آرامگاه عبد الله خفیف شیراز در محله در شاهزاده، در پشت بازار وكیل و در كنار آب انبار وكیل واقع شده است. آرامگاه او در خانقاهی كه در سال ۳۷۱ه. ساخته شده ، قرار دارد. ابوعبدالله خفیف در نزد بسیاری از علمای زمان خود و سیاسیون نیز از جایگاه و احترام بسیار بالایی برخوردار بوده و با بسیاری از عرفای هم عصر خودش همانند حلاج و شبلی مراوده داشته است.
ابو عبدالله محمد بن خفیف كه بود ؟
ابوعبدالله محمدبن خفیف(د.۳۷۱ق) معروف به شیخ كبیر، از عارفان و مشایخ بزرگ صوفیه و مؤسس سلسله خفیفییه است. طریقت وی بر مجاهدت بوده و پیوسته به ریاضت های سخت و طاعات و عبادات می پرداخته. عرفان وی از نظر عملی با زهد و ریاضت و در عین حال التزام به احكام و فرایض دینی همراه بوده و از لحاظ نظری و فكری اساس آن بر تطبیق طریقت با شریعت بوده است. وی در شیراز نزد ابوالعباس احمد بن یحیی، مؤئل جصّاص و جعفر حذّاء به كسب علوم عرفانی پرداخت. به حجاز، عراق، شام و فلسطین سفر نمود و چند بار به سفر حج رفت.پس از آن در شیراز اقامت گزید و به تعلیم و ارشاد طالبان و مریدان پرداخت.
تاریخچه بنا
در قرون گذشته مزار شیخ در محوطه وسیعی بوده كه زمانی خانقاه و زمانی گورستان بوده است. قرن ۶ه.ق زنگی بن موردود(حك.۵۶۶ه.ق) آرامگاه شیخ را مجدداً ساخت و چند قطعه زمین را بر آن وقف كرد.زمان كریم خان زند(حك۱۱۶۲-۱۱۹۳) گورستان خفیف و قسمتی از خانقاه مسطح شد و به میدان توپخانه و بازار و ارگ تبدیل شد. فقط قبر شیخ در كوچه پشت میدان توپخانه در اتاق كوچكی باقی ماند و بر سر قبرش نیز حجره كوچكی ساخته شد. پس از اینكه در دوره پهلوی قسمتی از میدان توپخانه را برای ساختن دبیرستان شاپور اختصاص دادند، خانقاه شیخ در شمال شرقی مدرسه واقع شد و تنها راه ورود به آن كوچه ای در شمال بازار وكیل بود.
سال ۱۳۳۷ تعمیراتی از سوی اداره باستان شناسی فارس در آن صورت گرفت. اتاقی كه سنگ قبر شیخ در آن قرار داشت، حدود ۳۰ سانتی متر بالا آورده شد و با كاشی فیروزه ای فرش گردید. همچنین برای تهویه فضا و روشنایی اتاق، پنجره ای نصب كردند و كف اتاق ورودی را با كاشی های سیمانی پوشاندند. برای ورود به مقبره نیز در محكم و مناسب نصب كردند. نقشه ساختمان جدید توسط مهندس فرزان مهر و زیر نظر مهندس فروغی تهیه و طرح ریزی شده بود. هم اینك سطح مقبره شیخ در حدود ۴۵ سانتی متر بالا آمده و طول و عرض یكسان به اندازه ۱۴۰ سانتی متر دارد.
معماری بنا
ساختمان جدید آجری كه بر فراز آرامگاه واقع شده ، سه پله از سطح زمین بالاتر است.كنار ورودی نیز بنایی آجری وجو دارد كه كتابخانه این بناست و عمود بر آن نیز در جبهه مقابل ورودی دو اتاق وجود دارد كه متعلق به نگهبان بناست. در دو سوی آرامگاه دو باغچه وجود دارد كه فضای میان آنها راهی است كه به آرامگاه ختم می شود. در كنار در اتاق نگهبانی، در ضلع غربی، ایوانی با چند رواق وجود دارد كه در یكی از آنها یك محراب سنگی وجود دارد.
بر اساس اطلاعات تذكره ها، اشخاصی كه در اطراف آرامگاه ابوعبدالله خفیف به خاك سپرده شده بودند، عبارتند از:
شیخ حسین بن محمدبن احمد معروف به بازیار(۳۹۱) ، شیخ ابی احمد فضل بن محمد معروف به ابی احمد كبیر(۳۷۷م)، شیخ ابی احمد فضل بن علی معروف به ابی احمد ضغیر (۳۸۴) كه هم اینك اثری از آنها نیست. ابن خفیف صاحب تألیفاتی است كه برخی آن را شامل تألیفات مفصل و تألیفات مختصر می دانند. تألیفات مفصل وی عبارتند از: شرف الفقر، جامع ارشاد، الاستذكار، الفصول فی الاصول، المنطعین، الجوع و ترك الشهوات ، لبس المرقعات، الاعانه، اختلاف الناس فی الروح، المعراج، الرد علی ابن سالم، الرد علی بن زینان، الاعتقاد، المنهج فی الفقه.
تألیفات مختصرعبدالله بن خفیف
الاقتصاد، اللوامع، المفردات، المشیخه، فضل التصوف، الفرق بین التقوی و التصوف، الاستدراج و الاندراج، الجمع و التفرقه ، بلوی الانبیاء، المحبه، الوّد و الالفۀ، رسائل علی بن سهل ، السماع و معرفۀ الزوال. آن چه كه هم اینك از آثار وی در دست می باشد، دو رساله كوتاه است به نام های «وصیۀ ابن خفیف» و «معتقد ابن خفیف» كه به چاپ رسیده است. نسخه ای از كتاب«الاقتصاد» وی نیز در كتابخانه پرتو پاشا تركیه موجود است. شرحی از كتاب« معتقد ابن خفیف» نیز با عنوان «الفوائد العماریه فی القواعد الاعتقادیه» در كتابخانه مركزی دانشگاه تهران وجود دارد.
