هنگامی كه از شفت به سمت جنوب غرب ۳۴ كیلومتر پیموده شود، در دل كوهستان‌های جنگلی پوشیده از راشستان‌های تنومند و در درّه‌ای تنگ و بن‌بست، بقعه‌ای قرار دارد كه قرن‌هاست مأمن و پناهگاه دردمندان و حاجتمندان منطقه و دیگر زوّاری است كه از سرتاسر گیلان و ایران بدانجای می‌آیند تا روز یا روزهایی را در كنار ضریح مطهر امامزاده با خدای خویش نجوایی دردمندانه كنند. برای رسیدن به این بقعه پس از «شفت» بایستی از «چوبَر»، «مبارك‌آباد»، «لاسَك»، «كِلوان»، «دورودخان»، «بابارِكاب» و در نهایت «روستای طالقان» گذشت و آن گاه در آغوش طبیعت به زیارت بارگاه مطهر امام‌زادۀ خفته در آن بقعه شریف، شرف حضور یافت. بنا به روایات سینه‌به‌سینه و بعضاً مكتوب تاریخی، در این بقعه بزرگی آرمیده است كه نامش ابراهیم بن موسی‌الكاظم (ع) می‌باشد. نگارنده این سطور سعی وافر كرد تا زوایای پنهان زندگانی آن امامزاده را هویدا نماید، ولیكن در صفحات كهنه‌كتاب تاریخ موفق نشد به سند مهم و درخور توجهی دست یابد، اما آنچه را كه یافته است، با تحقیقات میدانی‌اش، ممزوج كرد و در نهایت این مقاله پدید آمد.
در لابه‌لای متون تاریخی
قدیم‌ترین اثری كه نگارنده، نامی از امامزاده ابراهیم(ع) را در آن مشاهده كرد، كتاب «ولایات دارالمرز ایران ـ گیلان»، نوشته هـ .ل. رابینو، كنسولیار انگلستان در رشت از سال ۱۹۰۶ ـ ۱۹۱۲م. است.
هنگامی كه رابینو از رودهای شفت سخن می‌راند، اشاره‌ای به یكی از رودها می‌نماید كه از «امامزاده ابراهیم(ع)» واقع در بالای طالقان سرچشمه می‌گیرد. (ص ۲۳۵)
بعدها دكتر منوچهر ستوده كه در سال‌های میانی دهه ۱۳۴۰ ش. به این منطقه سفر كرد، در كتاب ارزشمند «از آستارا تا استاراباد» در خصوص این بقعه و امامزاده نگاشت كه: مردم آن سامان برای امامزاده ابراهیم(ع) احترامی فوق‌العاده قائل‌اند تا جایی كه احدی جرئت سرقت و دزدی در آن دهكده را ندارد. شاید این باور مردم، امامزاده ابراهیم(ع) را به «ابوالفضل گیلان» مشهور كرده است. آقای دكتر ستوده در ادامه به نقل از كتب تاریخی متقدم می‌نویسد كه شرح حالی از امامزاده در دست نیست، ولیكن آنچه به صورت سینه‌به‌سینه در بین گیلانیان مشهور و مقبول است، این است كه آن بزرگوار از فرزندان حضرت امام‌موسی كاظم(ع) می‌باشد كه در این منطقه مدفون است و ملجأ و پناهگاه دردمندان و زوار خویش است.
در ابتدای دهه ۱۳۵۰ ش. دو محقق فرانسوی به نام‌های «مارسل بازن» و «كریستیان برمبرژه» نیز كه برای مطالعات و تحقیقات مردم‌شناسی به گیلان و تالش سفر كرده بودند، هر كدام در كتب خویش به فراخور از امامزاده ابراهیم(ع) شفت نكاتی را یادداشت كرده‌‌اند.
قدیم‌ترین عكس از امامزاده ابراهیم(ع) كه تاكنون به رؤیت نگارنده رسیده است، عكسی از بقعه و منازل (مسافرخانه) طبقاتی اطراف آن است كه مارسل بازن در سال ۱۳۵۲ش. از بقعه برداشته و دركتاب خویش با عنوان «تالش منطقه قومی در شمال ایران» منعكس ساخته است.
كریستیان برمبرژه، گیلان‌پژوه و مردم‌شناس مشهور، در كتاب «گیلان و آذربایجان شرقی» در مورد امامزاده ابراهیم(ع) آورده است كه واقع شدن این امامزاده در منطقه ییلاقی و درخت‌زار كوهستانی كه امكان گردشگری و سیاحت را هم‌زمان با زیارت به وجود آورده، سبب شده كه تابستان‌ها ده‌ها هزار زائر به زیارت امامزاده ابراهیم(ع) نایل شوند. همچنین این كتاب گزارش می‌دهد كه در آن زمان در دهكده امامزاده ابراهیم(ع) یكصد دهنه دكان برای پذیرایی از زوّار دایر بوده است.
در «كتاب گیلان» دربارۀ امامزاده ابراهیم(ع) آمده است كه بر اساس شجره‌نامه موجود، این امامزاده از فرزندان امام‌موسی كاظم(ع) می‌باشد. این منبع افزوده است: در سال ۱۳۲۰ ش. در ساختمان بقعه تغییرات اساسی داده شد و نظر به مداخل زیاد امامزاده، راه مالرو و جنگلی آن تعریض و به جاده ماشین‌رو تبدیل گردید. این كتاب نیز از احترام بسیار زیاد بقعه در نزد اهالی گزارش می‌دهد.
«دائرة‌المعارف تشیع» ابتدا به شرح معماری ساختمان بقعه به نقل از كتاب «از آستارا تا استاراباد» دكتر ستوده می‌پردازد، سپس ادامه می‌دهد كه امامزاده ابراهیم(ع) در یكی از مناطق سرسبز جنگلی و كوهستانی قرار دارد كه تابستان‌ها گروه فراوانی برای زیارت بدانجا سرازیر می‌شوند. آن گاه ادامه می‌دهد كه به این امامزاده كرامات زیادی نسبت داده می‌شود.
نویسنده كتاب «تعزیه امامزاده ابراهیم(ع)، حماسه‌ای دینی» هم مختصری از تاریخچه امامزاده ابراهیم(ع) را با توجه به آثار متقدم یاد‌آور شده است؛ از جمله از قول جهانگیر سرتیپ‌پور می‌نویسد كه: معروف است امامزاده ابراهیم(ع) برادر امام علی‌بن موسی‌الرضا(ع) می‌باشد. همچنین در ادامه از قول محققان دیگری ذكر كرده است كه بقعه و مزار این امامزاده در هفت تا هشت فرسخی رشت واقع شده است.
نشریه «فرهنگ كوثر» پس از معرفی اجمالی امامزاده ابراهیم(ع) آورده است كه این امامزاده مهم‌ترین امامزاده پس از آقاسیدجلال‌الدین اشرف و امام‌زاده‌هاشم در استان گیلان است. همچنین در ادامه ذكر می‌كند كه بسیاری از مردم گیلان عقیده دارند وی فرزند بلافصل حضرت امام موسی كاظم(ع) بوده كه شماری از علما و مجتهدان گیلانی مقید بودند هرساله چند نوبت به زیارت آن حضرت روند و شبی را در حرمش بیتوته كنند.
در بروشور منتشره از سوی هیئت امنای بقعه امامزاده ابراهیم(ع) هم ضمن معرفی تاریخچه امامزاده، از سیمای گردشگری و معماری سنتی و چوبی منحصر به فرد شهرك، مطالبی ذكر شده است.
علت مهاجرت امام‌زادگان به ایران
در جمع‌بندی تحقیقات به این نتیجه می‌رسیم كه پس از ورود حضرت امام رضا(ع) عده بی‌شماری از سادات و فرزندان و احفاد حضرت علی(ع)، اعم از سادات موسوی، علوی، حسنی، حسینی، و …، همراه امام هشتم(ع) و حتی بعد از شهادت ایشان با نیات مختلف، از جمله: خون‌خواهی آن حضرت، در امان‌ماندن از جور جائران عباسی و دلایل مختلف دیگر، راهی ایران شدند. اما شرایط خفقان و بسیار سخت حاكم بر جامعه آن‌روز ایران، سبب پراكندگی اجباری سادات معظّم در سراسر ایران گردید.
مناطق شمالی ایرانِ آن روز كه دیلمستان و طبرستان نامیده می‌شد، از چند جهت حائز اهمیت بود كه در این میان دو علت، برجستگی ویژه‌ای داشت: اوّل، خصوصیت جنگلی و كوهستانی بودن منطقه كه علاوه بر اختفا، دسترسی دشمن به امام‌زادگان را با دشواری مواجه می‌ساخت؛ دوّم، انعطاف مردم این سامان در مقابل دین حقّ و عدم ستم‌پذیری و زیر سلطه قرارگرفتن آنان.
با توجه به این ویژگی‌‌های بسیار مهم، تعداد بی‌شماری از سادات به نقاط مختلف گیلان و تالش هجرت كردند. البته برخی از آنان در تعقیب دشمنان به وسیله عوامل داخلی به شهادت رسیدند و برخی دیگر نیز به دور از چشم عباسیان تا پایان عمر خویش به تبلیغ دین حنیف اسلام و ترویج مكتب حقه اهل‌بیت: مبادرت ورزیدند و مردم را به این آیین پاك دعوت كردند و پس از رحلت آنان، مقابرشان ملجأ و مأمنی برای حاجتمندان گردید كه امروزه بقاع متبرك آنان در سرتاسر این دیار پراكنده است.
امامزاده ابراهیم(ع) كیست؟
با این توضیح و بنا به روایات تاریخی كه مردم این سامان از نسلی به نسلی دیگر منتقل ساخته‌اند، چنین به نظر می‌رسد حضرت امامزاده ابراهیم(ع) یا شاه‌زاده ابراهیم(ع) از سادات موسوی بوده و به نوادگان و فرزندان امام‌موسی كاظم(ع) منسوب است. نقل شده كه جناب ایشان، همراه آقاسیدجلال‌الدین اشرف (مدفون در شهرستان آستانه اشرفیه) و آقا سیدهاشم (مدفون در شهركی به نام امام‌زاده‌هاشم، واقع در كیلومتر ۳۰ جاده رشت به تهران) پس از شهادت امام‌رضا(ع) برای خون‌خواهی آن حضرت، از مدینه به ایران سفر كردند. آنان ابتدا به قم و از آنجا برای عزیمت به خراسان از بی‌راهه، راهی قزوین شدند تا از طریق گیلان و طبرستان به خراسان روند و انتقام خون آن امام همام را بگیرند، ولیكن این بزرگواران تحت تعقیب مزدوران «سرخاب» نامی كه حاكم قزوین بود، قرار می‌گیرند و در ورودی استان گیلان ناچار از هم جدا و هر كدام به سویی روانه می‌شوند. در این میان، امامزاده ابراهیم(ع) همراه برادر و خواهرش به نام‌های امامزاده اسحاق و خیرالنساء،[۸] به سمت فومنات در شفت رفته، و به مردم این سامان پناه می‌آورد. اما عوامل داخلی عباسیان ضمن جدایی بین آنان موجب شهادت هركدام از این سه بزرگوار در نقطه‌ای از شفت می‌شوند.
منقول است امامزاده ابراهیم(ع) همراه پیرمردی كه ركاب‌دار آن سید عظیم‌الشأن بود، به سمت روستای طالقان می‌رود اما پیرزنی از ایادی عباسیان به طمع جایزه، حضرت امامزاده ابراهیم(ع) و همراهش را مسموم می‌كند. به نظر می‌رسد خدمتكار امامزاده ابراهیم(ع) با توجه به كهولت سن، نتوانسته در برابر سمّ دوام بیاورد و پس از مسمومیت به شهادت می‌رسد و در همان محل شهادت به خاك سپرده می‌شود كه امروزه مقبره آن پیر ركاب‌دار با عنوان «بابارِكاب» محل رجوع ارباب حاجت می‌باشد. نیز قبر آن پیرزن ملعون، محل لعن و نفرین ابدی زوار امامزاده ابراهیم(ع) است. امّا امامزاده ابراهیم(ع) با توجه به قدرت بدنی زیادی كه داشته، توانسته اندكی بیشتر حركت كند و خویش را به دامنه كوه برساند و پس از شهادت با آب چشمه میدان دهكده، غسل و در محل فعلی تدفین می‌شود.
