قمش تاریخی مومنان ( سربطاق چوقابفون ) یكی از جاذبه‌های دیدنی و حیرت‌انگیز شهرستان دزفول استان خوزستان است كه همچون گنجی در دل زمین جای گرفته است. . قدمت آجركاری‌های قمش ۴۰۰ سال تخمین‌زده شده،اما قدمت واقعی تمام قمش تاكنون مشخص نشده و در حال بررسی است چرا كه پیش‌بینی می‌شود قدمت آن بسیار بیشتر از چهار قرن باشد.
درفول شهر آجری ایران شگفتی های زیادی را در دل خود دارد. در كوچه پس كوچه های تاریخی آن كه قدم بزنید هر بار با نشانی از هنر گذشته روبرو می شوید. دزفول شهر آجری ایران، با بافت و معماری اصیل خود كه به «موزه آجری ایران» معروف است. این شهر، یكی از شهرهای جنوبی است كه در سرزمین مقاومت یعنی استان خوزستان قرار داد.
وارد محله شیدانه امام رضا(ع) كه می‌شوید در كنار مسجد یك در چوبی و سنتی خودنمایی می‌كند كه رنگ و بوی تاریخ را به مشام هر رهگذری می‌رساند. در چوبی را كه باز كنید با فضا و پله‌های متعددی مواجه می‌شوید كه باپیمودن هر پله كه رو به پایین است، گویی بیشتر به اعماق تاریخ نزدیك می‌شوید.
ساخت قنات یكی از راه‌های رفع معضل كمبود آب بود كه با مهندسی دقیق و حساب شده، توانستند آب‌های سفره‌های زیرزمینی از كیلومترها دورتر به مكان مورد نظرشان برسانند و بیشترین استفاده را داشته باشند؛ مثل قنات گناباد و فردوس
قنات تاریخی مومنان یكی از رشته قنات‌های اصلی این منطقه است و بیش از ۵۰ متر از سطح زمین عمق دارد و طول آن به‌همراه سایر قمش‌ها تا رودخانه ۸,۱۰۰ متر است كه تاكنون ۳۰۰ متر از آن خاك‌برداری شده است و در معرض بازدید گردشگران قرار دارد. این قنات در گذشته آب مورد نیاز آشامیدنی و ۱,۲۰۰ هكتار از زمین‌های كشاورزی منطقه را از ۴۰۰ سال پیش تأمین می‌كرده است.
در واقع قمش در اصطلاح قدیم به تونل‌های آبرسان زیرزمینی گفته می‌شد كه آب رودخانه دز را به تمام نقاط شهر می‌رساند و قدمت آن‌ها به زمان عیلامیان باستان می‌رسد.در گویش مردمان دزفول، به قنات و كاریز كه تونل‌های آبرسانی زیزمینی هستند قمش می‌گویند. در نزدیكی این قمش نیز مسجدی قرار دارد كه در دروان جنگ تحمیلی نیز مورد اصابت موشك قرار داشته و عده‌ای شهید شدند. متولی این مسجد فردی به نام صادق‌قلی چوقابافان نام داشته است كه اكنون نام وی روی، این قنات گذاشته شده است. روایت دیگر این است كه وجه تسمیه این اثر به‌دلیل وجود كارگاه‌های بافت چوقا است كه در اطراف آن وجود داشته است. در حال حاضر این قنات به نام‌های قمش چوقابافان یا عبابافان، سربطاق چوقابافان و قنات مومنان شناخته می‌شود.
«سربطاق» نیز مجرایی به شكل سرداب بود كه به صورت مستقیم و با شیب ۴۵ درجه تا محل جریان آب به وسیله پلكانی كه گاه دارای ۱۰۰ پله بود پیش می‌رفت. به علت گرمای طاقت‌فرسای تابستان، قمش و سربطاق‌ها نقش بسیار مهمی در ادامه زندگی و حیات شهر دزفول ایفا كرده‌اند.در گذشته تعداد ۱۴ سَربِطاق در دزفول وجود داشته كه به دلیل توسعه شبكه آبرسانی شهر از دهه ۴۰ شمسی به بعد كم‌كم كاركرد خود را از دست داده و متروكه و بعضی حتی تبدیل به مسیر فاضلاب شدند.
۷۴ پله ورودی قمش كه به گویش دزفولی به سَربِطاق چوقابافان معروف است را كه طی كنی به قمش مومنان می رسی ، قمشی كه پس از احیای چندصدمتر ازآن با نورپردازی های بی نظیرش تو را به پیمودن ادامه مسیر تشویق می كند. در طول راه بوی آب و آجر كه شناسنامه دزفول است آغشته می شود. احیاگران قمش در مسیر آن، كوزه های سفالی و زیراندازهای سنتی و چند مجسمه مرد و زن را جانمایی كرده اند كه فضا را بیش از پیش تاریخی كرده است. راه رفتن در مسیر تونلی قمش و مشاهده سقف و دیوارهای آجری وسنگی نشان از تلاشی كم نظیر برای احیای آن و همت والای گذشتگان این دیار برای زندگی دارد.
از اهداف اصلی از احیای این قمش و تحمل سختی‌ها و مشقت‌های فراوان كار ،زنده نگه‌داشتن پیشینه اجداد و نیاكان و احیای هویت و تمدن تاریخی دزفول و جلوگیری از فراموش شدن گذشته تاریخی این شهر می توان دانست.
