بادگیر چپقی سیرجان كه از آن به عنوان بادگیر چپقی نام می بریم در واقع باقیمانده یك خانة قدیمی به نام خانه آقاسیدعلی اصغر رضوی است كه در شهر سیرجان واقع است. این بادگیر از آثار دوران پهلوی است كه به لحاظ ارزشهای فرهنگی و هنری كه تلفیقی از معماری و صنعت است , بنا گردیده است. بادگیر مشهور با شبكه های هندسی منظم آن كه در زیر بادگیر قرار دارد , بر روی فضاهای مستطیل شكل شمالی – شرقی قرار گرفته كه هوای اطراف را با عبور از كانالهای تهویه به درون فضاها كه در واقع تابستان نشین خانه بوده , می فرستاده است. این بادگیر از آثار منحصر به فرد معماری است و گفته شده كه ملهم از دودكش كشتیهای قدیمی بوده است. از جمله تزئینات بكار رفته در بنا مجموعه لوله های چپقی شكل بادگیر است كه دهانه آنها به چهار جهت باز است. بدنة خارجی لوله های بادگیر با قطعات كوچك آجرهای هندسی شش ضلعی تزئین شده است.
بادگیر چپقی در كرمان یكی از جاذبه های تاریخی بسیار جذابی است كه در این استان واقع است و مشابه آن را تقریبا در هیچ جای ایران مشاهده نخواهید كرد. این چپق ها كه از جنس آجر و ملات ساخته شده اند در واقع باقیمانده یك خانه قدیمی به نام خانه آقاسید علی‌‌اصغر رضوی است كه در شهر سیرجان واقع است. این بادگیر از آثار دوران پهلوی است كه به لحاظ ارزشهای فرهنگی و هنری كه تلفیقی از معماری و صنعت است، بنا شده است. این بادگیرهای مشهور با شبكه های هندسی منظمی كه در زیر بادگیرها قرا ردارد بر روی فضاهای مستطیل شكل شمال-شرقی قرار گرفته است و هوای اطراف را با عبور از كانال های تهویه به درون فضاهای تابستان نشین سبب خنك تر شدن خانه نیز می شد. این بادگیرها كه با الهام از دودكش های كشتی های قدیمی ساخته شده، سبب جذابیت و منحصر به فرد شدن این جاذبه در كرمان شده است. بدنه خارجی لوله های بادگیر با قطعات كوچك آجرهای هندسی شش ضلعی طراحی شده است. لازم به ذكر است كه سال ساخت این بنا در دوره ی پهلوی اول بوده است.
بادگیرهای چپقی كه بخشی از خانه سید علی اصغر رضوی از پزشكان سرشناس شهرستان سیرجان در كرمان بوده كه اكنون بادگیرهای خانه اش در بلوار دكتر صادقی، كوچه حاج رشید به عنوان جاذبه ی گردشگری مشهور شده و در فهرست آثار ملی ایران در سال ۱۳۸۱ به ثبت رسیده است.
علت ساخت بادگیر در خانه ها
عموما از بادگیرها به منظور تهویه خانه ها استفاده می شد كه دودكش های آن ها بر بام خانه ها قرار می گرفت، این سازه ها بالای آب انبارها و دهانه معدن ها هم علاوه بر خانه ها ساخته می شد. اغلب در استان های كویری كشور نظیر بندر عباس، بندر لنگه، قشم، بوشهر و اقلیم گرم خشك نواحی مركزی مانند كرمان، نایین، یزد، طبس، كاشان، سمنان، اصفهان و حتی نواحی جنوب شهر تهران می توانیم بادگیرها را مشاهده كنیم و دلیل آن هم سیستم معماری جالبی است كه همانند كولر یا هواكش برای خانه ها عمل می كرد. بادگیر از عناصر و سمبل‌های معماری ایرانی هستند، ولی امروزه در بسیاری از كشورهای خاورمیانه استفاده می‌شوند.
بادگیر در ساختمان هایی كه دسترسی كمی به باد داشته اند نیز بر بالای بام ساختمان ها ساخته می شود و جالب است بدانید كه اولین بادگیرها در استان های كرمان و یزد خودنمایی كردند. سیستم كاری بادگیرها به این صورت بود كه هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می كشد و با تشت های آبی كه درون آنها تعبیه شده، هوا را خنك كرده و به داخل خانه هدایت می نماید.
بزگترین بادگیر ایران در بازار بزرگ كرمان قرار دارد و بعد از آن بادگیر دولت آباد یزد، بادگیر چپقی سیرجان و بادگیرهای بندرعباس، بندرلنگه، قشم و سیستان و بلوچستان از دیدنی ترین بادگیرهایی هستند كه ارزش دیدن را دارند.
انواع بادگیرها در ایران
بادگیرهای اردكانی
بادگیرهای كرمانی
بادگیرهای یزدی
همانطور كه گفتیم بادگیر چپقی سیرجان به نسبت دیگر بادگیرهای ایران تفاوت بسیاری دارد كه دلیل آن كشفی بوده كه معماری این بادگیر سید مهدی شجاعی كرده است. این معماری زمانی كه با كشتی در حال سفر بوده متوجه هوای خوبی می شود كه در استراحتگاهش وجود دارد و با كمی دقت متوجه فرم خاص دودكش های كشتی شد و تصمیم گرفت از این فرم برای بادگیرهای خانگی هم استفاده كنید تا هوای خنك تری را به داخل خانه بكشاند.ساختار بادگیر چپقی سیرجان از یك برجك كه تقریبا از تمام خانه های اطراف ارتفاع بیشتری دارد نیز تشكیل شده است. به طور معمول این بادگیرها بر روی قسمتی از خانه های كویری كه به آن ها حوضخانه می گفتند نیز ساخته می شود، علت آن این بوده كه هوایی كه از طریق این بادگیرها به داخل خانه آورده می شده توسط آب تهویه شود و به گونه سیستم خنك كنندگی را ایفا كند. در انتهای تمام خانه ها و عمارت های قدیمی می توانید بر فراز خوض خانه ها بادگیرها را مشاهده كنید.حوضخانه به شكل فضای رابط میان حیاط خانه و اتاقهای تابستانی است. در میان این فضا، حوض كوچكی بود و دلیل نامگذاری این فضا نیز به علت وجود این حوض در میان این فضا بود.
جاذبه های اطراف بادگیر چپقی سیرجان
خانه تاریخی خلعتی
یكی از جاذبه های نزدیك به بادگیر چپقی خانه خلعتی است كه مربوط به دوره پهلوی اول می شود. این خانه كه در سیرحان واقع است به عنوان یك اثر تاریخی ارزشمند ملی در سال ۱۳۸۱ به ثبت رسیده است. به منظور بازدید از این خانه باید به انتهای خیابان انقلاب بروید و در سمت راست خیابان به دنبال این خانه بگردید.
خانه علی اصغر شوكت سعیدی
دیگر خانه ای تاریخی كه می توانید بعد از خانه ی خلعتی از آن دیدن كنید خانه علی اصغر شوكت سعیدی كه این خانه هم مربوط به دوره پهلوی اول می شود و در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. برای بازدید از این خانه باید به محله ی بمید، خیابان شیخ فضل الله نوی بروید.
خانه ناظم
خانه ناظم مربوط به دوره قاجار است و در سیرجان، محله باغ بمید واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۱۳۱ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
