقش بسته است. قدمت این اثر به دوره قاجاریه باز می‌گردد.
دومین اثری كه در محوطه به چشم می‌خورد، سنگ نوشته تاریخ رامگرد (رامجرد) است كه قدمت آن به سال ۵۹۰ هجری قمری بازمی‌گردد. و در نهایت سومین اثری كه در انتهای باغ به چشم می‌خورد، بزرگ‌ترین اثر سنگی تاریخی موجود در محوطه است. سنگ‌های ازاره كاخ خورشید كه نقوش شاهنامه روی آنها به چشم می‌خورد. قدمت این اثر هم به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.
قرآن‌های نفیس خطی
یكی از آنها به خط حضرت علی (ع) است و به حرم مطهر شاه چراغ هدیه شده بوده است. دیگری قرآن‌های خطی مربوط به سال ۷۵۴ قمری كه ملكه تاش خاتون آنها را به شاه چراغ هدیه كرده است. همچنین قرآن معروف به هفده منی دروازه قرآن به خط سلطان ابراهیم، نوه شاهرخ تیموری نیز دیده می شود.
تعدادی از قرآن‌های تاریخی؛ به خطی منسوب به امیرالمؤمنین علی (ع)، امام حسن (ع)، امام صادق (ع) و چند تن از صحابه پیامبر (ص) و تابعین ایشان كه در گذشته در مسجد عتیق شیراز نگهداری می‌شد در موزه نمایش داده میشود. در میان قرآن‌های این موزه می‌توان به دو قرآن منحصر به فرد اشاره كرد كه در مخزن موزه نگهداری میشود. یكی از این قرآن‌ها خط عثمان خلیفه سوم است كه چندین قطره خون وی، به هنگام قتلش روی آن ریخته شده است. قرآن دیگر یكی از قرآن‌هایی است كه در قرن ششم در دروازه قرآن گذاشته شده بود.
ظروف مربوط به دوره های پیش از اسلام، سلجوقیان و صفویه و همچنین شمشیر شخصی كریمخان زند كه دو بیت زیر بر آن نوشته شده است:
این تیغ كه شیر فلكش نخجیر است شمشیر وكیل، آن شه كشورگیر است
پیوسته كلید فتح دارد در دست آن دست كه بر قبضه‌ی این شمشیر است
آثار تاریخی
قلیان مینا كاری فلزی؛ متعلق به كریمخان، اشیا متعلق به كریم خان زند از جمله شمشیر وی، تابلوی تصویر كریم خان زند، اشیا لاكی، كتب خطی، سكه های زندیه، قلمدان های دوره زندیه، قابهای آینه، از سایر اشیای این موزه شهر شیراز است.
تعدادی تابلوی نفیس، آثار و اشیا موزه از دورانهای مختلف تاریخی انتخاب شده‌اند. تابلوهایی از نقاشان بنام قرن دهم و یازدهم همراه با چند نقاشی از لطفعلی صورتگر نقاش قرن سیزدهم.
قباله ازدواج مستوفی الممالك: قباله های ازدواج از قرون یازدهم و دوازدهم و تصاویری از كریم خان و لطفعلی خان زند نیز در این موزه به چشم می خورد كه در میان آنها می‌توان به قباله‌ای از ازدواج میرزا حسن مستوفی الممالك؛ یكی از رئیس الوزارهای مشهور تاریخ معاصر، اشاره كرد.
این قرآن توسط سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری در قرن ۹ هجری نوشته شده است.
از دیگر آثار موجود در موزه كه بینندگان را به خود جلب می‌كرد، می‌توان به طلسم با حروف ابجد اشاره كرد. قدمت این اثر به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.اعدادی كه در این طلسم نوشته شده‌اند، بسیار كوچك و ظریف بوده و همین ظرافتش ارزش آن را دو چندان می‌كند.از دیگر آثاری كه بسیار زیبا است، می‌توان به تابلو نقاشی حافظ و شاخ نبات اشاره كرد. این تابلو اثر میر مصور بوده و در دوره معاصر كشیده شده است.
آثار تاریخی موزه
در موزه آثار دیگری همچون زره زنجیر بافت فولادی مربوط به دوره زندیه كه در شیراز كشف شده‌اند نیز به چشم می‌خورد. در كنار این زره آثار دیگری همچون شمشیر دو دم فولادی مربوط به دوره صفویه، سپر فلزی با آیات قرآنی مربوط به دوره زندیه و كلاه خود فولادی با تزیینات طلا مربوط به دوره صفویه به چشم می‌خورد.
كوبه در متعلق به مسجد جامع عتیق، ظرف مفرغی و اشیا مفرغی كه در لرستان كشف شده و قدمت آنها به هزاره اول پیش از میلاد بازمی‌گردد هم از دیگر آثار موزه به شمار می‌آیند.
در بخش دیگری از موزه، آثاری همچون قلیان نقره قلمزنی مربوط به دوره پهلوی، ظرف برنجی قلمزنی و قلیان طلاكوب و میناكاری به چشم می‌خورد كه تمام این آثار در یك ویترین آینه‌كاری و خاتم‌كاری قرار گرفته‌اند.
از دیگر تابلوهایی كه در موزه به چشم می‌خورد، می‌توان به تابلو تصویر كریم خان زند اثر صدرالدین شیرازی اشاره كرد. این تابلو معاصر است.
یك كاشی هشت گوش كه در قم یافت شده و مربوط به قرن هشتم است، یك كاسه سفالی لعابدار، تنگ سفالی لاجوردی به‌شكل پرنده مربوط به قرن شش و هفت هجری قمری همه و همه از دیگر آثار ارزشمند این موزه به شمار می‌روند.
یك كاسه سفالی لعاب دار (مینایی) كه در نیشابور یافت شده و به قرن هفتم بازمی‌گردد به‌همراه یك كاشی دیگر هم در كنار آثار به چشم می‌خورد.
موزه پارس
اثری كه مطمئنا توجه همه را به خود جلب خواهد كرد، یك مجسمه است كه در حاجی آباد داراب فارس یافت شده و مربوط به دوره ساسانیان است.
از دیگر آثار بسیار قدیمی موزه می‌توان به كوزه لوله منقاری قرمز كه در رودبار یافت شده و قدمتش به هزاره دوم پیش از میلاد بازمی‌گردد، خمره سفالی منقوش كه در جلیان فسا یافت شده و قدمتش به هزاره سوم قبل از میلاد باز می‌گردد و یك كوزه لوله منقاری مربوط به هزاره اول پیش از میلاد اشاره كرد.
در این موزه چند كتاب با ارزش نیز به چشم می‌خورد. اولین كتاب، ۱۳ برگ از منتخبات مثنوی مولوی به خط ملاصدرا است كه به دوره صفویه مربوط میشود.
دومین كتاب، یك جزء از قرآن با خط ثلث طلاریزی و مذهب اثر استاد یحیی جمال الصوفی است.
به‌طور كلی موزه پارس آثار ارزشمند بسیاری را در قلب خود نگه داشته است. آثاری كه دوره‌های وسیعی از تاریخ را در بر می‌گیرد و تماشای آنها برای هر دوست‌دار تاریخ و هنری هیجان‌انگیز خواهد بود. آثار این موزه وسعتی به درازای تاریخ دارند و با تماشای آنها می‌توانید برگ‌های مختلف تاریخی را ورق بزنید.
نحوه دسترسی
این موزه در خیابان زند و در نزدیكی ارگ كریم خان واقع شده است. برای دسترسی به این مكان می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده كنید. نزدیك‌ترین ایستگاه مترو به موزه پارس و باغ نظر، ایستگاه مترو زندیه است كه در فاصله ۵۰۰ متری از این مكان قرار دارد. اگر قصد دارید با اتوبوس به موزه پارس بروید، در ایستگاه شهدا پیاده شوید و بقیه مسیر را پیاده تا مقصد طی كنید. برای استفاده از خودروی شخصی در نظر داشته باشید كه چای پارك در این محدوده كم است.
