قلعه كنجانچم مهران در ۱۵ كیلومتری شمال شهر مهران و در جاده ایلام- مهران در مسیر راه كربلا قرار دارد. این قلعه در سال ۱۳۲۶ هجری قمری بنا به دستور غلامرضاخان ابوقداره؛ آخرین والی ایلام و به عنوان قلعه زمستانی والی ساخته شده و دارای اتاق‌های مرتبط به هم، حمام، برج نگهبانی و قسمت مسكونی و دیوانخانه می‌باشد. قلعه مزبور به قصد سكونت خاندان والی در فصل زمستان ساخته شد كه مقر حكومتی خود را در آن قرار داد و برای گرفتن عوارض و مالیات از آن استفاده كرد.
این اثر تاریخی در ۲۲ تیر ماه ۱۳۹۷ با شماره ثبت ۲۷۴۳ به‌عنوان یكی از آثار تاریخی ایران ثبت ملی شد. امروزه این قلعه با خلاقیت، ابتكار و بازاریابی مناسب به یكی از مراكز مهم گردشگری كشور تبدیل شده است.
قلعه های ایلام
استان ایلام در غرب ایران و غرب كو‌هستان وحشی زاگرس، با آب و هوایِ كوهستانی و نیمه گرم و جنگل‌های بلوط یكی از مقاصد جذاب طبیعت‌گردی ایران است. اما جدا از طبیعت زیبا، جاذبه‌های تاریخی این استان هم كمتر دیده شده‌اند. نشانه‌اش قلعه های تاریخی متعددی است كه هنوز پابرجایند. از قلعه والی در شهر ایلام و قلعه پوراشرف و هزاردر در شهرستان دره‌شهر گرفته تا پشت قلعه آبدانان و قلعه سام در شهرستان شیروان چرداول نمونه هایی از این قلعه ها هستند.
معماری بنا
قلعه كنجانچم دارای ابعاد مستطیلی و در یك طبقه با زیرزمین ساخته شده است. قلعه به شیوه چهارایوانی با سقف‌های قوس‌دار نیم‌دایره و طاق گهواره‌ای بنا شده است. قلعه سه ورودی دارد و دارای چهار برج دیده‌بانی است. تمام اتاق‌های قلعه به وسیله درهای تو در تو به هم وصل شده است و ارتباط ورودی به تمام اتاق‌ها و حیات اصلی به وسیله راهروهای پوشیده صورت می‌گیرد. نمای خارجی آن از سنگ تشكیل شده است.
حمام قلعه كنجانچم نیز در پشت ساختمان قلعه ساخته شده است. این بخش از بنا شامل سه اتاق، یك راهرو اختصاصی و خزینه است كه از طریق كانال و تنبوشه‌های سفالی آب آن تامین می‌شده است. مصالح به كار رفته در ساخت این حمام سنگ و گچ بوده‌اند. در طراحی قلعه فضاهای مختلف مورد نیاز مثل استراحتگاه، اندرونی، حرمسرا، اصطبل، سیاه‌چال، حمام، مطبخ و شاه-نشین و هشتی در نظر گرفته شده است. سرویس بهداشتی در فضای داخل برج نگهبان قرار دارد. مصالح به كار رفته در قلعه تماما بومی بوده و در همان محل تهیه شده‌اند.
ورودی قلعه
در میانه طول جنوب شرقی قلعه، ورودی زیبایی با كمی شكستگی رو به بیرون وجود دارد كه تاكید بیشتری را القا می‌كند. ورودی با نمایی با دو جرز پیش آمده در طرفین درگاه و دو طاق‌نمایی كه جزرها را به دیواره اصلی قلعه متصل می‌كند زیبایی خاصی دارد. در پس درگاه، ورودی هشتی جای دارد كه با چرخشی ۹۰ درجه به دالان ارتباطی منتهی به حیاط، متصل می‌شود. فضای ورودی شامل پیش‌تاق، درگاه، سكو و هشتی و… است.
قلعه كنجانچم، دارای معماری درون‌گراست و بیرونی آن كاملا ساده و فاقد هرگونه تزیین ساخته شده است. چهار برج دیده‌بانی در چهار راس بنا، ساخته شده است. نصب كنگره‌های دیده‌بانی بر روی دیوار، داشتن دست‌انداز بلند دیوار از لبه خارجی و تعبیه نمودن سوراخ‌هایی به صورت اریب برای نگهبانی و حراست از تمامی اضلاع قلعه به خوبی نمایان است و بنا را از یكنواختی خارج كرده است.
تزیینات قلعه
قاب‌بندی اطراف طاق‌های ورودی قلعه با آجر و سطح داخلی آن به صورت گلچین آجری در نقش حصیری نماكاری شده و در لبه قوس یك گره چینی آجری كار شده است. نمای سر در تمام اتاق‌های قلعه كه رو به حیاط مركزی هستند، به همین روش، قاب‌بندی و تزیین شده‌اند. قاب‌بندی آجری در نمای دیوار هشتی ضلع شمال شرقی و قوس‌های نیم‌دایره از نوع گچی در فضاهای بین قوس‌ها بخش دیگری از تزیین‌های آجری در قلعه است. وجود گچ‌بری در نقوش ساده، تلفیق خطوط و گل‌برگ‌های ریز در اطراف طاق‌نماها و بدنه‌های دیوار قلعه، از تزیین‌های داخلی اتاق‌هاست.
مرمت قلعه
قلعه تاریخی كنجانچم در سال ۱۳۸۵ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مرمت شد. تسطیح و ركلاژ سطوح خاك‌ریزی و خاك‌برداری پی‌ها-پی‌كنی كانال كشی-تهیه و نصب بلوك‌های بتنی جدولی با بندكشی. تهیه و اجرای بتن پشت جدول، تهیه و اجرای كرسی چینی، تهیه و اجرای لوله برق، تهیه و اجرای لوله آب، تسطیح و رگلاژ. مسیر دسترسی، آجرفرش اطراف قلعه همراه بندكشی و اجرای آب‌نما از جمله خدمات عملیاتی است كه روی این قلعه انجام شد.
عملیات مرمت قلعه همچنین شامل دیوارچینی ضلع غربی، تعمیرات داخل اتاق‌ها، مرمت حوض حیات، هدایت آب‌های داخل به خارج قلعه و قسمتی از سقف قلعه می‌شد.
نحوه دسترسی
آدرس : استان ایلام، ۱۵ كیلومتری شمال مهران، جاده ایلام-مهران، مسیر راه كربلا
