مسجد مطلب خان خوی در مركز شهر خوی و در ابتدای خیابان طالقانی در فاصله حدود ۳۰ متری بازار قدیمی شهر واقع شده است. بر اساس شواهد معماری موجود، ساختمان اولیه مسجد منسوب به دوره ایلخانی است زیرا این مسجد مانند مسجدهایی كه در دوران مغول ساخته شده، روباز است. این مسجد در طول زمان بر اثر وقوع حوادث طبیعی تخریب و در دوره قاجار مجدداً و بر روی ویرانه‌های قدیمی بنا شد. مسجد مطلب خان از یك شبستان بزرگ و روباز با پلان مربع شكل تشكیل شده است . دور تا دور آن را حجره‌های دو طبقه و شاه‌نشین‌های بلند و ایوانی عظیم كه در حال حاضر سقف آن فروریخته، فرا گرفته‌اند.
مساجد تاریخی شهرستان خوی
شهرستان خوی از آنجا كه بیشترین مساجد تاریخی را در استان آذربایجان غربی در خود جای داده است. به دارالمومنین شهرت دارد. مساجد حاجی بابا، ملأ حسن، حجتیه، شیخ، سیدالشهدا، داش آغلیان، سلمان خان، ملااحمد، مطلب خان، مسجد قرمز چورس و مسجد خان از مساجد قدیمی و تاریخی این شهرستان به شمار می روند.
تزئین كاشی كاری ها با مظاهر معنوی و مفاهیم والای مذهبی در انتخاب رنگ، شكل و فرم در این مساجد چنان زیبا است كه انسان را به سوی خود جلب می كند. در واقع دریچه ای از شناخت عظمت معماری اسلامی به روی انسان می گشاید. گنبدهای آجری با مناره ها و گلدسته های بلند، رواق ها با ستون های سنگی تراشیده و بدون تزئینات، شبستان های فراخ و دل گشا با طاق نماهای بزرگ قوسی. و محراب هایی با گچبریهای ساده از مهمترین ویژگی های معماری مساجد تاریخی خوی است.
معماری بنای مسجد
مسجد «مطلب خان» خوی كه از بزرگ ترین مساجد تاریخی و رو باز كشور است. از بناهای قدیمی و درخور توجه خوی می باشد. این مسجد با پلانی مربع شكل كه دور تا دور آن حجره هایی به صورت دو طبقه تعبیه شده دارای اهمیت تاریخی و معماری بسیار است. نمای بیرونی مسجد فاقد تزئینات است اما صحن مسجد با محرابی بلند به صورت زیبا و هنرمندانه گچبری شده است. مسجد مطلب خان خوی در كنار ده ها مسجد تاریخی استان آذربایجان غربی به عنوان بزرگ ترین مسجد روباز از ویژگی معماری بی نظیری برخوردار است.
تاریخچه
مسجد مطلب خان بازمانده از دوره ایلخانی است و سبك معماری آن متعلق به دوره سلجوقی است. این مسجد در دوره قاجار (در حدود ۱۲۵۵ هجری قمری) توسط شخصی به نام مطلب خان كه از نوادگان دختری مرحوم شیخ بهایی و مرصع كار ویژه نایب السلطنه عباس میرزا بوده. بازسازی و نیز تغییراتی در آن داده شده است. در خصوص تاریخ ساخت و صورت اولیه بنا اطلاع دقیقی در دست نیست . در سالهای اخیر نیز مورد مرمت واقع شده است. مطلب خان؛ زرگر مخصوص عباس میرزا نایب‌السلطنه بوده است.
تاریخچه
مسجد مطلب خان بازمانده از دوره ایلخانی است و سبك معماری آن متعلق به دوره سلجوقی است. این مسجد در دوره قاجار (در حدود ۱۲۵۵ هجری قمری) توسط شخصی به نام مطلب خان كه از نوادگان دختری مرحوم شیخ بهایی و مرصع كار ویژه نایب السلطنه عباس میرزا بوده. بازسازی و نیز تغییراتی در آن داده شده است. در خصوص تاریخ ساخت و صورت اولیه بنا اطلاع دقیقی در دست نیست . در سالهای اخیر نیز مورد مرمت واقع شده است. مطلب خان؛ زرگر مخصوص عباس میرزا نایب‌السلطنه بوده است.
گنبد مسجد
فضای داخلی گنبد خانه به ابعاد تقریبی ۱۶×۱۶ متر با پوشش بزرگ گنبدی مسقف می شده. در اضلاع داخلی آن، شاه نشین های بزرگ و درمیانه ضلع جنوبی، محراب بزرگی قرار داشته است. در دو زاویه جنوبی بنا، جرزهای حجیم و در داخل آنها راه پله هایی برای دسترسی به پشت بام ساخته شده بود. جرزهای حجیم جنوبی و زوایای مستحكم شمالی بنا ممكن است تكیه گاه و پشتبند گنبد بزرگ بنا بوده باشد. بعد از ساخت بنا تا دوره قاجار، گنبد بنا فروریخته و بازسازی آن در دوره قاجار امكان پذیر نبوده است. بدین خاطر، فضای گنبد خانه در این دوره تبدیل به صحن روباز گردیده و ایوان نیز به صورت نمازخانه ای تغییرشكل یافته است.
محراب مسجد
مسجد مطلب خان خوی ویژگی های معماری كم نظیر دارد كه این مسجد را از دیگر مساجد تاریخی كشور متمایز كرده است. در واقع محراب این مسجد با ۱۲.۵ متر ارتفاع و ایوان آن با ۲۵ متر ارتفاع از بلندترین محراب ها و ایوان های مساجد در ایران است. قسمت بالای محراب ورودی شبستان، با مقرنس های درشت گچی تزئین شده . در طبقه بالا در چهار گوشه شبستان فضاهایی با نرده های چوبی برای نشستن زنان تعبیه شده. دسترسی به این فضاها از طریق پله هایی كه در چهارگوشه بنا وجود دارد تأمین شده است.
محوطه سازی، تعمیر سازه های چوبی، تعویض آجرهای پوسیده، كف سازی و مرمت بام، حجره ها، عایق كاری قسمت های فرسوده و كف سازی ایوان . از جمله محورهای عملیات مرمت این مسجد زیبا و تاریخی در سالهای اخیر است. از ویژگیهای دیگر این مسجد كه بر روی آن اعمال شده است وجود پوشش مسقف موقت است كه قابل برداشتن و نیز جمع كردن می باشد. پوشش فلزی گنبد مسجد مطلب خان خوی سازه ای سبك با قطر دهانه ۱۸ متر و ارتفاع ۱۷ متر است كه در مواقع نیاز مورد استفاده قرار می گیرد. قابل یادآوری است كه در ضلع غربی و شمالی مسجد تعداد زیادی مغازه و سرویس بهداشتی احداث شده . در ضلع جنوبی پاساژی ساخته شده است كه می توانند در امر ارائه خدمات و ایجاد امكانات رفاهی برای بازدید گردشگران مفید واقع شوند.
نحوه دسترسی
این مسجد درمركز شهر خوی، كنار بازار قدیمی (حدود سی متری بازار) و ابتدای خیابان طالقانی در مجاورت چند مسجد قدیمی دیگر واقع شده است.
