عمارت ذوالفقاری زنجان در مركز بافت قدیمی شهر زنجان در محله‌ای به نام دالان آلتی در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع واقع شده است. این بنا توسط سردار اسعد ذوالفقاری ساخته شد و محل سكونت فرزند وی؛ محمودخان ذوالفقاری بوده است كه در زمان قضیه آذربایجان و فرقه دمكرات، به مقابله با دمكرات‌ها پرداخت و به همین دلیل از محمدرضا شاه پهلوی نشان و درجه سرهنگی دریافت كرد. این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۵۲ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این مجموعه شامل ساختمان‌های اندرونی و بیرونی و قسمت‌های اداری است كه قبل از احداث خیابان ذوالفقاری (طالقانی كنونی) با یك شبكه ارتباطی در طبقه همكف و زیرزمین به همدیگر مرتبط بوده است. هم‌اكنون این مجموعه تقسیم شده و قسمت‌هایی از آن از میان رفته است. از جالب‌ترین بناهای باقیمانده این مجموعه بنای تاریخی مركز مجموعه بیرونی است. این بنا در دو طبقه و یك سردابه ساخته شده است. پلان بنا ایرانی و سبك ساختمان از بناهای گوتیك* اروپا تقلید شده است.
معماری بنا
در طبقه همكف، ورودیِ بنا كه یك سقف سرپوشیده با دو ستون تعبیه شده به هشتی منتهی می‌شود. در این طبقه قسمت امور اداری و دفتری و حسابداری قرار گرفته و سمت شرقی بنا احتمالاً عملكردی غیراداری و احیاناً گلخانه بوده است. در طبقه دوم كه دارای دو راه‌پله است، تالارهای پذیرایی، اطاق‌های خواب، اطاق‌های نشیمن و سرویس‌های بهداشتی قرار گرفته است. هسته مركزی این بنا به سبك چهارطاقی با سقف گنبدی اجرا شده و جرز و دیوارهای باربر سنگینی سقف را تحمل می‌نمایند. محدثات جانبی این چهارطاقی با تیرهای چوبی پوشیده شده است. كل مجموعه با پوشش خارجی شیروانی است كه تا زمان احداث در این شهر، سابقه نداشته است.
در بالای هسته مركزی بنا، نورگیر زیبایی تعبیه شده كه به كلاه فرنگی معروف است. این نورگیر با پلان هشت ضلعی با روش گره‌سازی به فرم گنبد تبدیل گردیده است. سقف اتاق‌ها در طبقات به طرز زیبایی لمه‌كوبی شده و شامل طرح‌های هندسی و گره‌سازی است و به طور كلی از موتیف‌های ایرانی استفاده شده است. از تزئینات داخل بنا در طبقه همكف از كاشی‌كاری به سبك قاجار می‌توان یاد كرد كه طرح معروف لوتوس (نیلوفر آبی) دیده می‌شود.
تزیینات بنا
تزئینات بنا در نما جالب توجه است و قرینه‌سازی بنا از هنر ایرانی و سبك ستون‌ها تقلیدی از معماری اروپاست. نمای ساختمان با آجرهای قالبی و پیش‌بر مزیّن شده است. پنجره‌های بنا عموماً دو لنگه و اطراف آن مشبك است كه با بكارگیری شیشه‌های رنگین، كنتراست جالبی را در داخل اطاق‌ها ایجاد نموده است. نعل درگاهی پنجره‌ها در طبقه همكف مسطح و در طبقه منتهی‌الیه جنوب غربی حیاط مشرف به خیابان تعبیه شده و طاقنماهای تزیینی در اطراف ورودی دیده می‌شوند و این قسمت نیز كه از خیابان بلاواسطه داخل مجموعه می‌شود، از معماری اروپا الهام گرفته شده است.
بعد از انقلاب اسلامی این عمارت مدتی در اختیار یكی از نهادها بود و به دلیل عدم مراقبت‌های لازم، آسیب فراوانی دید. در جریان توسعه و تعریض خیابان طالقانی، دیوار و سردرِ ورودی بنا به طور كامل تخریب گردید و در سال‌های اخیر با اجرای طرح‌های عمران شهری، آسیب زیادی به بنا وارد آمده است از جمله با احداث خیابان زینبیه و عبور آن از داخل حیاط عمارت، قسمتی از عرصه بنا از بین رفت و بخش عمده دیگر به پارك تبدیل شد.
در سال ۱۳۷۹ میراث فرهنگی استان زنجان تصمیم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاری گرفت و در این راستا بنای مذكور در چندین مرحله مرمت و بازسازی گردید. با انتقال آثار به دست آمده از معدن نمك چهرآباد در سال ۱۳۸۶ (مردان نمكی)، موزه موقت مومیایی‌ها در این مكان به وجود آمد و در سال ۱۳۸۸ اولین موزه باستان‌شناسی استان زنجان در عمارت ذوالفقاری افتتاح گردید. بازدید از این موزه همه روزه به جز روزهای سه‌شنبه امكان‌پذیر است.قدمت اجساد مكشوفه مربوط به دو دوره زمانی بیش از ۱۷۰۰ و ۲۳۰۰ سال پیش تخمین زده شده است.
سر و پای چپ یكی دیگر از این مردان، در موزه ملی ایران در تهران قابل بازدید است.
معماری گوتیك
معماری گوتیك سبك خاصی است كه در اروپای قبل از رنسانس به مركزیت فرانسه ایجاد گردید. هنر گوتیك در میان دو دوره رمانسك و رنسانس واقع شده است. دورهٔ گوتیك در فرهنگ جهان دوران استیلای مذهب و بالاخص كلیسا بر جوامع بوده است. نوع ارتباطات در آن دوران به صورت عمودی تعریف می‌شده است. بدین معنا كه تمام ابعاد و جنبه‌های زندگی در جهت خداوند و برای خداوند تعریف می‌شد. این الگو در معماری آن دوران خود را به صورت فلش‌های رو به بالا (به سمت خداوند) نشان داده است. تحول معماری سبك رمانسك به گوتیك در اروپا با تحول معماری دوران سلجوقی به ایلخانی در ایران قابل مقایسه است.
نحوه دسترسی
آدرس : استان زنجان، زنجان، خیابان طالقانی
