بنای آرامگاه باباطاهر عریان همدانی ،یكی از نمونه های بی نظیر معماری عصر حاضر است كه با تلفیقی از معماری قرن هفتم و هشتم هجری ساخته شده است .این مكان مامنی برای علاقه‌مندان به ادبیات و این شاعر بزرگ می باشد. درعین حال یكی از جاذبه های گردشگری شهر تاریخی همدان است كه سالانه گردشگران زیادی از این مكان دیدن می كنند .
بابا طاهر كه بود ؟
باباطاهر از شعرای مشهور و از بزرگان طریقت، در اوایل قرن پنجم هجری یعنی در دوران باروری دانش و معرفت ایران، در همدان به دنیا آمد. اما تاریخ دقیق تولد او مسجل نشده است. برخی از محققان با استناد به حروف ابجد استخراج شده از یكی از دوبیتی‌های باباطاهر، سال تولد او را ۳۲۶ ه.ق دانسته‌اند. آن دوبیتی، بدین شرح است:
مو آن بحرم كه در ظرف آمدستم چو نقطه بر سر حرف آمدستم
بهر الفی الف قدی بر آیو الف قدم كه در الف آمدستم
باباطاهر معروف به باباطاهر عریان شاعر معاصر دوران طغرل شاه سلجوقی محسوب می شد در خصوص چرایی این لقب‌ها در اسناد اینگونه آمده است: بابا لقبی بوده كه در گذشته به پیران وارسته می‌داده‌اند و عریان به دلیل صراحت و بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده است. درباره تاریخ تولد وی و بسیاری از زوایای زندگیش اطلاعات زیادی در دست نیست اما گفته می‌شود كه وی در روستای ایرانه ملایر زندگی خود را به گمنامی سپری كرد و در همان شهر وفات یافت. آن چیزی كه باعث محبوبیت وی در آن زمان شد، پاكی درون، خودسازی و بی‌علاقگی به دنیا بود كه این خصلت ها باعث تعجب مردم می شد و به همین دلیل نام او بر زبان ها افتاد.
فهلویات
به دوبیتی‌های باباطاهر فهلویات گفته می‌شود. البته اطلاق عنوان فهلویات بر این نوع دو بیتی‌ها احتمالاً نشان می‌دهد كه آنها در زبان پهلوی و مربوط به گویش ایران میانه است.فهلویات نامی است كه بر دوبیتی‌های سروده شده به گویش‌های كهن نواحی (فهله) اطلاق می‌شود. مفرد آن فهلوه معرب صورت فارس پهلوی است. بنا بر روایات ابن مقفع نواح فهله پنج ناحیه اصفهان، ری، همدان، آذربایجان و ماه‌نهاوند سرزمن ماد را در بر می‌گرفته‌است. ابن خرداذبه پهله یا فهله را شامل ری، اصفهان، همدان، نهاوند، مهرجان كذك، ماسبذان و قزوین دانسته‌است. كاربرد فهله برای سرزمین ماد به اواخر دوران اشكانیان می‌رسد. نمونه‌هایی از فهلویات كه در متون فارسی آمده، بیشتر به نواحی یاد شده منسوب است. با این همه از نظر زبان‌شناختی، سرزمین فهله را می‌توان تا گیلان گسترش داد. بدین ترتیب فهلویات شامل اشعاری است كه به گویش‌های غرب، مركز و شمال ایران سروده شده‌است.
سرانجام این شاعر و عارف محبوب ایرانی در ۸۵ سالگی در همدان دیده از جهان فرو بست و اكنون آرامگاه وی در همدان، كانون پژوهشگران و عاشقان شعر و ادبیات و هنردوستان است.
معماری بنا
آرامگاه باباطاهر بر فراز تپه‌ای در شمال غربی همدان قرار دارد. این آرامگاه در یك میدان مستطیل‌شكل زیبا و سرسبز قرار گرفته و دارای گنبدی فیروزه‌ای رنگ به شكل منشور و قاعده‌ای هشت‌ضلعی است. سقف آرامگاه نیز به زیبایی تمام كاشیكاری شده است.برج آرامگاه روی یك قاعده‌ی هشت‌ضلعی قرار گرفته كه ارتفاع آن از سطح تپه ۲۰.۳۵ متر و از سطح خیابان ۲۵.۳۰ متر است. ستون‌های هشت‌گانه‌ی برج، سنگ مزار، كف آرامگاه و پله‌های آن از سنگ گرانیت ساخته شده است. بنای اصلی كه ابعاد آن ۱۰ در ۱۰ متر است با مجموعه با مجموعه‌ای از منشورها پوشیده شده كه دارای مدخل‌ها و منافذ نوری هستند.
سنگ نمای بنا نیز از همان سنگ است و داخل آن كتیبه‌هایی از كاشی وجود دارد. در داخل فضای آرامگاه، ۲۴ دوبیتی از این شاعر نامی روی سنگ‌هایی مرمرین حكاكی و نصب شده است.دو لوح برنجی نیز در داخل آرامگاه وجود دارد كه یكی از آنها شامل اسامی هیئت موسس انجمن آثار ملی در زمان تاسیس آرامگاه و دیگری نام افرادی است كه در كنار باباطاهر دفن شده‌اند. مساحت زیربنای این آرامگاه و باغ اطراف آن به ۸۹۵۶ مترمربع می‌رسد.
برخی از بزرگان و ادیبانی كه در كنار مزار باباطاهر به خاك سپرده شده‌اند: محمدابن عبدالعزیز از ادیبان قرن ۳ هجری، ابوالفتح اسعد از فقیهان قرن ۶، میرزا علی نقی كوثر از دانشمندان قرن ۱۳ و مفتون همدانی از شاعران قرن ۱۴.
بازسازی آرامگاه باباطاهر
بنای آرامگاه باباطاهر، در سال‌های متمادی چندین بار تخریب و بازسازی شده است. در قرن ششم هجری، یك برج هشت ضلعی آجری روی این بنا ساخته شده بود كه به مرور زمان ویران شد. در دوره پهلوی اول شهرداری همدان اقدام به ساخت بنای جدیدی برای این شاعر معروف كشورمان كرد اما نیمه‌كاره ماند.
در جریان همین بازسازی، یك لوح كاشی متعلق به قرن هفتم هجری پیدا شد. روی این لوح كاشی فیروزه‌ای، آیات قرآن به خط كوفی و به صورت برجسته، نوشته شده است. این لوح، اكنون در موزه‌ی ایران باستان نگهداری می‌شود. در سال ۱۳۲۹ این بنای نیمه‌كاره مرمت شد و در سال ۱۳۴۵ طرح بنای جدید توسط مهندس هوشنگ سیحون و مهندس فروغی ارائه شد.
سال ۱۳۴۶ ساخت این آرامگاه آغاز شد و ۳ سال بعد به پایان رسید. این بنا در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۶، در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسید. فضای سبز وسیعی نیز در اطراف این بنا احداث شده است.
این آرامگاه جدید را می‌توان تلفیقی از معماری عصر جدید و معماری قرن‌های هفتم و هشتم هجری به حساب آورد.
طراحان آرامگاه باباطاهر
همان طور كه اشاره شد یكی از طراحان این آرامگاه هوشنگ سیحون است. وی در سال ۱۲۹۹ در تهران متولد شد و در سال ۱۳۹۳ در ونكوور كانادا درگذشت. وی علاوه بر بابا طاهر، طراح بناهای معروف دیگری از جمله آرامگاه خیام، آرامگاه نادرشاه افشار، آرامگاه ابوعلی سینا، آرامگاه فردوسی، آرامگاه كلنل محمدتقی پسیان، ساختمان بانك سپه در تهران و بنای موزه توس است.
طراح دیگر آرامگاه محسن فروغی است. وی معمار، استاد معماری و رئیس دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود كه در سال ۱۲۸۶ متولد شد و در سال ۱۳۶۲ در گذشت. از جمله آثار او در ایران می توان به دانشكده حقوق دانشگاه تهران، ساختمان وزارت دارایی، آرامگاه سعدی (با همكاری علی صادق)، كاخ نیاوران، شعبه های مختلف بانك ملی در شهرهای شیراز، اصفهان، تبریز و نیز بازار تهران اشاره كرد.
امكانات
از جمله امكاناتی كه در محل ارامگاه باباطاهر به عنوان یكی از مهم ترین جاذبه های شهر همدان وجود دارد غرفه كوچكی است كه در محوطه داخلی آرامگاه و نزدیك به در ورودی ان واقع شده است. انواع كتاب های تاریخی و مجسمه های كوچك سفالی در این غرفه یافت می شود؛ اجناسی كه می تواند بهترین یادگاری برای شما و بهترین سوغاتی برای عزیزان تان باشد.
این در حالی است كه در ایام نوروز غرفه های بیشتری به شكل بازارچه در محوطه خارجی ارامگاه بر پا می شوند كه صنایع دستی و سوغاتی همدان و دیگر شهرها در آنها ارائه می شود. علاوه بر این، دور میدان باباطاهر فروشگاه هایی كه اجناس سفالی عرضه می كنند به وفور دیده می شوند.
دیگر امكان خوبی كه برای بازدیدكنندگان فراهم شده است فضای سبز اطراف آرامگاه است كه فرصت خوبی برای گشت و گذار به شمار می رود. سوپرماركت، رستوران و غذای آماده نیز از جمله مواردی است كه به راحتی به آنها دسترسی خواهید داشت. مورد اخر سرویس بهداشتی است كه در میدان باباطاهر وجود دارد.
نحوه دسترسی
آرامگاه باباطاهر در میدان باباطاهر كه یكی از میادین اصلی شهر همدان است قرار دارد و از این جهت دسترسی به آن بسیار راحت است. اگر با خودروی شخصی می‌روید به راحتی می‌توانید این میدان را پیدا كنید. در صورت استفاده از حمل و نقل عمومی باید بگوییم كه خوشبختانه تاكسی در سطح شهر در دسترس است. برای استفاده از اتوبوس، سوار اتوبوس‌های شهرك الوند شده و در ایستگاه میدان باباطاهر پیدا شوید.
