كرمان كه به دیار كریمان معروف است به واسطه ثبت هفت اثر در فهرست میراث جهانی یونسكو مقام اول را در كشور به نام خود به ثبت رسانده است. تولیدات مرغوب این استان باعث شده كه این استان رتبه نخست صادرات غیر نفتی كشور را از آن خود كرده و محصولات ، تولیدات و صنایع دستی كرمان در میان گردشگران داخلی و خارجی شناخته‌شده هستند. سوغات كرمان بسیار متنوع بوده و منحصر به خود استان كرمان هستند كه در ادامه به معرفی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
قطاب
قطاب یكی از معروف‌ترین شیرینی‌های ایرانی است. این شیرینی شامل خمیر و مغز پسته، بادوم و یا گردو است كه سرخ شده و با خاك قند تزئین می‌شود. قطاب یزدی و كرمانی از مهمترین قطاب‌ها هستند. پخت این شیرینی خوشمزه بسیار زیاد است و برخی تاریخ‌نگاران پخت آن را به دوره هخامنشیان نسبت می‌دهند.
كماچ سهن
كماچ سهن از سوغاتی‌های معروف كرمان است كه در تهیه خمیر این شیرینی سنتی از جوانه گندم استفاده می‌شود و از ویژگی دیگر كماچ می‌توان به ادویه مخصوص آن اشاره كرد، به طوری كه علاوه بر ادویه مشهوری مانند دارچین و زیره، برخی از گیاهان دارویی نیز در آن وجود دارند. این ادویه به خمیر كماچ و مواد میانی آن اضافه می‌شود. این شیرینی خوشمزه را می‌توان بدون افزودن هیچ نگه‌دارنده‌ای به مدت طولانی خارج از یخچال نگهداری كرد.
كلمپه
كلمپه نوعی شیرینی است كه برای تهیه آن خمیر با هل، دارچین و گلاب تركیب شده و گردو و خرما در داخل آن قرار می‌گیرد و سپس پودر پسته و یا كنجد بر روی آن‌ها ریخته می‌شود. گاهی این كلوچه را با روغن حیوانی تهیه می‌كنند. این شیرینی در شكل‌ها و اندازه‌های مختلف و در مناطقی مانند شهر بم تولید می‌شود.
قاووت
قاووت یا قوتو نوعی شیرینی است كه از تركیب آسیاب شده مغزهای مختلف مانند مغر گندم، جو، كنجد و گیاهان دارویی همراه باشكر یا قهوه تهیه می‌شود. قوتو معمولا به شكل پودری مصرف شده و می‌توان آن را با آب و شیر نیز تركیب و سرو كرد. گفتنی است كه قوتو به عنوان یكی از سوغاتی‌های اصیل كرمان به كشورهای دیگر نیز صادر می‌شود.
زیره
زیره نیز یكی از سوغات معروف استان كرمان است كه كاربردهای فراوان آشپزی و دارویی دارد و آب‌وهوای خشك كرمان است كه بستری مناسب برای كشت زیره در سراسر این استان فراهم كرده كه در دو نوع سبز و سیاه قابل برداشت است.
پسته
از جمله مهمترین سوغات كرمان می‌توان به پسته نیز اشاره كرد. این سوغات خوشمزه از محصولات صادراتی استان كرمان محسوب می‌شود؛ به طوری كه صادرات پسته در استان كرمان، بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی ایران را شامل می‌شود. ۷۰ درصد از پسته تولیدی در كشور، به كرمان تعلق دارد.
گردو
گردو پس از پسته، دومین محصول صادراتی استان كرمان است. این مغز ارزشمند در شهرستان‌های مختلف استان كرمان كشت می‌شود، اما گردوی شهرستان بافت با توجه به قرارگیری باغ‌های آن در ارتفاعات بالا، كیفیت مرغوب‌تری دارد. بافت، از نظر سطح زیر كشت گردو، مقام اول تولید این محصول در كشور را دارد و از نظر میزان تولید پس از شهرستان تویسركان همدان در رتبه دوم جای می‌گیرد.
خرما
از دیگر محصولات صادراتی كرمان می‌توان خرما را نام برد كه خرمای مضافتی این استان عمدتاً در شهرهای بم و فهرج برداشت می‌شود. با توجه به شرایط و ویژگی‌های اقلیمی مناطق شرقی و جنوبی استان كرمان، این استان از قطب‌های برتر تولید خرما در كشور محسوب می‌شود و ۳۰ درصد از تولید این محصول را به خود اختصاص داده است. خرما محصولی مهم در این مناطق است و نقشی اساسی در اشتغال مردم استان كرمان دارد.
مسقطی
مسقطی در شهرهای دیگر ایران هم تولید می‌شود، اما مسقطی كرمان به خصوص سیرجان، طعم مخصوص به خود را داشته و بسیار نرم است. مواد تشكیل‌دهنده مسقطی سیرجان شامل نشاسته، گلاب، شكر، خلال پسته و بادام، هل و زعفران است كه می‌توان آن را به‌عنوان دسر هم میل كرد.
سوهان زرند
در شهر زرند استان كرمان سوهانی تولید می‌شود كه تفاوت‌هایی با سوهان قم دارد. سوهان زرند بافتی ظریف و ترد دارد و به صورت لایه لایه است. آرد گندم، آرد جوانه گندم، زعفران و هل اصلی‌ترین مواد سوهان زرند را تشكیل می‌دهند. این سوهان در فهرست آثار ملی ایران در یونسكو به ثبت رسیده است.
خرما بریز
خرما بریز از شیرینی‌های معروف كرمانی در ایام ماه مبارك رمضان است. مردم این منطقه معمولا از خرما بریز به خاطر انرژی بالای آن در وعده‌های سحری استفاده می‌كنند تا در طول روز دچار ضعف جسمانی نشوند. خرما بریز از آرد سبوس‌دار، شكر، خرما، گلاب، روغن و كره تهیه می‌شود.
گیاهان دارویی و عرقیات
كرمان محل پرورش گیاهان دارویی متنوعی است و سدر، حنا و كتیرا از معروف‌ترین گیاهانی هستند كه در این منطقه كشت می‌شوند. كرمان علاوه بر گیاهان دارویی، مركز عرقیاتی چون گلاب، عرق بیدمشك، عرق نسترن، عرق نعنا و عرق زیره است. مرغوب‌ترین عرقیات این استان از دامنه كوه‌های هزاره در روستای لاله‌زار به دست می‌آیند.
پته‌دوزی
پته‌دوزی یكی از قدیمی‌ترین سوزن‌دوزی‌های سنتی ایران است كه در میان زنان و دختران استان كرمان رواج دارد. در این رودوزی، پارچه زمینه كار «عریض» و نخ‌های رنگی و پشمی كه در این هنر مورد استفاده قرار می‌گیرند «ریس» نامیده می‌شوند. در این هنر از نقوش باستانی ایران استفاده می‌شود و هنرمندان این عرصه گاهی نقوش خود را به صورت ذهنی بر روی پارچه حك می‌كنند.
قالی
یكی از ویژگی‌های مشهور قالی كرمان، دوام و كیفیت آن است. به طوری كه می‌توان كرمان را یكی از قطب‌های مهم قالی‌بافی در ایران دانست. قدمت قالی‌بافی در این استان به قبل از دوران صفویه بازمی‌گردد؛ دوران صفویه در كرمان، دوران شكوه قالی‌بافی منطقه بوده است و می‌توان قدمت این هنر را به این عصر نسبت داد.
قالیچه‌های افشار از دیگر بافته‌های مطرح در استان كرمان هستند كه عمدتا در روستاهای «بلورد»، «اسطور»، «نجف‌آباد»، «محمودآباد»، «پاریز» و «زیدآباد» تولید می‌شوند. عشایر ایل افشار كه هنوز زندگی كوچ‌نشینی دارند و درمیان دشت‌های سیرجان و بافت ساكن هستند، قالیچه‌های افشاری می‌بافند.
شال‌بافی
شال‌بافی كرمان نیز همانند قالی‌بافی این استان، در این منطقه شهرت و رواج دارد. حتی طرح‌های قدیم فرش‌های كرمانی نیز از طرح‌های رایج در هنر شال‌بافی الهام گرفته شده‌اند. شال‌های كرمانی معمولاً سه متر طول دارند كه با عنوان شال‌های لاكی، لاجوردی، بوته‌ای، احرامی، ترمه، زنگاری و شاخ گوزنی شناخته می‌شوند.
گلیم شیریكی پیچ
گلیم شیریكی پیچ یكی دیگر از سوغاتی‌های نفیس كرمان است و قطب آن در سیرجان و روستای دارستان قرار دارد. روستای دارستان از سوی سازمان یونسكو به عنوان دهكده جهانی گلیم به ثبت جهانی رسیده است. گلیم‌های شیریكی پیچ سیرجان در نوع خود منحصربه‌فرد هستند. این گلیم‌ها تركیبی از گلیم و قالی هستند و برخلاف دیگر انواع گلیم‌ها كه در آن‌ها «پود» باعث شكل‌گیری محصول نهایی می‌شود، در این شیوه نقشی در بافت ندارد. در تهیه گلیم شیریكی پیچ، پود صرفاً تارها را به یكدیگر متصل می‌كند و باعث استحكام درگیری نخ خامه با تارها می‌شود.
آجیده دوزی
آجیده‌دوزی نام دیگر هنر لایه دوزی و پنبه‌دوزی است و قدمت بسیار زیادی دارد. در آجیده‌دوزی لایه‌ای از پنبه در بین دو لایه از پارچه قرار گرفته و پس از دوخته شدن، حالت نقش برجسته به خود می‌گیرد. طرح‌های موجود در هنر آجیده‌دوزی ظریف و اصیل هستند.
گبردوزی
گبردوزی از دیگر صنایع دستی منطقه كرمان است و ازآنجایی‌كه هنر دست زرتشتیان ایران باستان بوده، به «زرتشتی‌دوزی» نیز شهرت دارد. در این هنر از رنگ‌های روشن و پرطراوت نظیر سرخ، سفید و سبز استفاده می‌شود و غالبا هنرمندان گبردوزی از نقش درخت سرو، سرو خمیده، گل میخك، طاووس، مرغ، هدهد، خروس و اشكال هندسی و متقارن در آثار خود استفاده می‌كنند.
عریض‌بافی
عریض پارچه‌ای است دستبافت كه با دستگاه‌های بافندگی چوبی بافته می‌شود و هنرمندان پته‌دوزی استان كرمان از آن‌ها در آثار خود بهره می‌گیرند. البته اخیرا دستگاه‌های چوبی عریض‌بافی جای خود را به دستگاه‌های اتوماتیك و برقی داده‌اند و متاسفانه این هنر به تدریج در حال انقراض است.
ظروف مسی
ظروف مسی در بسیاری از شهرهای ایران، از جمله اصفهان تولید می‌شوند و تقریبا سوغات اكثر شهرهای كهن ایرانی به حساب می‌آیند. كرمانی‌ها نیز هنرمندان باسابقه و ماهری در امر تولید ظروف و اشیاء تزئینی مسی دارند. بشقاب، دیگ، كفگیر، گلدان، بشقاب‌های تزئینی و تابلوهای مسی از جمله وسایلی مسی هستند كه در حال حاضر نیز طرفداران بسیاری پیدا كرده و بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند.
