آرامگاه شیخ روزبهان شیراز در محله درب شیخ و در جنوب خیابان لطفعلی‌ان زند قرار دارد. شیخ ابو حمد روزبهان بن ابی نصر در سال ۵۲۲ هجری قمری در شهر فسا به دنیا آمد. او یكی از دانشمندان نامی و عارف بود كه در رشد و تكامل اندیشه والای بشری سهم بسزایی داشته است. او در عرفان و تصوف، مقام شامخی داشته. از این رو سعدی در شعری برای حفاظت از شهر شیراز، خدا را به این شیخ و شیخ كبیر قسم داده است: به ذكر و فكر عبادت به روح شیخ كبیر به حق روزبهان و به حق پنج نماز شیخ روزبهان در سال ۶۰۶ هجری قمری در سن ۸۴ سالگی در شیراز درگذشت و او را در خانقاه خود به خاك سپردند.
وقتی كه سعدی شیخ روزبهان را واسطه قرار داد تا خداوند شیراز را حفظ كند خبر نداشت كه بعد از ۸۰۰ سال آرامگاه شیخ كبیر خود نیازمند كوچكترین حفظ و نگهداری شود.
شیخ روزبهان كه بود ؟
ابومحمد ابن روزبهان ابن ابی نصر بقلی دیلمی فسایی معروف به شیخ روزبهان بزرگترین عارف قرن ششم هجری قمری به شمار می‌رود.شیخ روزبهان در پارسی نویسی استاد بود و در آثار او تعبیرات بسیاری حاكی از توجه به شخصیتها، عناصر داستانی و مفاهیمی مربوط به ایران باستان وجود دارد. مجموعه سروده‌های او به دو زبان فارسی و عربی در دیوان المعارف فی الشعر گردآوری شده بود.
از سروده‌های وی بارها عارفان و شاعران استقبال كرده اند. از آن جمله مولوی در غزل مشهور منسوب به او با مطلع «بنمای رخ كه باغ و گلستانم آرزوست» به هماوردی با شیخ روزبهان برخاسته و پاره‌ای از مضامین غزل وی را با عباراتی مشابه تكرار كرده‌است. اما سعدی در غزلی با همان وزن و قافیه، با لحنی بس تند و تیز به مولوی پاسخ گفته‌است. شیخ روزبهان هر هفته چند نوبت در مسجد عتیق و مسجد سُنقُری وعظ می‌كرد. او در اواخر عمر به نوعی فلج دچار شد اما باز هم با شوق و به كمك مریدان به مسجد میرفت و وعظ می‌كرد.
در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به سفارش انجمن آثار ملی بر روی قبر شیخ و فرزندان او بنایی ساخته شد. آرامگاه وی به صورت دو تاق و طاقنمایی كوچكتر كه در همدیگر قرار گرفته اند است و زیر آن ۶ سنگ قبر در كنار هم قرار دارند. یكی از قبرها متعلق به شیخ روزبهان و ۵ قبر دیگر مربوط به فرزندان و نوادگان اوست. سنگ قبر شیخ، اولین قبر سمت جنوبی است كه دارای ۱ متر و ۶۹ سانتیمتر طول و ۵۶ سانتیمتر عرض می باشد.
نحوه دسترسی
آدرس :خیابان لطفعلی خان زند، محله درب شیخ، آرامگاه شیخ روز بهان
مكان ساخت آرامگاه شیخ روزبهان، همان طور كه پیشتر اشاره شد، محل خانقاه او بوده است كه قدمتی بالغ بر ۸۰۰ سال داشت. در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی، بنا توسط اداره میراث فرهنگی استان فارس مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی به سفارش انجمن آثار ملی روی قبر شیخ بنایی ساخته شد.
در محوطه آرامگاه سه پله سنگی وجود دارد كه به ایوانی بدون سقف منتهی می‌شود و در اطراف ساختمان كشیده شده است. در امتداد ایوان مسقف، ایوانی دیگر با عرض كمتر وجود دارد كه قبر شیخ و قبور چهار تن از فرزندان و فرزندزادگان وی در آنجا واقع شده‌اند. بر پیشانی این ایوان با خط نستعلیق نوشته شده است: «آرامگاه شیخ كبیر ابومحمد روزبهان، تولد در فسا ۵۲۲ هجری –وفات در شیراز ۶۰۶ هجری».
قبر شیخ در صدر این محوطه قرار دارد. سنگ صندوقی بزرگی با نام ۱۴ معصوم به خط ثلث روی حاشیه، روی قبر نصب شده است. سنگ قبر طولی برابر با یك متر و ۷۰ سانتیمتر، عرضی معادل حدود ۵۶ سانتیمتر و ارتفاعی برابر با ۴۶ سانتیمتر دارد. تاریخ وفات شیخ روی قبر، با این عبارت نقر شده است: «فی منتصف محرم سنه ست و ستمائه».
طبق گفته‌ها، شیخ روزبهان در سال ۳۲۲ هجری قمری در فسا متولد شد و بعد از گذراندن ۸۴ سال عمر، در سال ۶۰۶ هجری قمری در شیراز بدرود حیات گفت. او از آغاز تمایلات عرفانی داشت تا اینكه در سن ۲۵ سالگی از خلق برید، هفت سال در كوه بموی شیراز به ریاضت، مجاهدت و عبادت پرداخت و حافظ قرآن شد. وی نزد نخستین مرشد خود شیخ جمال‌الدین فسایی رفت، در شیراز خانقاهی را بنا كرد و در طول مدت عمر خود به ارشاد مردم پرداخت. شیخ در مدت ۵۰ سال در مسجد جامع عتیق به وعظ و خطابه پرداخت و در عرفان و تصوف به مقامی شامخ رسید. ایشان به شیخ شطاح نیز معروف است. از شیخ حدود ۳۰ اثر به‌جامانده است. سعدی در قطعه‌ای از شعرهای خود به شیخ روزبهان اشاره می‌كند:
چه خوش سپیده دمی باشد آنكه بینم باز رسیده به سر الله‌اكبر شیراز
به ذكر و فكر و عبادت به روح شیخ كبیر به حق روزبهان و به حق نماز
بالای ایوان یك لوح برنجی قرار دارد كه روی آن عبارت «لااله الا الله الملك الحق المبین» نوشته شده است. در زیر این لوح روی تكه سنگی می‌توان این مصرع را مشاهده كرد: «ای تو را با هر دلی رازی دگر». مقابل در ورودی، اتاقی با دو پنجره مشبك و كاشی‌های معرق قرار دارد. بین آن دو پنجره سنگ نبشته‌ای است كه نام شیخ، سال تولد او، سال درگذشت و تاریخ بنا و سازندگان آن را شرح می‌دهد.
