تاریخچه كاخ كوروش برازجان
«كاخ كوروش دشتستان» بازمانده از دوران تمدن شكوهمند ایران، در سال ۱۳۵۰ به وسیله هیئت باستان شناسی ایران حفاری شده است. با توجه به شیوه‌های معماری و استفاده از سنگ سیاه و سفید زمان احداث آنرا به دوره كوروش بنیانگذار سلسله هخامنشی منسوب كرده‌اند.
كاخ كوروش دشتستان كه مربوط به دوره هخامنشی است در برازجان، ورودی شهر واقع شده و در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۰۴۱ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در شهرستان برازجان آثار و بقایای ۳ كاخ هخامنشی به نامهای كاخ چرخاب، كاخ سنگ سیاه (كه در بین اهالی به كاخ نظرآقا مشهور است) و كاخ بردك سیاه وجود دارد. محوطه های باستانی محل واقع شدن این سه كاخ هم از لحاظ تاریخی دارای ارزش بالایی است و هم بناهای موجود در آنها آثاری ویژه در هنر معماری ایرانیان محسوب می شوند. براساس شواهد و اسناد به دست آمده معماری داخلی این ۳ كاخ وام گرفته از كاخ بزرگ آپادانا در شوش پایتخت اصلی هخامنشی بوده است. كاخ چرخاب از كاخ های زمستانی كوروش هخامنشی بوده و تنها و یا حداقل اصلی ترین سند معماری است كه ثابت می كند خلیج فارس از دوران باستان متعلق به ایرانیان است. این كاخ، واقع در شهر برازجان از توابع بخش مركزی شهرستان دشتستان یكی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر است.
«كاخ كوروش دشتستان» تاریخی و بسیار مهم از دوران پر تمدن ایران، این كاخ در سال ۱۳۵۰ به وسیلهٔ هیأت باستان شناسی ایران حفاری شده‌است. با توجه به شیوه‌های معماری و استفاده از سنگ سیاه و سفید زمان احداث آن را به دورهٔ كوروش بنیان گذار زنجیره هخامنشی منسوب كرده‌اند. این كاخ كه در جنوب شرقی برازجان و در كنار رودخانه خشك آردی قرار دارد یكی از پایگاه‌های مهم ایران دورهٔ هخامنشی در ساحل خلیج فارس بوده‌است. كاخ برازجان بر طبق تحقیقاتی كه انجام شده در اواخر سلطنت كوروش ساخته و پرداخته شده‌است و از نظر حجاری و هنر معماری آن چنان كه از پایه ستون‌ها و اشیاء كشف شده بر می‌آید جدیدتر و ظریف تر از پاسارگاد است. بنابراین می‌توان گفت كه این بنا هنگامی ساخته شده كه هنر اصیل حجاری و معماری عصر كوروش به تكامل رسیده‌است. متاسفانه به علت ناتمام ماندن بنا چنین به نظر می‌رسد كه علل عقیم ماندن این كاخ مصادف با مرگ او به سال ۵۲۹ پیش از میلاد است. بنابراین می‌توان تاریخ بنای كاخ برازجان را در همین حدود یعنی ۵۲۹ قبل از میلاد دانست.
یكی از آثار ارزشمند و بی‌نظیر، كاخ زمستانی كورش هخامنشی است كه در جنوب غربی برازجان قرار دارد و این اثر عظیم فاصله‌ای حدود ۵۰۰ متر تا جاده‌ی بوشهر ـ برازجان دارد. این بنای زیبا در سال ۵۲۹ قبل از میلاد به وسیله‌ی سر سلسله‌ی هخامنشیان یعنی كورش هخامنشی ساخته شده ولی به علت مرگ او در این سال ناتمام مانده و فقط ته ستون‌های كاخ كه از سنگ‌های سیاه و زرد رنگ ساخته شده به جا مانده است. در سال ۱۳۵۱ كه كارگران در حال حفر كانال جهت رساندن آب به شهر بوشهر بودند، در این مكان به سنگی سیاه دست یافتند كه با انعكاس خبر به فرمانداری و اعزام تیمی از باستان‌شناسان به منطقه پس از حفاری متوجه شدند كه كاخ زمستانی كورش در این منطقه واقع شده است. این بنا از سال ۱۳۵۱ تا سال ۱۳۸۲ در زیرزمینی مدفون بود كه در سال ۱۳۸۲ به همت استاد بزرگ دكتر “علی اكبر سرافراز” حفاری لازم صورت پذیرفت و ته ستون‌ها آشكار شدند و این بنا مورد توجه جهانگردان و علاقه‌مندان به فرهنگ ایران زمین قرار گرفت. از آن سال تا كنون در چند مرحله، حفاری صورت گرفته كه هنوز هم به حفاری و كاوش نیاز است. بنا به عقیده‌ی باستان‌شناسان، این بنا در كنار شهر ” تا او كه” taoke ـ كه شهری تاریخی بوده ـ قرار داشته و این شهر مسیر شمالی ـ جنوبی داشته و تا نزدیكی روستای بنداروز ادامه داشته است.
ته ستون‌های این كاخ از نظر معماری بسیار زیبا و در نوع خود بی‌نظیر هستند.
حجاری كه بر روی این سنگ‌ها صورت گرفته به شكل دایره است و طرز قرار گرفتن سنگ‌ها بر روی هم، دیده‌ی هر رهگذری را به طرف خود جلب می‌كند و هنر و معماری گذشته‌ی ایران زمین را به یاد می‌آورد كه چه زیبا این معماران پر تلاش در كنار رشته كوه گیسكان این سنگ ها را حجاری نموده و پس از آن با طی كردن مسیری طولانی این سنگ‌ها را به منطقه حمل نموده و در این مكان قرار داده‌اند. باستان‌شناسان هدف از ساخت این بنای عظیم در این منطقه را تسلط داشتن بر‌آب‌های خلیج فارس و نظارت بر ساحل خلیج‌فارس دانسته‌اند كه می‌تواند سند محكم و قاطعی از تسلط ایرانیان بر خلیج‌فارس باشد. البته در گذشته راه‌های قدیمی استان یعنی راه توز ـ تا اوكه ـ لیان از كنار این شهر می‌گذشته و شهرهای باستانی استان یعنی سیراف در جنوب و مهرویان و سی‌نیز در شمال و نجیرم و لیان و توز را به هم وصل می‌نموده است.
«كاخ كوروش دشتستان» بازمانده از دوران تمدن شكوهمند ایران، در سال ۱۳۵۰ به وسیلهٔ هیئت باستان شناسی ایران حفاری شده است. با توجه به شیوه های معماری و استفاده از سنگ سیاه و سفید زمان احداث آنرا به دورهٔ كوروش بنیانگذار سلسله هخامنشی منسوب كرده اند. این كاخ كه در جنوب شرقی برازجان و در كنار رودخانه خشك آردی قرار دارد یكی از پایگاه های مهم ایران دورهٔ هخامنشی در ساحل خلیج فارس بوده است. كاخ كوروش برازجان بر طبق تحقیقاتی كه انجام شده در اواخر سلطنت كوروش ساخته و پرداخته شده و از نظر حجاری و هنر معماری آن چنانكه از پایه ستون ها و اشیاء كشف شده بر می آید جدید تر و ظریف تر از پاسارگاد است؛ بنابراین می توان گفت كه این بنا هنگامی ساخته شده كه هنر اصیل حجاری و معماری عصر كوروش به تكامل رسیده است. متأسفانه به علت ناتمام ماندن بنا چنین به نظر می رسد كه علل عقیم ماندن این كاخ مصادف با مرگ كوروش در سال ۵۲۹ پیش از میلاد است؛ بنابراین می توان تاریخ بنای كاخ برازجان را در همین حدود یعنی سال قبل از میلاد دانست. در سال ۱۳۵۱ كه كارگران در حال حفر كانال جهت رساندن آب به شهر بوشهر بودند، در این مكان به سنگی سیاه دست یافتند كه با انعكاس خبر به فرمانداری و اعزام تیمی از باستان شناسان به منطقه پس از حفاری متوجه شدند كه كاخ زمستانی كورش در این منطقه واقع شده است. این بنا از سال ۱۳۵۱ تا سال ۱۳۸۲ در زیرزمینی مدفون بود كه در سال ۱۳۸۲ به همت استاد بزرگ دكتر "علی اكبر سرافراز" حفاری لازم صورت پذیرفت و ته ستون ها آشكار شدند و این بنا مورد توجه جهانگردان و علاقه مندان به فرهنگ ایران زمین قرار گرفت. از آن سال تا كنون در چند مرحله، حفاری صورت گرفته كه هنوز هم به حفاری و كاوش نیاز است. بنا به عقیده باستان شناسان، این بنا در كنار شهر " تا او كه" taoke كه شهری تاریخی بوده قرار داشته و این شهر مسیر شمالی-جنوبی داشته و تا نزدیكی روستای بنداروز ادامه داشته است.
مهمترین ویژگی این كاخ، تكنیك ساخت پایه ستون های سنگی مكعب شكلی است كه به طریق دقیق و ظریفی تراش و صیقل داده شده به گونه ای كه در اتصال سنگ ها، از هیچ نوع ملاط یا وسیله دیگری استفاده نشده است. این پایه ستون ها با شالی های بسیار زیبا مجموعه ای ناقص هستند و تنها ۴ سرستون آنها سالم باقی مانده و در دروازه شاهی نصب شده اند. فاصله هر یك از پایه ستون ها از یكدیگر حدود ۲ متر است و بخشی از این بقایا به واسطه وجود سازه آبی كه همزمان با كشف این پایه ستون ها كشف شده آسیب دیده و آب باعث فرسایش بعضی از نقاط این ستون ها شده است. به عقیده كارشناسان روش صیقل سنگ و اتصال آنها و نحوه استفاده از تركیب رنگ، عایق بندی و مقاوم سازی در این سازه هخامنشی حتی در تخت جمشید و پاسارگاد هم مشاهده شده است. كاخ كوروش هخامنشی بوشهر، تنها نمونه از معماری این عصر است كه در بنای آن هم از سنگ استفاده شده و هم از آجر. موضوع مهم دیگر در معماری و زیبایی شناسی در این كاخ، انتخاب و تنوع رنگ در ستون هاست كه برای اولین بار در محوطه های سنگی هخامنشی دیده می شود. استفاده از لعاب سلیس روی كف بنا نیز از دیگر موضوعات جالب توجه در این كاخ است كه به عنوان اندود كف به كار گرفته شده و از نظر رنگ و جنس و روش ساخت موضوع قابل تاملی است به طوریكه بخشی از دروازه شاهی این كاخ كه ناتمام مانده، برخلاف تالار اصلی، با لعابی از جنس سیلس، كف سازی شده است.
این بنا كه از لحاظ ارزش های باستان شناسی همسطح با تخت جمشید و پاسارگاد است در نزدیكی برازجان و به فاصله ۲۰ كیلومتری از دریای خلیج فارس بدون محافظت و هیچگونه نگهداری رها شده است. این اثر عظیم فاصله ای حدود پانصد متر تا جاده بوشهر-برازجان دارد. در ماه های گذشته این بنا از طریق جاده ای به اتوبان بوشهر ـ برازجان متصل شده است كه كاری بسیار به جا و لازم بوده و از تلاش مسئولین تشكر می‌شود ولی نصب تابلو جهت معرفی بنا در كنار جاده اصلی می تواند راهنمای مسافران و گردشگران باشد، به خصوص در فصل بهار كه مسافران بی شماری از نقاط مختلف به استان بوشهر، به ویژه شهرستان دشتستان می آیند و بهتر می توانند از این آثار ارزشمند استفاده نموده و به قدمت این منطقه بیشتر پی برند.
جاذبه‌های نزدیك
در نزدیكی كاخ كورش، تل بزرگی قرار دارد كه به آن "تل مُر" می گویند كه تل دیده بانی هخامنشیان بوده و جهت پاسبانی و حراست از كاخ كورش در مغرب این بنای عظیم ساخته شده بود و امروز هم نظاره گر این بنا است كه متأسفانه قسمتی از آن ویران شده است.
