قلعه دارالامان ایج ،در استهبان استان فارس در شهر ایج واقع شده است . این بنا متعلق به دوره شبانكاره (اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری قمری) است كه به علت امنیت فراوان و استحكام و نفوذ ناپذیری به دارالامان معروف شده است. این بنای تاریخی در نزدیكی چشمه ای قرار گرفته و از مناطق معروف ایج می باشد.
تاریخ این منطقه كهن به دوران ساسانی می رسد كه در آن زمان بسیار پررونق بوده است. این منطقه یك بار دیگر در قرن چهارم هجری قدرتمند می شود؛ با ورود دسته ای از كردها به نام ” طایفه شبانكاره” كه بیست پادشاه از آنان به مدت سیصد و اندی سال بر این منطقه حكومت كرده و آنرا آباد می كنند و ظاهرا پس از حمله مغول ها از بین می روند.
قلعه دارالامان و چهل بركه در ۵ كیلومتری شهر ایج در استان فارس واقع شده و به فرمان محمود شبانكاره در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری قمری ساخته شده است. این بنا در كنار گردنه ای دیدنی و زیبا به نام چشمه بن دره یا بدره، در دامنه كوهی صعب العبور واقع شده و مساحت آن بیش از ۲۰۰ هكتار است.
فرمانروایان پس از نظام الدین محمود هر كدام در تكمیل و توسعه قطعه دارالامان تلاش وافر نمودند تا این كه ملك اردشیر آخرین حكمران شبانكاره به اتكاء استحكام و نفوذ ناپذیری قلعه دارالامان، به مخالفت با امیرمبارزالدین آل مظفر می پردازد. از آنجایی كه حكومت شبانكاره رو به ضعف گراییده و دولت آل مظفر رو به ترقی نهاده بوده است . ملك اردشیر توسط شاه محمود مظفری فرزند مبارزالدین شكست خورده و از راه آبی قلعه می گریزد و سپاه محمود مظفری در سال ۷۵۶ قمری دارالامان را به تصرف درآورده و بر هیچ كس رحم نكرده و قلعه را ویران نمود.
معماری بنا
قلعه دارالامان دو بخش شمالی و جنوبی دارد كه قسمت شمالی آن را می توان بخش مركزی در نظر گرفت. این قلعه در گذشته دارای دیوارهای دفاعی محكم، آب انبار و آسیاب های فراوان و بناهای مركزی بوده كه در حال حاضر بقایای دیوارهای آن را می توان دید. این قلعه هم اكنون به صورت خرابه ای عظیم، در كمركش كوه های شمالی ایج واقع شده و در اصطلاح محلی، «گودنبگو» نامیده می شود. تاكنون حفاری استانداردی از سوی هیئت های باستان شناسی، در این قلعه صورت نگرفته است. مصالح به كار رفته در قسمت های مختلف این قلعه شامل سنگ گچ و ساروج است.
در قسمت شمالی قلعه، چشمه بسیار پرآبی به نام چشمه بدره قرار دارد كه در درون دره واقع شده و كنار آن چهارطاقی با گنبد گرد شلجمی احداث شده كه ایوان سنگی بسیار زیبایی در كنار این چهار طاقی است كه به مسجد سنگی معروف است. این ایوان در دوره اسلامی توسط شخصی بنام امیر الحجاب احداث شده كه بسیار ارزشمند است. قسمت قابل توجه دیگر این قلعه چهل بركه است كه محل نگهداری آب بوده و مردم قلعه را در روزهای سخت از بی آبی نجات می داد. چهل بركه ها از آثار منحصربفرد شهر باستانی ایج است كه به دوران ساسانیان برمی گردد.
آب این چهل بركه ها از چشمه بندره تامین می شده است كه بوسیله جویی تراشیده در دل كوه، هدایت آب صورت می گرفته است. در یك نظر گویی آب از پایین به بالا هدایت می شده است. تنها راه ورود به بركه ها و جایگاه اصلی و حساس ملوك شبانكاره كه به نام قلعه «اسفید» یا «سفید» شهرت دارد، پهنای دیواره جدول آب است كه حتی یك سرباز غیر مسلح هم می توانسته جلو ورود لشكری عظیم را بگیرد، زیرا افراد باید تك تك عبور كنند، آن هم نه به راحتی كه با برقراری تعادل و با آهستگی قدم بردارند.
آب انبارها
دور تا دور قلعه ورود ناپذیر بوده و جاهایی كه دره ای بود، با دیوارهای ضخیم نفوذ ناپذیر شده است. تنها ضعف این قلعه برای مقاومت طولانی كمبود آب بوده كه آن هم با بیشتر كردن شمار آب انبارها، حل شده است. آب انبارها از نظر پذیرش آب و گنجایش بر دو گونه اند: نخست آب انبارهای بالای كوه كه آب چشمه «بن دره» بر آنها سوار نمی شود و از ریزش برف و باران پر می گردیده است.
این آب انبارها بسیار بزرگتر و گودتر هستند. با پهنای ۱۵ گز و به درازی ۲۰ گز، گودی پاره ای از آنها به ۷–۸ گز هم می رسد. بیشتر آب انبارها امروز ویران شده اند. برخی از آنها هنوز دو یا سه دیوارش بر جای مانده اند.
گونه دوم آب انبارهایی است كه از آب بن دره پر می شده است و چون در كمر كش كوه قرار دارد، بسیار كوچكتر ولی انبوه تر از آب انبارهای بارانی است. بوسیله كانال آبی كه از آب چشمه بن دره (كه بر روی آن گنبد بن دره ساخته شده است) با زحمت تحسین برانگیزی، از كنار كوه رد كرده اند و هر جا صخره ای بوده تراشیده اند و هرجا پرتگاهی بوده با زیر سازی مرتفع و مستحكم، مسیر عبور آب را هموار نموده اند. در طول مسیر آب چند آسیاب آبی هم ساخته اند كه هنوز تعدادی از آنها تقریباً سالم است.
