قلعه تاریخی چرام در مهرماه سال ۱۳۸۱ با شماره ۶۲۸۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. قلعه روی تپهای كوچك بهنام «تلگرد» قرار گرفته كه در گویش محلی بهمعنی تپه گرد است. دور تپه، با كمی فاصله تعدادی ساختمان مسكونی ساخته شده است.دلیل نامگذاری این منطقه به چُرام به علت وجود دشتها و چراگاههای وسیع آن بوده است و به مرور زمان اسم شهر از چَرام به چُرام تغییر پیدا كرد. تلفظ های چِرام و چِروم نیز در گویش محلی و بین اهالی استان كهگیلویه و بویر احمد نیز دیده میشود.
این مكان بنا به دستور فردی به نام عبدالله خان در زمان قاجار ساخته شده است كه در دوره های پرویز خان، هادی خان، حسین قلی خان، اسكندر خان به ترتیب آن را به عنوان مقر خود بر می گزیدند كه این افراد از طایفه و تیره عبدالله خان بوده اند.
شهرستان چرام شهری در جنوبغربی ایران و در مركز استان كهگیلویه و بویر احمد است كه مركز شهرستان چرام است. شهرستان چرام از شمال شرقی به شهرستان بویراحمد، از جنوب به شهرستانهای گچساران و از غرب به شهرستان كهگیلویه منتهی میشود.یكی از آثارهای تاریخی كه از فرهنگ و خصوصیات استان كهگیلویه و بویراحمد، قلعه ی تاریخی چرام بوده كه ساختمان قلعه و بافت متراكم تابعه قلعه در منطقه چرام است.
سنگنبشتهای درست روبهروی در ورودی قرار گرفته است كه بهعلت صدمه فراوان، اطلاعات چندانی از محتوای آن در دسترس نیست. بااینحال شكی نیست كه منطقه چُرام بسیار قدیمی است؛ حتی گفته میشود كه ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، مردمانی از تمدن عیلام در آن ساكن بودهاند
سابقه سكونت در این منطقه از آن زمان تا امروز ادامه داشته است، بهجز در زمان چند سلسله پادشاهی مانند سامانیان و طاهریان و قراقویونلو. ایلات چرام در این منطقه زندگی میكردند و در طی گذشت سالیان تبدیل به ساكنان دائمی آن شدند.

از آنجا كه محدوده شهرستان چرام ۸۸ درصد كوهستانی است و مابقی محدوده آن دشتی وسیع بین این مناطق كوهستانی قرار دارد، به همین دلیل هنگام حكومت خانهای محلی منطقه شهر چرام به علت صاف و هموار بودن بهعنوان مقر فرماندهی انتخاب شد و در كوههای اطراف برجهای دیدهبانیهای زیادی ساخته شد. همچنین در منطقه طسوج خانه ییلاقی دیگری برای خانهای محلی وجود داشت، ولی قلعه اصلی این خانها در شهر چرام ساخته شد.
به همین دلیل منطقه شهر چرام به مرور زمان بهعنوان منطقهای برای خرید،تجارت و گردهمایی عشایر اطراف تبدیل شد و در اواخر دههی ۳۰ شمسی به مرور افرادی در اطراف قلعهی تاریخی چرام یا همان قلعه خان شروع به خانهسازی كردند و شهر چرام به مرور شكل امروزی خود را پیدا كرد. در شهر چرام ۳۵۰ اثر تاریخی وجود دارد كه بیش از ۲۴۰ اثر ثبت ملی شدهاند. از جمله آنها میتوان به كاوش باستانشناسی كه در چرام اشاره كرد كه مقبره یكی از حاكمان محلی در دوره اشكانی كشف شده است.
اما مهمترین آنها بناهای به جامانده از دوره قاجار است كه حاكی از كاربری ۲۰۰ ساله شهر چرام بهعنوان تفریحگاه در فصل بهار و تابستان توسط شاهزادگان قاجاری است. برای همین وجود قلعهی تاریخی و زیبا در این منطقه دور از انتظار نیست.
در قسمت ورودی قلعه، حمامی قدیمی وجود دارد كه بسیار دیدنی است. طرح این حمام بهسبك معماری ایرانی است. راهی زیرزمینی هم در قلعه چرام وجود دارد كه حدود سه كیلومتر ادامه پیدا میكند و ظاهرا برای آوردن آذوقه و آب استفاده میشد و در مواقع اضطراری و حمله دشمنان پناهگاهی برای اهالی قلعه بوده است.
در جنوب غربی این مكان تاریخی حیاط اصلی در طبقه همكف قرار دارد و چاه عمیق ذكر شده زیر راه پله ای كه به طبقه بالا هدایت می شود، بوده است.
عرض دیوارهای خارجی این بنا به حدود ۹۰ سانتی متر الی ۱ متر می رسد كه در آن در طبقه اول سوراخ های كوچكی دیده می شود كه برای دید بهتر نگهبان یا دیده بان است.
اما مهمترین آنها بناهای به جامانده از دوره قاجار است كه حاكی از كاربری ۲۰۰ ساله شهر چرام بهعنوان تفریحگاه در فصل بهار و تابستان توسط شاهزادگان قاجاری است. برای همین وجود قلعهی تاریخی و زیبا در این منطقه دور از انتظار نیست. زمانی كه جنگی شروع می شد و سربازان دشمن برای تیر اندازی از پائین به بالای قلعه اقدام می كردند،این سوراخ ها مانع از اصابت تیر به نگهبانان و ساكنین شده و باعث شكست دشمن می شد .
از داخل قلعه به دلیل ارتفاع آن به راحتی میتوان طبیعت زیبا و اطراف آن با زمینهای حاصلخیز كشاورزی و كوههای سرسبز اطراف پوشیده شده است را دید. همین چشمانداز زیبای قلعه باعث شده است هر ساله تعداد زیادی از آن دیدن كنند.
یكی از علل اهمیت قلعه چرام، معماری آن است؛ بافت متراكم ایجادشده و این نوع از معماری بهندرت در ایران پیدا میشود. ضخامت دیوارهای قلعه تاریخی چرام بین ۹۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر است. اتاقهای آن هم بسیار جالب هستند، زیرا طول زیاد و عرض كم دارند. داخل اتاقها تزیینات زیادی بهكار رفته است، تزییناتی مانند چفدها یا همان قوسهای شاخبزی و همچنین قوسهای دایرهای. چفد شاخبزی در واقع از كنار هم آمدن متقاطع دو بیضی خوابیده یا ایستاده شكل میگیرد و در اصطلاح معماری به آن ناباربر میگویند به این معنا كه جنبه تزیینی دارد و تحمل وزن زیاد را ندارد.
بهترین زمان برای بازدید از قلعه تاریخی چرام و شهر چرام، فصل بهار است كه همهجا سرسبز و خرم است و از تماشای طبیعت منطقه و استشمام هوای بینظیرش سیر نمیشوید. البته اواخر تابستان هم مناسب است، چون گرمی هوا كم شده و آبوهوایی مطبوع در انتظار شماست.
