كاروانسرای قصر بهرام گرمسار ،در دوره ساسانی توسط شاه بهرام ساسانی ساخته شد اما مدتی بعد شاه عباس صفوی آنر ا بازسازی و از آن به عنوان كاروانسرا استفاده كرد. كاروانسرای قصر بهرام در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۵۴ به جمع آثار ملی پیوست و بهترین نقطه در پارك ملی كویر از منظر گسترش اكوتوریسم شناخته شده است. این كاروانسرا از جاذبه های باارزش استان سمنان می باشد .
تاریخچه بنا
كاروانسرای قصر بهرام كه با نام‌های كاروانسرای شاه عباسی و رباط سیاه‌كوه نیز شناخته شده است. به گفته‌ی ایرج افشار، این بنا از آن رو قصر بهرام گور نامیده شده كه، به گفته‌ی شكارچیان و مسافران، بهرام پنجم ساسانی (۴۲۱ – ۴۳۸ میلادی) در همین نواحی شكار می‌كرد. روزی بهرام در باتلاق‌های نمكین اطراف سفیدآب و بیابان مخوف ریگ جن فرو رفت و دیگر برنگشت. به گفته‌ی احمد مستوفی‌الممالك، كه خاندانش در اینجا شكار می‌كردند، در این منطقه تا همین چند دهه‌ی پیش گورخرهای زیادی وجود داشت. اما از اوایل دهه‌ی ۱۳۶۰ هیچ گورخری در این منطقه مشاهده نشده است.
ریشه نامگذاری
از طرف دیگر نكته‌ای كه باعث می‌شود این بنا را در آغاز كار نه كاروانسرا بلكه قصر یا ساختمان شكاری بدانیم فاصله‌ای است كه بنا از نزدیك‌ترین چشمه‌ی آب شیرین دارد. چشمه‌ی آب شیرین، كه به چشمه‌ی شاهی نامور است، در فاصله‌ی هفت كیلومتری بنا قرار دارد كه با كانال‌های سنگی آبش به سمت سازه سرازیر می‌شده است. به نظر می‌رسد علت ساختن ساختمان در چنین فاصله‌ای از چشمه آن بوده كه هیبت بنا و سر و صدای احتمالی برخاسته از فعالیت‌های آن موجب فراری دادن حیوانات نشود و همچنان گورخر و حیوانات دیگر برای نوشیدن به حوالی این چشمه بیایند.
معماری بنا
پلان بنا از نوع متقارن و مربع مستطیل به ابعاد ۷۴ در ۶۵ است. دو در دارد: یكی جنوبی و دیگری شمالی. دو سكو و دو اتاق هم در دو طرف دروازه‌ی ورودی وجود دارد. داخل آن حیاط بزرگی است كه دورتادور آن را اتاق‌های كوچك فراگرفته است. در بدنه‌ی غربی حیاط یك تالار با شاه‌نشین و طاقچه‌هایی در اطراف و ایوانی در جلو ساخته شده و در زیر تالار زیرزمین بزرگی است. در پشت ساختمان‌های داخل حیاط هم طویله‌های سراسری با آخورهای متعدد و كنار هر آخور سكویی برای استراحت چهارپادار و اجاقی برای طبخ بوده است. در چهار گوشه و میان اضلاع شرقی و غربی نیز شش برج دفاعی كه دارای تیركش هستند تعبیه شده است.
مصالح بكار رفته
علاوه بر آن، استفاده از سنگ به جای آجر نشانه‌ی دیگری از قدیمی‌تر بودن آن نسبت به كاروانسراهای آجری دوره‌ی صفوی است. تمام این شواهد نشان می‌دهند كه زمانی اینجا كاربری‌ای غیر از كاروانسرا داشته و كلنگش پیش از دوره‌ی صفوی خورده شده اما مدرك و استدلالی كه ما را مجاب كند كه آن را متعلق به دوره‌ی ساسانی و بهرام گور بدانیم وجود ندارد. در نوشته‌های جغرافی‌دانان اسلامی نیز هیچ كجا بحثی از سیاه‌كوه، كه بنا در پای كوه‌های سیاهش قرار دارد، نشده است؛ زیرا در اوایل دوره‌ی اسلامی راه ارتباطی اصفهان به خراسان از سمت نائین، طبس، ترشیز و نیشابور می‌گذشته و اصلاً اینجا در مسیرهای اصلی قرار نداشته است.
به نظر می‌رسد در زمان صفویه توجه خاصی به راه سیاه‌كوه به عنوان معبر ارتباطی بین اصفهان و خراسان و ری شده باشد. كاروانسرای قصر بهرام در این زمان مهم‌ترین مركز ارتباطی بین شرق و غرب حاشیه‌ی كویر شد؛ پایگاه ارتباطی و محل داد و ستد بازرگانان بود. بازرگانان با كاروان‌های خود از سمت اصفهان و آران و بیدگل می‌آمدند و با گذشتن از كاروانسرای مرنجاب، در قصر بهرام اتراق می‌كردند. در آنجا تصمیمات كلی برای مبادله‌ی كالا یا حمل كالا به شهرهای مورد نظر گرفته می‌شد.
منابع قصر بهرام
توجه و احیای این بنا در دوره‌ی صفوی از دو مأخذ دریافت می‌شود: یكی كتاب تاریخ عالم آرای عباسی نوشته‌ی اسكندر بیگ تركمان و دیگری قدیمی‌ترین یادگاری‌ای كه در بنا نوشته شده است. در كتاب تاریخ عالم آرای عباسی، نوشته شده كه شاه عباس بزرگ (۹۷۸ – ۱۰۳۸ قمری / ۱۵۷۱ – ۱۶۲۹ میلادی) با صرف هزینه‌ی ده هزار تومان رباط سیاه‌كوه و راه‌های اطرافش را ساخت. منظور از رباط سیاه‌كوه در واقع همین بنایی است كه به قصر بهرام گور معروف شده است. بر روی قشر گچی اتاق‌ها یادگاری‌هایی نوشته شده كه قدیمی‌ترینشان به سال ۱۰۰۱ قمری برمی‌گردد.
نكته‌ی جالب آنكه بر روی سنگ‌های تراش نما و تخته‌سنگ‌های كانال سنگی، حروف لاتین Q, O, D, P, E, Y, W, M, S حك شده كه ظاهراً علائم سنگ‌تراشان هستند. شاید از روی آنها بتوان به این نتیجه رسید كه احتمالاً پیمانكار یا بنا یك فرد خارجی بوده است.
در ساخت بنا از سنگ‌های روشن استفاده شده است؛ بنابراین می‌توان تصور كرد زمانی كه كاروانسرا زنده بوده، در دل منطقه‌ای كه سنگ كوه‌هایش همه سیاه بوده‌اند، چه جلوه‌ای داشته است.
این ساختمان اكنون به عنوان مهمان‌سرای پاسگاه شكاربانی در پارك ملی كویر مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
بهترین زمان بازدید
بازدید از كاوانسرای شاه عباسی قصر بهرام معمولاً با تورهای كویر گردی میسر می‌شود. زیرا برای ورود به این مكان نیاز به مجوز اداره میراث فرهنگی گرمسار خواهید داشت. بنابراین بهتر است سفر خود را با تورهای كویر گردی هماهنگ كنید. گردشگران بسیاری عاشق كویر هستند اما به دلیل حضور حیواناتی مانند مار، عقرب و رتیل از سفر به كویر منصرف می‌شوند. اما بهتر است بدانید كه در انتهای فصل پاییز تا اوایل بهار این حیوانات در خواب پاییزی هستند و مزاحمتی برای شما ایجاد نخواهند كرد.
مسئله مهم دیگری كه در سفر به كویر اهمیت پیدا می‌كند، آب و هواست.
همانطور كه می دانید كویر در طول روز و شب دمای كاملاً متفاوتی دارد. اما خوشبختانه در فصل پاییز و زمستان این اختلاف دما كمتر می‌شود. در واقع می‌توان گفت در این فصول شب‌ها آنقدر سرد نیست كه نیاز به كاپشن‌های بادی پیدا كنید! با یك ژاكت هم كارتان راه می افتند. پس بهترین زمان برای دیدن كاروانسرای قصر بهرام نیز اواسط پاییز تا اوایل بهار است. در این بازه زمانی شب‌ها فرشی از ستاره در آسمان بر فراز كاروانسرا مهمان شما خواهند بود.
مسیر گرمسار: در این مسیر از گرمسار وارد كهك می‌شوید. جاده معروف سنگ فرش در ادامه این مسیر پیش روی شما خواهد بود. از این جاده نیز به پارك ملی كویر خواهید رسید.
مسیر پیشوا: به گفته بسیاری از تور لیدرها، مسیر پیشوا بهترین مسیر برای دسترسی به كاروانسرای شاه عباسی قصر بهرام است. این مسیر بیشتر برای تورهایی كه از سمت تهران مسیر را آغاز كرده‌اند توصیه می‌شود. در این مسیر باید از قلعه بلند و مباركیه عبور كنید تا به كاروانسرا برسید.
مسیر كاشان: از سمت كاشان نیز باید وارد آران و بیدگل شوید. پس از عبور از مرنجاب و سفیدكوه به كاروانسرای قصر بهرام می‌رسید.
