گلونی سربند زیبای زنان لر به جامانده از هنر دست قومی است كه خود تار و پودش را به هم بافته، نقش زده و رنگارنگ كرده‌اند.گُلوَنی به گونه‌ای سربند و روسریِ زنان منطقه زاگرس با قدمت سه هزار ساله می گویند كه ریشه‌ی آن به زنان كاسیت (اجداد قوم لر) می‌رسد و در زبان فارسی به صورت گُلبَندی تلفظ می‌شود كه برگرفته از واژه گُل‌بَدن، نوعی پارچه هندی ابریشمی و لطیف است.
این پوشش، پارچه‌ای ابریشمی است كه روی آن بته جقه و نقوش اسلیمی چاپ شده و در شناخته شده‌ترین شكل آن این نقوش با رنگ‌های سفید، قرمز و سبز بر زمینه مشكی نقش بسته است و به عنوان سربند استفاده می‌شود.گلونی را بیشتر زنان لر و لك در هنگام مراسم شادی استفاده می‌كنند اما از دوره قاجار به بعد مردان نیز شروع به استفاده از آن كردند.
مردان گلونی را دور “شو كلاو”» یا همان كلاه لری مرسوم در منطقه لرستان می‌بستند و به گاه مهمانی یا جنگ، به منظور تزیین یا نگهدارنده كلاه از آن استفاده می‌كرده‌اند.
زنان لر نیز در زمان گذشته كت و گُلوَنی را با هم می‌پوشیدند به‌طوری‌كه ” كَت ” را جدا زیر گلونی می‌بستند تا موهای سر به‌خوبی پوشیده و مهار شوند.
این سربند در گذشته در لباس مردان هم به كار می‌رفت و به‌طور كلی گفته می‌شود كه سربند و دستار “پوششی با سه هزار سال قدمت” است و از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان ایران‌زمین استفاده می‌شد.
گلونی، سرپوش لری با ویژگی‌های خاص در مراسم شادی با رنگ های شاد و از پشت سر بلندتر اما در مراسم عزاداری كوتاه، جمع‌تر و رنگ آن تیره‌تر بود.
در نوع شهری گلونی جمع‌تر و كوتاه‌تر از زنان روستایی پوشیده می‌شد كه بستن همین گلونی در بین طوایف مختلف لرستان فرق می‌كند مثل سربند زنان شهرستان دلفان كه نسبت به بقیه بزرگ‌تر بسته می‌شود.گلونی این دست‌بافت لری در واقع نوع زندگی را تعریف می‌كرد و از طرفی هیچ وقت در نقوش گلونی لری از نقش‌های لچك، ترنج، اسلیمی و مینیاتوری استفاده نشده و سادگی خاص خود را داشته است.
این سربند در گذشته در لباس مردان هم به كار می‌رفت و به‌طور كلی گفته می‌شود كه سربند و دستار «پوششی با سه هزار سال قدمت» است و از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان ایران‌زمین استفاده می‌شد.
گلونی یكی از قدیمی‌ترین نمادها در لرستان به‌شمار می‌آید
عطا حسن پور، باستان‌شناس لرستانی گفت: بر اساس بیان مورخانی چون “هرودت” ریشه سربند آن هم سربند لُری به دوره هخامنشیان و دوره ماد برمی‌گردد و براساس شواهد و نوشته‌های تاریخی، سربند از اجزای لباس‌های همه ایرانیان، وابسته به آن و جدایی ناپذیر است.كتاب تاریخ ماد، پوشش ایرانی را توصیف می‌كند و سربند را در مورد زن و مرد ایرانی، هر دو به كار می‌برد، وجود دستاری به دور سر در نقش برجسته‌های تاریخی تأیید می‌شود، در دوران میلادی و حتی پیش از مادها هم زنان و هم مردان دستار یا همان سربند بر سر دارند.
در سالنامه‌های آشوریان نیز این دستار هم بر سر زنان و هم بر سر مردان وجود دارد و در توصیف اقوام زاگرس، آشوریان، عیلامی‌ها و مادها از این سربند یاد می‌شود و در میان نقش برجسته‌های به جامانده این سربند به وضوح دیده می‌شود. در حفاری گورستان سه هزار ساله عصر آهن بابا جیلان (باباجان) در غرب شهرستان دلفان انگشتری پیدا شده كه روی انگشتر مفرغی، انسانی با دوبال از دل خورشیدی بیرون آمده كه كفش مادی و شلوار مادی و باشلوق مادی كه شبیه مقنعه‌های امروزی بر سر دارد كه كلاهی روی آن قرار گرفته و دور كلاه دستاری شبیه به گلونی امروزی قرار دارد.
این سربند همچون مقنعه‌های امروزی گوش، گردن و سینه را می‌پوشاند و روی این باشلوق مادی، كلاهی قرار دارد و دور كلاه دستاری شبیه گلونی‌های امروزی قرار گرفته‌است.همچنین چندین نمونه مفرغ‌های دیگر در لرستان به دست آمده كه تصاویر مرد و همچنین زن را با سربند و دستار نشان می‌دهد و بیشتر مورخان در توصیف‌هایشان از پوشش اقوام ایرانی به این دستار یا همان سربند اشاره واضح و مشخص داشته‌اند.
به گفته وی در دوره‌های متاخر نیز كاربرد گلونی شكل رایج‌تری پیدا می‌كند و به عنوان مثال در دوره قاجار در عكس‌های گرفته شده مردان با پوشش گلونی دیده می‌شوند. در نقش آناهیتا بر روی یك پلاك گچبری در محوطه برزقباله لرستان، آناهیتا درست مانند زنان لر، سربندی به دور سر بسته‌است و گیسوان بافته و طناب پیچش از زیر آن هویداست، همچنین در دوران ساسانی نمونه‌ای از سربند دیده می‌شود كه بسیار شبیه گلونی امروزی لرستان است.
در گزارش مردم نگاری خرم‌آباد نیز به پوشیدن گلونی توسط مردان هم اشاره شده‌است و از آن به صورت سرپوشی از جنس ابریشم یاد شده كه مردان در مراسم شادی و سرور روی كلاه نمدی به دور سر می‌پیچیدند.
نقش و اندازه گلونی در مناطق مختلف عشایر نشین متفاوت است
شواهد تاریخی بیانگر این است كه سربند از دوران قبل از اسلام نه تنها در لرستان كه در ایران مرسوم بوده است. یكی از دلایل استفاده از سربند رعایت ادب اجتماعی و حتی بستن انواع خاص آن نشانه شان اجتماعی زنان بوده است.بستن سربند پس از اسلام جنبه مذهبی داشته است اما اینكه دقیقا گلونی استفاده می شده یا نوعی سربند مشخص نیست اما در عكس های دوره قاجار سربندها بصورت مشكی بوده است.
گل بندی از دیدگاه صنایع دستی یك نوع چاپ از جنسی با نخ ابریشمی محسوب می شود كه نقش روی آن به شیوه چاپ كلاقه ای بوده كه نقوش را روی اشیای فلزی در موم داغ و روی پارچه می گذاشتند و بعد از شستشو نقوش بر روی پارچه باقی می ماند. چاپ كلاقه ای را نخستین بار استاد حسین كلاقیچی وارد ایران كرد و به نقل از مستند نگاری محلی لری از خانم لیلا پهلوانی نیز در یكی از روستاهای لرستان چاپ كلاقه ای انجام می شده است.
این چاپ نوعی هنر وارداتی به شمار می رود و چاپی دستی است. چاپ گلونی در ۲ نوع قرمز و مشكی بیشتر كاربرد دارد و رنگ های متنوع آن بیشتر در مراسمات خاص جوانان استفاده می شود و بستن گلونی در مناطق مختلف عشایر نشین لرستان گره های مخصوص و امدازه های متفاوت دارد.
روز گلونی
روز گلونی روز ۲۶ اردیبهشت است كه به همت جمعی از دختران خرم‌آبادی ، به‌عنوان روز سربند لری یعنی گُلوَنی نام‌گذاری شد تا زنان با پوشیدن این سربند لری در مراسم نمادین آن شركت كنند و در واقع هدف از برگزاری این جشنواره معرفی این پوشش اصیل و زیبا به مردم است.
