خانه تاریخی سرتیپ سده ای از جمله خانه های تاریخی شهر كهن و پرجاذبه اصفهان است. خانه های تاریخی متعدد در گوشه و كنار اصفهان، شهر را به موزه روبازی تبدیل كرده كه بی‌شك در سفرهای كوتاه فرصت بازدید از همه آن ها را نخواهید داشت. هر كدام از این خانه ها جذابیت و صفای خاصی دارند و برگی از تاریخ، هنرِ معماری و فرهنگ را به خود اختصاص داده اند.
خانه سرتیپ سده‌ای مربوط به دوره قاجار است و در خمینی شهر، محله لادره فروشان، بلوار توحید واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۴۴۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ظل‌السلطان به‌عنوان حاكم اصفهان در زمان قاجار، دستور تخریب بسیاری از عمارت‌ها و بناهای باشكوه برجای مانده از گذشته را صادر كرد. در همان زمان یكی از مدرن‌ترین خانه‌ها توسط فرمانده سپاه او در شهرستان خمینی‌شهر اصفهان بنا شد. . او موفق می شود در عرض یك سال (۱۳۱۵-۱۳۱۶) مجموعه ای باشكوه را برای این میزبانی آماده كند. در نهایت این خانه تحت مالكیت و نظارت شهرداری خمینی شهر و سازمان میراث فرهنگی درآمد و تبدیل به موزه مردم شناسی خمینی شهر شد.
سر در ورودی این خانه كتیبه ای موجود است كه ساخت بنا را به سال ۱۳۱۵–۱۳۱۶هجری قمری نشان می دهد، با استناد به كتیبه ای كه هم اكنون در تالار پذیرایی (شاه نشین) قرار دارد می توان نتیجه گرفت كه ساخت این بنا به احتمال زیاد طی یك سال صورت گرفته است. خانه تاریخی سرتیپ سدهی یك به معماری خاص خود شهرت دارد. این خانه درواقع یك شیوه جدید در ساختمان‌سازی آن دوران محسوب می‌شد. علت خاص بودن این خانه، وجود بعضی از عناصر معماری است كه در آن زمان زیاد مرسوم نبود.
خود سرتیپ فرمانده فوج جلالی ظل السلطان حاكم وقت اصفهان بوده است. وی در دوران انقلاب مشروطیت و سال‌های جنگ جهانی اول و هرج‌ومرج و قحطی و بیماری بااقتدار تمام نسبت به امنیت بخش وسیعی از اصفهان همت گماشته است. از سرتیپ ۴ فرزند برجای می‌ماند كه هركدامشان دارای خانه‌های تاریخی جداگانه در هم‌جوار دیوانخانه بوده‌اند. خود این خانه‌ها حالا تبدیل به مجموعه زیبای تاریخی شده‌اند.
خانه تاریخی سرتیپ امینی سدهی شامل چند خانه، دیوانخانه، حمام و حسینیه در محله فروشان خمینی شهر واقع شده و به دست سرتیپ محمد حسین خان امینی سدهی در زمان ناصرالدین شاه قاجار بنا شده است. این خانه تاریخی كه شكل بیرونی آن شباهت زیادی با عمارت باغ ارم شیراز دارد
خانه سرتیپ سدهی یا سرتیپ سده‌ای، خانه‌ای مربوط به دوره قاجار است كه در خمینی‌شهر، در محله لادره فروشان، بلوار توحید واقع‌شده است. سرتیپ محمدحسن خان امینی سدهی فرزند یاور خان بود كه پدرش از منصب‌داران و نظامی‌های دوره قاجار بوده است.
معماری بنا
همه چیز درباره معماری خانه سرتیپ سدهی متفاوت است، از سردر باشكوه و مجللش گرفته تا ستون ها، گنبدها، نقاشی های ایوان، حوضخانه فرنگی، پارچه های سقفی و كتیبه ها كه همه با مهارت و استادی خاصی طراحی و ساخته شده اند. زیبایی این عمارت و خانه هایی كه در این مجموعه قرار دارند نشان از انسجام و نظم برنامه و نقشه سازندگان آن دارد.
در ورودی خانه از جنس چوب است و خانه در یك مجموعه خاصی قرار دارد و اگر دالانی را كه بعد از در ورودی قرار دارد دنبال كنید، به چند خانه مسكونی می‌رسید كه در همین مجموعه قرار دارند و متعلق به فرزندان سرتیپ می‌باشند.
در بدو ورود، در هشتی خانه، كاشی‌هایی وجود دارد كه بر آن‌ها چنین نوشته شده است: ” دیوانخانه سرتیپ حاج محمدحسین خان امینی سدهی، فرمانده فوج جلالی قشون تحت امر ناصرالدین شاه قاجار “. این مجموعه همان طور كه در متن كاشی‌كاری‌هایش ذكر شده، مقر امور حكومتی و دیوانی و دفتری این درجه‌دار نظامی قاجار است؛ بنابراین در این خانه افراد زیادی رفت و آمد می‌كردند. از شاهزاده قاجاری گرفته تا مردم عادی.
. اصلی ترین و شاخص ترین این بناها دیوان خانه است. دیوان خانه در سال ۱۳۱۵ هجری قمری ساخته و در سال ۱۳۱۶ هجری قمری به اتمام رسیده است. این دیوان خانه در زمینی حدود ۳۸۰۰ متر احداث شده است. مجموعه فضاهای این خانه در سه جبهه قرار گرفته اند كه دو جبهه شمالی و جنوبی از جبهه سوم مرتفع تر می باشد. مهمترین قسمت عمارت تالار جبهه شمالی است كه با شكل نیم صلیبی خود با دو اتاق سه دری طرفین ارتباط دارد. دیوارهای این تالار دارای تزئینات فراوان نقاشی روی گچ هستند. علاوه بر آن دو ردیف قطاربندی نیزدر این در و دیوارها وجود دارد. سقف تالار حاوی نقاشی های پر كاری است كه از نقاشی های اروپائی تاثیر گرفته اند. جبهه جنوبی شامل سه دری و فضای كفش كن در بین آنهاست. در جبهه غربی دو اتاق وجود دارد كه با دری كوچك به حیاط باز می شود. دالانی كه از طریق آن به حیاط خانه وارد می شوند در میانه این جبهه قرار گرفته است.
هدف از ساخت این عمارت تهیه یك محل اسكان برای پذیرایی مرفه از مقامات و رسیدگی به امور حكومتی و عدالتی بود. علاوه‌براین در خانه تاریخی سرتیپ سدهی حمام اختصاصی، اتاق خواب شخصی سرتیپ، میدان اسب‌دوانی، ظرفشویخانه و یك حیاط وسیع برای مراسم‌ها دیده می‌شود. همه این امكانات مهر تاییدی بر طراحی خاص و مدرن این دیوانخانه هستند. در واقع، طراحی این دیوانخانه مانند یك شهرك كوچك فرماندهی است كه آن را به بهترین شیوه در زمان خود طراحی كرده‌اند.
بعد از تالار، این حوض خانه عمارت است كه توجه تان را جلب می كند چرا كه به سبك فرنگی ساخته شده است. همین تركیب سبك فرنگی با سبك معماری دوران قاجار باعث شده كه زیبایی این بنا دو چندان شود.
بخش زمستان نشین دارای یك اتاق سه‌دری و یك اتاق ۵ دری و نارنجستان است و بخش تابستان نشین نیز دارای اتاق‌های سه‌دری و ۵ دری و ظرفشویخانه و حوضخانه است. ایوان اصلی خانه دارای چهارستون بلند به ارتفاع شش متر است.
زیباترین بخش مجموعه خانه سرتیپ سدهی، قسمت شاه‌نشین آن است. شاه‌نشین در شمال خانه و در تالار قرار می‌گیرد. معماری این بخش مانند معماری دوره قاجار تلفیقی از هنر سنتی ایران و اروپا به‌حساب می‌آید. از جمله این هنرهای چشم‌نواز می‌توان به پنجره‌های گره‌چینی، آیینه‌كاری، ستون‌های گچ‌بری شده با سرستون‌های برگ كنگری و نقاشی‌هایی از منظره‌های طبیعی اشاره كرد. سقف آن پوششی شبیه به كاغذ دیواری دارد كه از روسیه خریداری شده است.
گره چینی‌ها، شیشه‌های رنگی، آئینه كاری دور تا دور تالار، نقاشی روی دیوارها كه نمایی از مناظر اروپایی است، گچ‌بری‌های برجسته روی ستون‌هایی كه بر سرستون‌های برگ كنگری قرار گرفته و دارای حجاری‌های ظریف و زیباست، از دیگر موارد متأثر از معماری فرنگی است.
این بنا در زمینی به وسعت ۲ هزار و ۹۰۰ مترمربع شاخته شده و این عظمت زمان زیادی را برای بازدید و تماشای تك به تك خانه ها می طلبد ولی از آن جایی كه معمولا گردشگران جبهه شمالی را برای بازدید انتخاب می كنند، تقریبا یك ساعت مهمان این بنای تاریخی خمینی شهر خواهید شد.
جنوب خانه میدان اسب‌دوانی قرار داشته است كه هم اكنون باغ‌موزه میوه‌های خمینی‌شهر است. همچنین دور تا دور میدان طاق‌نماهایی وجود دارد كه آبخور اسب‌ها بوده است. در پشت‌بام خانه اسطبل واقع است و در سوی دیگر حمام قرار دارد. مساحت مجموعه به ۳ هزار و ۸۰۰ متر می‌رسد.
موزه مردم‌شناسی خمینی‌شهر در سال ۱۳۸۴ در بخش دیوانخانه خانه تاریخی سرتیپ امینی سدهی تائید شد. با در نظر گرفتن كاربری موزه، طرح تأسیسات و ادامه روند مرمت برحسب كاربری ادامه یافت و بودجه مرمتی آن توسط شهرداری و اعتبارات دولتی تأمین شد و سرانجام این موزه در سال ۱۳۸۸ در معرض بازدید عموم قرار گرفت. د. پس از مرمت در تاریخ اسفند ۱۳۸۷ خانه تاریخی سرتیپ سدهی به‌عنوان موزه مردم‌شناسی و صنایع دستی در معرض بازدید عموم قرار گرفت. این موزه شامل تجهیزات شكار، پول‌های رایج، وسایل كار و زندگی روزانه، پوشش مردم و همچنین بعضی اشیا كاربردی در زمان قاجار است. وسایل مورداستفاده در مناسبات خاص مانند سوگواری یا عروسی را هم در این خانه به‌نمایش گذاشته‌اند. بعضی از این وسایل توسط وراث سرتیپ به‌رایگان اهدا شده‌اند.
