پناهگاه حیات وحش شیر احمد سبزوار در ۷ كیلومتری جنوب شرقی شهرستان سبزوار قرار گرفته است. وضعیت توپوگرافی منطقه به صورت دشتی، كویری و تپه ماهور بوده و دارای حداقل ارتفاع ۹۱۵ متر و حداكثر ارتفاع ۱۳۸۰ متر می‌باشد. این منطقه از اقلیم خشك كویری با نوسان نسبتاً زیاد درجه حرارت روز و شب كه از خصوصیات مناطق كویری می‌باشد، برخوردار است. میانگین درجه حرارت سالیانه معادل ۱۴ درجه سانتی‌گراد است و متوسط حرارت ماهیانه در سردترین زمان سال (دی ماه) حدود ۴/۲ و گرم‌ترین ماه سال (تیر ماه) حدود ۱/۲۹ درجه سانتی‌گراد است. میزان بارندگی سالیانه حدود ۱۷۵ میلیمتر می‌باشد. توزیع بارندگی نامتعادل و حداكثر طی فصل زمستان با ۴۸ درصد بارش‌ها اتفاق می‌افتد.
پوشش گیاهی
منطقه شیر احمد از نظر رویشی بخش كوچكی از منطقه ایرانی- تورانی می باشد. كه سیمای كلی رستنیهای موجود در آن با تعاریفی كه در مورد اقالیم خشك بیان شده یعنی نزولات جوی كمتر از ۲۰۰ میلیمتر و تبخیر و تعرق بالا مطابقت دارد.تمامی منطقه شیر احمد كه ارتفاعی بین ۹۱۵ تا ۱۳۸۱ متر از سطح دریا را شامل می گردد. حالت نیمه بیابانی داشته كه كمی مقدار بارندگی و طولانی بودن فصل خشك و نوسان شدید حرارتی از وجوه مشخص آن می باشد. رستنیهای موجود در این ناحیه بیشتر تحت تاثیر عامل خاك وتوپوگرافی، اغلب گونه های شور پسند از خانواده سلمه، تره، بهمنی، غلات و گز را شامل می شود.
گونه های اراضی شنی را haloxylon و astragalaus و در اراضی شور و قلیاییseiditzia و salsola گونه های غالب را تشكیل می دهند.تنوع و پراكنش رستنیهای منطقه زیاد و ازشاخص ترین رستنی ها می توان به درمنه اشاره كرد.به طور كلی در این منطقه سه تیپ عمده گیاهی قابل مشاهده می باشد كه دارای ۴۷ گونه گیاهی قابل تشخیص می باشند.
این منطقه در سال ۱۳۷۵ به عنوان منطقه شكار ممنوع اعلام گردید. بیش از یك دهه حفاظت سبب ارتقای ارزش‌ها و غنای منطقه گردید و به همین دلیل در اردیبهشت ۱۳۸۱. بر اساس ارزیابی‌های به عمل آمده شایسته احراز عنوان پناهگاه حیات وحش كویر تشخیص داده شد . بر اساس مصوبه شورای عالی محیط زیست به پناهگاه حیات وحش كویر شیراحمد تغییر نام داد و در حال حاضر با همین عنوان تحت كنترل و مدیریت می‌باشد.
منابع آبی
پناهگاه شیراحمد به دلیل ساختار زمین‌شناسی و شرایط اقلیمی حاكم بر آن، از چشمه‌های پرآبی كه در تمامی طول سال جریان داشته باشد برخوردار نیست. رودخانه كال شور كه حدود ۲۵ كیلومتر از مرز شمالی منطقه را دربر می‌گیرد. تنها منبع آب دائمی منطقه می‌باشد. این رودخانه كه در سال‌های پرآبی از دبی نسبتاً خوبی برخوردار است. علاوه بر این كه مورد استفاده وحوش منطفه قرار می‌گیرد، همه ساله پذیرای صدها پرنده آبزی مهاجر می‌باشد. چشمه آوش مهمترین چشمه منطقه است كه علاوه بر مردم، مورد استفاده وحوش منطقه نیز قرار می‌گیرد.
از دیگر منابع تأمین آب وحوش منطقه یك دستگاه تلمبه بادی است كه بر روی یك حلقه چاه كه تقریباً در محدوده مركزی منطقه حفر گردیده است، قرار گرفته است.
گونه های جانوری
مهره داران منطقه اعم ازپستانداران، پرندگان و خزندگان مورد شناسایی قرارگرفته اند. ولی مطالعه در مورد سایر رده ها و راسته های بی مهره هنوز انجام نگرفته است.
الف) خزندگان
پوشش گیاهی منطقه به علت قرق چندین ساله از وضعیت مطلوبی برخوردار است كه زیستگاه مناسبی را برای انواع خزندگان فراهم آورده است.بطوریكه هم اكنون ۱۵ گونه از راسته سوسمارها و ۱۱ گونه از راسته مارها در این منطقه زندگی می كنند.
ب) پرندگان
در میان مهره داران پرندگان به دلیل دارا بودن قدرت پرواز، تحرك و جابجایی در سطح وسیع، بزرگترین خانواده مهره داران را به خود اختصاص داده اند. بطوریكه ۵۰۲ گونه پرنده در فصول مختلف سال مشاهده شده كه در حدود ۶/۴۶ درصد مهاجر و ۶/۱ درصد مهاجرعبوری و بقیه بومی منطقه هستند.از پرندگان خانواده مرغابیهای سرسبز، خوتكا، آنقوت و از خانواده حواصیلها بوتیمار، اگرت بزرگ و حواصیل خاكستری همه ساله در قسمت كال شور برای زمستان گذرانی مهاجرت می كنند.
۶۰ گونه پرنده از خانواده های مختلف در منطقه مشاهده شده اند كه در این میان «هوبره» به عنوان یك پرنده بومی از اهمیت بالایی برخوردار است.
ج) پستانداران
پستانداران تكامل یافته ترین موجوداتی هستند كه بیشترین سازگاری را با محیط های مختلف پیدا كرده اند.این گروه از جانوران در شرایط آب وهوایی مختلف قادر به ادامه زندگی می باشند.به خصوص اگر غذا، آب و امنیت آنها تأمین شده باشد.منطقه شیر احمد به علت قرق چند ساله یكی از زیستگاههای بسیار خوب آهو و پرورش جبیر در ایران محسوب می شود. بطوریكه در سال ۱۳۸۱ بیش از ۱۰۰۰ رأس آهو در این منطقه سرشماری شده است. هم اكنون در منطقه ۱۰ گونه از راسته جوندگان و ۶ گونه گوشتخوار و ۳ گونه زوج سم (آهو، جبیر و گراز) شناسایی شده است.
عوامل تهدید كننده پناهگاه حیات وحش شیر احمد
با توجه به شرایط جغرافیایی و محدودیت منابع آب عمده ترین عوامل تهدید در این منطقه را می توان در موارد زیر خلاصه نمود.
۱- چرای دامهای بومی روستاهای اطراف محدوده كه با مدیریت صحیح می توان تبعات منفی ناشی از آن را با توجه به آسیب پذیری و شرایط حساس اكولوژیكی منطقه كاهش داد.
۲- شنهای روان كه با حركت خود پوشش گیاهی و به تبع آن تغذیه وحوش را تحت تأثیر قرار می دهد. و با اجرای طرح تاغ كاری می توان از این روند جلوگیری نمود.
۳- از مهمترین عوامل تهدید كننده وحوش كمیاب در خارج از منطقه و طی شب یعنی زمانی كه جهت تعلیف به خارج از پناهگاه مهاجرت می نمایند شكار غیر مجاز می باشد. كه با تقویت پوشش گیاهی در منطقه می توان به این امر پایان داد.
۴- كشاورزی كه در داخل منطقه محدود به كلاته ای كوچك به نام شیر احمد می باشد كه لازم است نسبت به خرید آن اقدام فوری صورت گیرد.
اهمیت اكوتوریستی منطقه شیر احمد
در حال حاضر مدیریت پناهگاه حیات وحش شیر احمد، محدود به حفظ و حراست از این عرصه طبیعی می باشد كه برای اجرای مدیریت كاربردی در سایر زمینه ها از جمله توسعه بخش اكوتوریسم نیازمند شناخت ویژگیهای اكولوژیكی و زیست محیطی و شناسایی پتانسیلهای بالقوه در منطقه می باشیم.تهیه طرح مدیریت جامع بهره وری می تواند قابلیتهای طبیعی منطقه را شناسایی كند و راه را جهت بهره برداری بهینه از آن هموار نماید.پناهگاه حیات وحش شیر احمد اگرچه از نظر تنوع اكوسیستم ها غنی نیست ولی به عنوان یك عرصه كویری از ویژگیهای علمی پژوهشی و تفرجگاهی مناسبی برخوردار است.
تاكنون زون بندی مشخص وكاملی از این اكوسیستم ها به عمل نیامده ولی مطالعۀ این استعدادها و قابلیتها و سپس معرفی آنها می تواند گام مؤثری در جهت توسعة اكوتوریسم محسوب شود و باید ظرفیت منطقه را با توجه به آسیب پذیر بودن آن و نزدیكی به شهرستان سبزوار در نظر گرفت.
