طاق شاه عباسی ، نازكترین و قدیمی ترین سد جهان شناخته می شود كه لقب های بیشتری را به خود نسبت داده برای مثال تا ۵۵۰ سال لقب بلندترین سد جهان و بزرگترین سد قوسی را هم داشت. این سد تاریخی در شهرستان طبس واقع شده است . طبس یكی از شهرهای قدیمی و زیبای ایران است كه با توجه به جاذبه های تاریخی و طبیعی كه دارد یكی از بهترین مقاصد برای گردشگری در استان خراسان جنوبی به شمار می رود. جالب است بدانید كه این شهر پهناور قدمتش به دوره هخامنشیان باز می گردد و با توجه به سندات موجو نشان می دهد كه در دوره های پیش از اسلام و دوره ساسانی هم این شهر وجود دارد است. نكته جالبی كه درباره شهر طبس باید بدانید این است كه طبس در گذشته شهری در استان خراسان بوده كه در سال ۱۳۸۰ در برخی از تقسیمات كه انجام شده آن را به استان یزد سپرده اند اما مجددا در سال ۱۳۹۱ این شهر به خراسان جنوبی باز گردانیده شده است.
سد شاه عباسی در طبس همانطور كه در بالا اشاره كردیم به آن یك نمونه بی نظیر و خلاق از ایرانی های در صدها سال پیش بوده كه در حال حاضر به عنوان یك جاذبه ی جذاب و دیدنی برای گردشگران و این خطه تاریخی به شمار می رود. سد شاه عباسی در طبس یا طاق عباسی در شهرستان طبس واقع است و از جمله آثار تاریخی آن محسوب می شود. بالاتر از این چشمه، دره تنگی وجود دارد كه در آن طاق شاه عباسی بنا شده است. قدمت این طاق را به دوره صفویه نسبت می دهند و معتقدند كه سنگ نگاره‌های بزكوهی كه بر آن حك شده اند، نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند كه برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره‌های طاق دعا می كنند.
اگر گذارتان به طبس و روستای خرو افتاد، بعد از تماشای این سد جالب و شگفت انگیز حتما سری هم به چشمه دیدنی مرتضی علی بزنید كه برگ های جدیدی برای غافلگیری شما رو خواهد كرد!
این چشمه در آن واحد دو بخش سرد و گرم دارد كه به موازات یكدیگر جریان پیدا می كنند. به این معنی كه یك سمت چشمه سرد و سمت دیگر آن گرم است و شما با قدم زدن در آن می توانید یك پای خود را در آب سرد چشمه فرو كنید و پای دیگرتان را در آب گرم آن!
دلیل این اتفاق آن است كه آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می ریزد و همین، اختلاف دمایی را در چشمه ایجاد می كند كه گاهی به ۱۰درجه هم می رسد! غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در كف رودخانه باعث می‌شود كه این آب ها تا مسافت حدود سیصد متری بستر رودخانه هم پیش بروند در حالی كه به طور كامل با هم مخلوط نشده اند و در بستر رودخانه قابل تفكیك هستند! به این ترتیب می بینید كه در یك طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد.
برای رسیدن به آبگرم مرتضی علی باید از شهر طبس بگذرید و بعد، حدود پنج كیلومتر را با پای پیاده طی كنید كه بیشتر این مسیر از داخل آب می گذرد. در طول راه، دیواره‌های بلند دره مانندی در دو طرف همراهی تان می كنند كه روی آنها حفره‌های كوچك و بزرگ با نظم خاصی قرار گرفته اند. بعضی از این حفره ها، چشمه های جوشان آب هستند كه بزرگترین شان به حمام مرتضی علی معروف شده است.
معماری طاق شاه عباسی
در حكاكی‌های طاق و سد شاه عباسی از نمادهای مختلفی استفاده شده است. به طور مثال سنگ نگاره بز كوهی با هدف نمایش مفهوم فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت به صورت نقش برجسته در دیواره‌ی اطراف طاق حك شده است. این بزها نمادی از فرشتگانی هستند كه نگهبان آب محسوب می‌شوند. البته باستان شناسان قدمت سنگ نگاره‌ها را بیشتر از ۷۰۰۰ سال تخمین زده‌اند كه نشان دهنده قدمت روستای خرو است. جنس كل طاق از آجر است كه به طور هنرمندانه‌ای به صخره اطراف متصل شده است.
نحوه عملكرد سد شاه عباسی در طبس
در دره های تنگ شهر طبس ایرانیان در زمان های دور سدها را بر روی طاق های آجری احداث كردند و بدین ترتیب نیاز به انحرافاتی در زمان احداث مرتفع داشتند. این روش خلاقانه با كاركرد كاهش بیشینه سیلاب در سد شاه عباسی در طبس تركیب شده است. سیلاب‌ها با دوره بازگشت ۱۰ سال از زیر طاق به صورت آزادانه عبور می‌كنند. در سیلاب‌های بزرگ‌تر، مقداری از حجم سیلاب در پشت سد ذخیره می‌شود، به این ترتیب طی صدها سال، سد عباسی، شهر طبس را در مقابل سیلاب‌های رودخانه نهرین حفاظت كرده است.
دقت و خلاقیت ایرانیان در آن زمان برای ساخت سد شاه عباسی در طبس به اندازه بوده است كه با توجه به موقعیت خروجی سد، هیچ رسوبی در پشت سد ذخیره نمی گردد. با این شرایط ما می توانیم انتظار این را داشته باشیم این سازه ی بی نظیر تا هزاران سال بعد بدون آن كه نیازی به تعمیر و نگهداری داشته باشید به كار خود ادامه دهد. نكته مهم آن است كه اگر امروز بر اساس آخرین دستاوردهای مهندسی سد و سیلاب، سدی برای كنترل سیلاب رودخانه نهرین احداث شود، مشخصات آن بسیار به سد عباسی نزدیك خواهد بود.
نحوه دسترسی به سد شاه عباس
به منظور بازدید از سد شاه عباسی در طبس، باید به شهر طبس سفر می كند؛ برای این منظور ابتدا باید به روستای ۷۰۰ ساله ی خرو و در فاصله ی ۲۷ كیلومتری شهر طبس جایی در نزدیكی چشمه آبگرم مرتضی علی سفر كنید. بالاتر از چشمه آبگرم مرتضی، دره تنگی وجود دارد كه در آن طاق شاه عباسی بنا شده است. قدمت این طاق را به دوره صفویه نسبت می دهند و معتقدند كه سنگ نگاره های بز كوهی كه بر آن حك شده اند، نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند كه برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره های طاق دعا می‌كنند.
آدرس : خراسان جنوبی، طبس، جاده خارو ، تنگه آبگرم، بعد از عبور از سد نهرین، جاده مرتضی علی، روستای خرو
