همانطور كه می دانید سازمان میراث جهانی یونسكو در حال تلاش برای شناسایی و حفاظت از مكان‌های فرهنگی و طبیعی در كشور‌‌های سراسر دنیاست. ایران ما، بهشتی در آسیا، مكان‌های دیدنی زیادی دارد كه در سال ۲۰۱۱ تعدادی از باغ‌هایش در یونسكو به ثبت جهانی رسیده‌اند.در گزارشی كه از یونسكو داریم اینطور آمده كه : این باغ‌ها از نظر طراحی، چهار بخش مجزا دارند كه آب در تمامی آن‌ها هم از نظر تصویرسازی و هم از نظر تزیینات نقش بسیار مهمی دارد. باغ ایرانی اساساً از طریق این سبك طراحی با چهارعنصر اصلی آیین زرتشت یعنی آسمان ، زمین ، آب و گیاهان به نحوی می‌كوشد كه تصویری از باغ بهشت را القا كند.
باغ های ایرانی ثبت شده در یونسكودر شهرت این باغ‌ها، سه ساختار و طراحی موجود است: ۱) مسیر عبور آب، ۲) دیوارهای بلند، ۳) عمارت تابستانی و استخر در داخل باغ به‌عنوان نمادی از بهشت‌اند كه این سه مشخصه باغ های ایرانی را متمایز كرده، جهانگردان این باغ‌ها را (پرشین گاردین) یاد می‌كنند. اسامی ۹ باغ معروف ثبت شده در یونسكو با شهرهایشان بدین صورت است:
شیراز (پاسارگاد، ارم)، اصفهان (چهلستون)، كاشان (فین)، بهشهر (عباس‌آباد)، كرمان (شازده ماهان)، بیرجند (اكبریه)، یزد (دولت‌آباد، پهلوان پور)
پاسارگاد
اولین پایتخت امپراتوری پارس در تاریخ ایران در شیراز است. نمونه‌ای از نخستین باغ ایرانی كه بهتر است مادر باغهای ایرانی نامیده شود. مركز شاهنشاهی كوروش هخامنشی در ۱۳۵ كیلومتری شیراز واقع‌شده است. یكی از ویژگی‌های خاص پاسارگاد، وجود باغ شاهی و مجموعه كلاسیك دو كاخ‌هاست. ازلحاظ معماری، طراحی هندسی باغ در مسیر جریان آب است و دارای كوشك‌ها و راه‌آب‌های سنگی است، از این مكان به‌عنوان جایی برای پیاده‌روی می‌توان استفاده كرد كه آرامگاه كوروش كبیر الآن آنجاست.
باغ پاسارگاد ریشه باغهای ایرانی است و خلق باغ ایرانی كه تاریخ آن به زمان هخامنشیان برمی‌گردد، در پاسارگاد اتفاق افتاده است. در زمان ساخت این باغ، كوروش دستور داده بود كه باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درخت‌ها نیز به چه شكل كاشته شوند، یعنی هندسی سازی باغ و شكل و شمایل آن از نگاهی كه كوروش به باغ ایرانی داشته گرفته شده است. آثاری در تخت جمشید پیدا شده‌اند كه نشان می دهند، احتمالا باغ جلوی صفه قرار داشته و سپس در دوره ساسانیان باغ‌ها در جلوی كاخ‌ها و معابد شكل گرفتند و این موضوع در دوره اسلامی نیز ادامه می‌یابد كه الگوی تمام این‌ها باغ پاسارگاد بوده است.
پاسارگاد مركز شاهنشاهی كوروش بزرگ بود و در اینجا بود كه باغ های ایرانی پا گرفتند. باغ های ایرانی در اساس پروژه ای هخامنشی بودند كه سپس با كمك مفهوم بابلی-آشوری باغ بازبینی شده و گسترش یافتند. نتیجه نهایی این گسترش پردیس یا باغ ایرانی بود. عبارت پردیس ریشه ایرانی دارد و اصلا به محوطه های شكار پادشاهان ماد اطلاق می شد.باغ های ایرانی پاسارگاد برپایه یك سری اصول ریاضی و هندسی طراحی شدند. ۹۰۰ متر كانال بركنده از سنگ آهك ساخته شد تا آب را به سرتاسر باغ برساند. این یك سیستم آبیاری پیچیده بود كه كانال های آبی سنگی و خندق هایی باز در آن در نظر گرفته شده بود تا حوضچه های كوچكی كه در هر ۱۵ متر باغ تعبیه شده بودند را سیراب كند.
در باغ پاسارگاد یك جریان پیش‌ساختگی سنگ مطرح بوده كه در جوی های تزیینی كه دور باغ قرار می‌گیرند، وجود داشته‌اند. بخشی از باغ نیز كه اكنون ثبت جهانی شده است، كف‌های سنگی با تعدادی حوضچه داشته كه تكنولوژی برتری برای جریان آب‌رسانی نیز در آن وجود داشته است. علاوه بر این‌ها، گونه‌های درختی بومی جالبی موجود بوده‌اند كه باید تحقیقات بیشتری با هدف گیاه‌باستان‌شناختی در این‌باره انجام شود.
باغ پاسارگاد در قلب عرصه پاسارگاد قرار دارد و معماری و نظام باغسازی كلاسیك ایرانی از اینجا آغاز می شود. به همین دلیل، باغ پاسارگاد به‌عنوان مادر باغ ایرانی در پرونده مطرح شد و هشت باغ دیگر به آن پیوستند، زیرا موضوع پرونده، ثبت زنجیره‌ای است و باید سیر تحول باغ و چگونگی آغاز آن ارائه شود.این باغ تحت عنوان باغ باستان شناسی در یونسكو به ثبت رسیده است .
ارم
شاهكار ایرانی در فهرست میراث جهانی در قرن نوزدهم ساخته‌شده، در شمال غربی شیراز با فاصله كمی از بابا كوهی قرارگرفته كه تلفیقی از تاریخ و طبیعت و فضایی بهشت گونه سالانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به سمت خود می‌كشاند. در حال حاضر توسط بخش گیاه شناسی دانشگاه شیراز اداره میشود. شیراز شهری است كه می‌توانید ساعت‌ها از خیابان‌هایش لذت ببرید بدون اینكه متوجه گذر زمان باشید.در جلوی عمارت اصلی كه مشرف بر باغ است، استخر بزرگی است كه تصویر عمارت در آن نمایان میشود. مساحت این استخر سیصد و سی و پنج متر مربع است و محیط آن را هجده قطعه سنگ بزرگ و یكپارچه تشكیل می‌دهد.
آب روان و زلالی كه از نهر اعظم است پس از گردش در حوضچة حوضخانه وارد جویهای اطراف استخر میشود و سپس در جوی عریض خیابان اصلی و جویبارهای دیگر در خیابانهای باغ و اطراف باغچه‌ها روان می‌گردد. قسمت عمدة آبی كه این باغ را مشروب می‌سازد مانند بیشتر باغهای شیراز از نهر اعظم است. این نهر به جدول‌های متعدد تقسیم می‌گردد، از آن جمله جدول میری می‌باشد كه یك پنجم از نهر اعظم است. باغ ارم از جدول میری مشروب می‌گردد.
چهلستون
از بناهای تاریخی اصفهان كه به شاه عباس یكم بر می‌گردد و در زمان شاه عباس دوم توسعه یافته، دارای تالار آیینه ، تالار ۱۸ ستون، اتاق ، ایوان ، حوض و دیوارهای نقاشی شده و آیینه‌كاری شده است؛ با اینكه ۲۰ ستون دارد ولی مشهور به چهلستون است، چرا؟ چون ۲۰ ستون در دل خاك و ۲۰ ستون دیگر انعكاس یافته در آب استخر مقابلش است، و این یعنی شاهكار به‌تمام معنا.سال ساختمان كاخ چهلستون به موجب اشعاری كه در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده، مصراع: «مبارك‌ترین بناهای دنیا» می‌باشد كه به حساب حروف ابجد سال ۱۰۵۷ هجری قمری (مصادف با ۱۰۲۶ هجری خورشیدی و ۱۶۴۷ میلادی) میشود، یعنی پنجمین سال سلطنت شاه عباس دوم.
سنگ شیرها و مجسمه‌های سنگی اطراف حوض و داخل باغچه‌ها تنها آثاری است كه از دو قصر باشكوه دیگر صفویه یعنی آئینه خانه و عمارت سرپوشیده باقی مانده و به این محل منتقل شده‌است.
فین
هنوز هم بعد از سال ها حیرت انگیز است، درست حدس زده‌اید ، باغ فین كاشان، در آب و هوایی كویری چنین ساختار زیبا و سرسبزی دارد و پاسخ همه سؤالات به شاهكار معماری ایرانی بر می‌گردد. دیوارهای بلند افسونگر، درختان سر به فلك كشیده و فواره‌های كوتاه و بلند و صدای آب جلب توجه می‌كند، همین ظاهر شاهانه اش باعث شده تا نام باغ شاه به خود بگیرد. در نزدیكی روستای باله توسط شاه عباس اول ساخته‌شده كه در شرایط خوبی قرار دارد.
باغ های ایرانی ثبت شده در یونسكو با آب چشمه و قنات تأمین میشود. طرح پیچیده باغ با شبكه كانال ها و مسیل هاست. كانال ها با كاشی‌های آبی و سبز رنگ كه در تضاد زیبایی با كویر خارج از دیوار باغ هستند. این باغ همه روزه برای بازدید باز است به جز ایام سوگواری .
در طراحی باغ فین، آب اساسی ترین عنصر بوده‌است. آب در باغ فین به صورت‌های راكد(در استخر مقابل كوشك و حوض خانه صفوی)، روان (در جوی‌ها)، فورانی (فواره‌ها) و جوششی (ظهور آب از حفره‌های منظم كف حوض در حوض جوش و حوضخانه صفوی و شترگلوی فتحعلی شاه) حضور دارد. هریك از اشكال گوناگون آب در این باغ، مفهومی خاص را تداعی می‌كند. آب فراوان و جریان آن در جوی‌هایی با كاشی فیروزه‌ای، در محیطی كه آب واقعاً كمیاب است و درختانی با سایه گسترده در تضادی بزرگ با كویر خشك و طبیعتی نامهربان است كه در پشت دیوارهای باغ گسترده‌است.آب جاری در جوی‌ها، استخرها و حوضهای باغ از چشمه سلیمانیه تامین میشود. آب این چشمه ابتدا در استخری در پشت باغ جمع میشود. اختلاف ارتفاع این استخر نسبت به سطح جوی‌ها، ایجاد فوارههایی را امكان‌پذیر كرده‌است كه به روش ثقلی آب را به بالا پرتاب می‌كنند.آب حوض اصلی از دوازده چشمه داخل آن می‌جوشد كه به آن حوض جوش گفته میشود. از آن به بعد، آب در جوی‌هایی با كاشی‌های فیروزه‌ای جریان می‌یابد. رنگی كه با رنگ خاكی صحراهای اطراف در تضاد است.
عباس‌آباد
واقع در جنوب شرقی و ۹ كیلومتری بهشهر میان جنگل عباس آباد است. با پیمودن جاده‌های سرسبز وقتی به بهشهر رسیدید این باغ مدهوش كننده را می‌بینید كه شامل باغ، دریاچه و حمام و… است. این منطقه به خاطر راحتی و در دسترس بودن آثار باستانی، آب شیرین و آب و هوای دلپذیر محلی برای گردشگران جذاب است. باغ هم در بالای تپه‌ای طبیعی احداث شده ، با بریدن تپه ، پله و صفه ایجاد شده است. معماری به‌صورت قرینه اش موجب زیبایی بیش از حد آن می‌باشد.در میا ن مركز دریاچه مصنوعی عباس آباد بهشهر بنایی آجری به شكل چهار طاقی وجود دارد كه زمانی سطح فوقانی آن بستر بنایی با مصالح چوب وسقفی سفالی را تشكیل می‌داد. چهار طاقی مذكور در زمان آبگیری سد به زیر آب می‌رود وتنها سطح فوقانی آن بسان جزیره‌ای بیرون از آب قرار می‌گیرد . اساس چهار طاقی بر روی ۸ جرز در پیرامون و۱ جرز در مركز بنا گردید. ابعاد جرزها به صورت تقریبا ۴*۴ متر می‌باشد كه بر روی یك سكو قرار گرفته‌اند. آنچه مهم جلوه می‌كند عدم وجود پله آجری در بنا واطراف چهار طاقی می‌باشد این امكان وجود دارد كه اول بنای فوق جهت مقاوم سازی سد احداث گردیده باشد ومجددا با توجه به آبگیری سد به آن كاربری تفریحی داده باشند. براساس بررسیهای مكرر می‌دانی كه انجام پذیرفته می‌توان گفت آب دو چشمه مهم قوری چشمه وسرچشمه را ازفرا دست بر اساس اختلاف سطح شیب دارو همچنین با به كارگیری ظروف مرتبطه تنبوشه كه توسط دیوار اجری محافظت می‌گردید وآب را به قسمت فوقانی هدایت می‌نموده‌اند.
شازده ماهان
یكی از نمونه باغ تخت های ایرانی كه در ۱۸۹۰ توسط فرماندار كرمان ساخته شده است؛ از فراز این شهر واحه مستطیل سبز احاطه شده با كویر قهوه‌ای را می‌بینید كه شرایط مساعد؛ خاك حاصلخیز، آفتاب لازم، باد ملایم و دسترسی به آب اینجا را تبدیل به معجزه كرده است. با دیواری بلند و مركب محصور گشته، به‌عنوان سكونتگاه و تفرجگاه استفاده میشود.
این باغ از نمونه باغ تخت‌های ایرانی است و در زمینی مستطیلی شكل به مساحت پنج و نیم هكتار بنا شده و دارای سردر ورودی بسیار زیبایی است. بناهای باغ عبارتند از كوشك اصلیهو یعنی سكونتگاه دائمی و یا فصل مالك كه در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سردر خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال كرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اتاق‌هایی است كه برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده‌اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مركب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است . این باغ علاوه بر سردر، شامل عمارت شاه‌نشین و حمام نیز می‌باشد. در حال حاضر قسمت شاه‌نشین، به یك رستوران تبدیل شده و توسط بخش خصوصی اداره میشود.
در این باغ درختان میوه متنوعی به چشم می‌خورند و در جلوی عمارت هم حوض‌ها و فواره‌ها آب‌نمای زیبایی را تشكیل داده‌اند. منبع آب باغ رودخانه كوچك تیگران است. مسعودی بنای این باغ را از جنبه‌های مختلف معماری و نقش آب در آن بررسی كرده است .
دولت‌آباد
یكی از باغهای بزرگ ایران و از آثار دوره زندیه در یزد است كه خودتان به دلیل مشهور بودنش پی خواهید برد، زیرا مرتفع‌ترین بادگیر را دارد. باغ شامل عمارت، تالار آیینه، عمارت بادگیر، حرم‌خانه و آشپزخانه و قنات و حوض و با فضایی مناسب برای اقامت تابستان و زمستان است.باغ دولت آباد با مساحتی درحدود ۷۰/۰۰۰ مترمربع شامل بخش های مختلفی همچون ساختمان هشتی، بزرگترین بادگیر جهان، عمارت سردر، عمارت بهشت آئین، عمارت تهرانی، تالار آینه، آب انبار دو دهانه و همچنین باغ ناصر است كه این باغ را به یكی از زیباترین باغ های قدیمی ایران مبدل ساخته است.
در بخش فضای سبز باغ نیز انواع درختان میوه همچون انگور، كاج، سرو، توت، بیدمجنون، ارغوان و همچنین گل های زینتی همانند گل های محمدی، گل سرخ، نسترن و یاس دیده میشود كه باعث زیباتر شدن این باغ تاریخی گشته است.
پهلوان پور
از آثار مهریز در یزد با معماری اصیل و كهن ایرانی ست. ساختمان های تاریخی در باغ پهلوان پور پیوند خاصی بین طبیعت و هنر معماری را ایجاد كرده، اگرچه این باغ در دوره قاجار ساخته‌شده، ولی سبك معماری‌اش نشان‌دهنده تغییرات باغ سازی كهن به سمت باغ سازی رایج امروزی است. یزد و دیدن این باغ كه متعلق به تاجر یزدی علی پهلوان پور است، پشیمان نخواهید شد، همچنین با توجه به ویژگی های منحصر به فردش چهارفصل در این باغ كاملاً به چشم می‌خورد.دو طرف جوی اصلی باغ پهلوان پور درختان تنومند و سالخورده چنار قرار دارند. درختان مثمر باغ نیز شامل انار، بادام و خرمالو است و كاشت این درختان با توجه به گرمای زیاد استان یزد نمایانگر آب و هوای متفاوت نسبتاً خنك این منطقه است.
باغ پهلوان پور از لحاظ معماری نمایانگر تغییرات سبك باغسازی كهن ایرانی به سمت و سوی باغسازی رایج امروزی است. این باغ شامل یك مجموعه ورودی، ساختمان كوشك یا شربتخانه، بنای زمستانخانه، بنای سرایداری، حمام و آشپزخانه است. سبك معماری آن تركیبی از معماری كوشكی و حیاط مركزی است كه كوشك اصلی در مركز آكس اصلی باغ قرار دارد، مسیر عبوری آب در باغ نیز از این محور است. علاوه بر این محور اصلی آب در دو محور دیگر نیز جریان دارد كه باغ آرایی حول این دو محور به وجهی زیبا صورت گرفته است، به این معنا كه درختان نظام ساز باغ در حاشیه این دو خیابان كاشته شده‌اند.
اكبریه
باغ و عمارت تاریخی بقعه در بیرجند استان خراسان جنوبی است. معماری باغ اكبریه را می‌بینید كه از نوع تركی با الهامی از روس و تلفیقی از معماری اسلامیست كه از سبك معماری نوین برخوردار است. در زمان قاجار ساخته‌شده و گنبد كلاه فرنگی اش نشان دهنده تمام عناصر معماری ایرانی است.باغ های ایرانی ثبت شده در یونسكو در آخر باید بگویم كه ایران دارای مكان‌هایی است كه نشان دهنده فرهنگ، هنر و طراحی ایران باستان است. هركدام با آب‌وهوای مختلف ، نشانگر فناوری ، مهندسی ، آب، معماری و كشاورزی عالی كشورمان است. باغ ایرانی باید حواس پنج‌گانه را به وجد آورد.
وجود درختان بلند قامت كاج در دو طرف خیابان و نیز خیابانهای منتهی به خیابان اصلی عمارت مركزی بر زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده است. باغ جنوبی واقع در جبهه جنوبی و كوچكتر از باغ شمالی است. این باغ بوسیله فضاهایی چون فضاهای خدماتی، عمارت مركزی و دیواره غربی اصطبل احاطه شده است. یكی از عناصر مهم، استخر نسبتا بزرگ با طرح مربع است كه بخش عمده فضای باغ را به خود اختصاص داده است. استخر در وسط دارای سكویی مربع شكل است.
