پل خواجو

پل خواجو از پل‌های تاریخی و زیبای اصفهان است كه در عصر خود، جزو زیباترین پل‌های دنیا به شمار می‌رفت. قدم زدن روی این پل،‌ به‌خصوص هنگام غروب و اوایل شب، از لذت‌بخش‌ترین تفریح‌هایی است كه گردشگران در برنامه خود قرار می‌دهند. این پل كه از دیدنی‌های اصفهان است و سفر به نصف جهان بدون دیدن آن كامل نمی‌شود، علاوه بر زیبایی، اسرار و شگفتی‌هایی دارد كه بسیاری را وادار می‌كند تا با نگاهی ریزبینانه قدم بر این پل بگذارند و با همه وجود آن را درك كنند. با كجارو همراه شوید تا گوشه‌ای از این همه زیبایی را به شما نشان دهیم.

معرفی پل خواجو
پل خواجو اصفهان در شرق سی‌وسه‌پل قرار دارد و از نظر استحكام، تقارن و سبك معماری، یكی از پل‌های منحصربه‌فرد ایران به‌حساب می‌آید. این پل در عصر صفوی به‌عنوان یكی از زیباترین پل‌های دنیا محسوب می‌شد و به‌خاطر معماری و تزیینات كاشی‌كاری به كار رفته در آن، از سایر پل‌های زاینده‌رود معروف‌تر است. پل تاریخی خواجو به‌عنوان یكی از جاهای دیدنی اصفهان، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

پل خواجو یكی از جاذبه های گردشگری اصفهان است كه این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۱۱ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.پل خواجو را پل شاهی و بابا ركن الدین و شیراز و حسن آباد هم نامیده اند از بناهای شاه عباس دوم صفوی است كه در سال ۱۰۶۰ هجری بنا شده است.طول پل ۱۳۳ متر و عرض آن ۱۲ متر است همان طور كه گفته شد این پل را به اسامی دیگری نیز نامیده اند. وجه تسمیه آن به باباركن الدین این است كه بر سر راه تكیه باباركن الدین عارف مشهور واقع شده بود، حسن آباد می نامیدند، به این علت كه شالوده آن در عصر (حسن بیك تركمان) ریخته شد، شیراز گفته اند به خاطر آنكه مسافران شیراز درآن زمان از روی این پل عبور می كرده اند و بالاخره به این سبب به پل خواجو نامبردار شده بود كه در محله خواجو قرار داشت.

معماری

پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات كاشیكاری آن از دیگر پلهای زاینده رود مشهورتر است. این پل كه در دوران صفوی یكی از زیباترین پلهای جهان به شمار می‌رفت، بیشتر به منزله سد و بند بوده‌است. در میان هریك از دو ضلع شرقی و غربی پل ساختمانی بنا شده كه شامل چند اتاق مزین به نقاشی است. این ساختمان كه (شاه نشین) نامیده می‌شود در آن دوره جایگاه بزرگان و امیرانی بوده كه برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی بر روی دریاچه مصنوعی به این مكان فراخوانده می‌شدند.

در گوشه‌های ضلع شرقی پل خواجو دو شیرسنگی وجودداردكه ظاهرا”نمادسپاهیان بختیاری ومحافظ اصفهان در عصرصفویه هستند. این پل دارای ۲۴ دهانه‌است كه از مكعب‌های به دقت تراش‌خورده ساخته شده و در بخش میانی، با سدهای چوبی برای گرفتن جلو رودخانه مسدود گردیده‌است.

با این‌كه در حفاظت و مرمت آثار تاریخی، اصلی به نام حفظ اصالت و سندیت طرح و ماده تشكیل‌دهنده اثر وجود دارد ولی دست‌اندركاران جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۸ با تعویض سنگ‌های قدیمی پله‌ها با سنگ‌های جدید به اصلیت این بنای اصیل ایرانی آسیب زدند.

تاریخچه

پل خواجو از اواخر تیموری شالوده‏ هایی داشته و به امر شاه‏ عباس دوم در سال ۱۰۶۰ به صورت امروزی آن ساخته شده است. در وسط این پل برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او ساختمان مخصوصی (كه به نام بیگربیكی شهرت دارد) بنا شد كه هم‏ اكنون نیز وجود دارد و طاق های آن دارای تزئینات نقاشی است. نام‌ پل‌ خواجو، تحریف‌ كلمه‌ «خواجه‌» است‌ كه‌ به‌ مناسبت‌ لقب‌ بزرگان‌ و خواجه‌های‌ عصر صفوی نام‌ گذاری شده‌ است‌.

این پل در انتهای شرق خیابان كمال اسماعیل اصفهانی و انتهای جنوبی خیابان خواجو واقع شده است. به طوری كه باستان شناسان تحقیق كرده‏اند پل مزبور بر روی پلی كه در پیش وجود داشته و خرابی به آن راه یافته بوده بنا گردیده است. در باب ساختمان این پل، زمان، بانی ساختمان و كیفیت آن اقوال گوناگونی نوشته‏ اند ولی آنچه مناسب به نظر می ‏رسد شرحی است كه مؤلف تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهانی در این باب نگاشته و از این رو نوشته مزبور عیناً نقل می ‏گردد.

در انتهای شرقی خیابان كمال اسماعیل و انتهای جنوبی خیابان خواجو كه به طرف تخت فولاد (قبرستان اصفهان) و راه یزد می ‏رود پل زیبا و تاریخی خواجو واقع شده – این پل بر روی خرابه ‏های پل حسن بیك به وسیله شاه عباس دوم صفوی در سال (۱۰۶۵ ه) ساخته شده است.

پل خواجو و شعرا

شعرای اصفهان درباره پل خواجو اشعار زیبایی سروده و در طی این سروده ها زیبائی های آن را توصیف كرده اند. از جمله این شعرا صائت تبریزی است كه با قصیده ای بلند بالا یكی از روزهای جشن و چراغانی را ذكر می كند كه در كنار پل خواجو برگزار شده است.به نوشته محققین و مورخین كه درباره سلسله صفویه بررسی كرده اند: هدف شاه عباس دوم از احداث پل خواجو ارتباط دو قسمت محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و راه شیراز بود.

پل خواجو كجاست؟

پل خواجو روی رودخانه زاینده‌رود در شهر اصفهان قرار گرفته است و با سی و سه پل (پل الله وردی خان) حدود ۱۸۰۰ متر فاصله دارد. این پل در انتهای جنوبی چهارباغ خواجو و در انتهای شرقی خیابان كمال الدین اسماعیل اصفهانی خودنمایی می‌كند.

اگر قصد دارید با مترو خود را به پل خواجو برسانید، ایستگاه سی و سه پل نزدیك‌ترین ایستگاه مترو است كه می‌توانید مسیر دو كیلومتری تا پل خواجو را پیاده طی كرده یا از تاكسی استفاده كنید.

• آدرس پل خواجو: استان اصفهان، شهر اصفهان، پل خواجو

معماری پل خواجو

پل خواجو یك شاهكار معماری از عصر صفویه به شمار می‌رود كه طبق برخی منابع معماری، كاركرد آن بی‌شباهت به پل طبیعت تهران نبوده و به‌جای اینكه فقط محلی برای گذر باشد، جایی فوق‌العاده برای توقف و لذت‌بردن از محیط اطراف بوده است. این پل ۱۳۳ متر طول، ۱۲ متر عرض و ۷٫۵ متر معبر دارد و در ساخت آن از مصالحی همچون آجر، ‌سنگ و ساروج استفاده شده است.

پل خواجو هم از نظر هیدرولیك و هم سازه‌ای در هماهنگی كامل با بستر طبیعی زمین است؛ به‌طوری كه پی پل خواجو به‌عنوان سدی زیرزمینی در برابر دریاچه مخزن آب زیرزمینی اصفهان عمل می‌كند. مضاف بر اینكه این پل باعث می‌شود كه رودخانه در بالادست، سفره آب زیرزمینی شهر را افزایش دهد و در پایین دست، مثل زهكشی برای زمین بستر شهر عمل كند.

در آن روزگار، زیر پایه پل را به‌صورت سرتاسری شمع قرار داده و پهنه غیرقابل نفوذی به وجود آورده و داخل آن ساروج ریخته‌اند. علاوه بر این، دهانه‌ها و كانال‌های عبوری ایجاد كردند كه در نتیجه آن انرژی ناشی از آب كه در پایین‌دست پل به هم می‌رسد، از بین می‌رود و حوضچه بسیار زیبایی شكل می‌گیرد. ضمن اینكه برخورد جریان‌های متقاطع آب منجر به تشكیل حباب‌ها و متعاقبا افزایش اكسیژن آب می‌شود؛ محیطی كه برای پرورش ماهی مناسب بوده است.

مهندسان عصر صفوی با احداث پل خواجو و ایجاد تاسیسات تاخیرانداز و بندها و... مشكل آب شهر اصفهان را حل كردند و در عین حال با شست‌وشوی خاك و قابل كشت كردن زمین، باعث دوام و گسترش آبادانی شدند.

شكل نوك تیز پایه‌های پل در بالادست باعث می‌شوند كه مثل یك آب‌شكن، فشار آب رودخانه به پل را به حداقل برسانند و شكل پله‌ای پایه‌ها در پایین‌دست این خاصیت را دارند كه موقع سیلاب، آب از روی پایه‌ها جریان پیدا كند و به این ترتیب در اثر برخورد با پله‌ها، انرژی مخرب خود را از دست بدهد.

فضای سبز حاشیه رودخانه زاینده‌رود كه به افزایش رطوبت هوای شهر كمك كرده‌ است و همین طور وجود كانال‌هایی كه جریان عمودی آب در خاك را تضمین می‌كنند، از هوش سرشار مهندسان صفوی حكایت دارند؛ چراكه توانستند از سه بخش مهم محیط زیست یعنی زیر سطح زمین، سطح زمین و جو محفاظت كنند.

در بخش گذرگاه پل خواجو، طاق‌های آهنگ و گنبدهای عرقچین قرار دارد كه از طاق‌های كهن ایرانی هستند و به باربری و پایداری بهتر پل كمك می‌كنند.

در طراحی پل خواجو از تقارن انعكاسی و تناسب استفاده شده است؛ به‌طوری كه كلیه جزییات با ریتم و آهنگ منظمی تكرار شده‌‌اند و فضاهایی یك شكل و هم‌اندازه با عملكرد یكسان دارند كه بسیار زیبا و چشم‌نواز است.

دانستنی های پل خواجو 

از نكته‌های جالب درباره پل خواجو، نقش و نگارهای متفاوت سرلوحه‌های دهنه‌های پل است كه جذابیت آن را دوچندان كرده‌اند. هریك از این نقوش اثر یكی از هنرمندان شهر اصفهان است و برای سالیان سال چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره كرده‌اند. جالب است بدانید كه پل خواجو، یك پل مردانه بوده است و زنان حق عبور از آن را نداشته‌‌اند.

پل خواجو نه‌تنها محلی برای عبور و مرور بوده، بلكه ساختمان شاه نشین را در دل خود جای داده است تا محل اقامت موقت شاهان و بزرگان باشد؛ ضمن اینكه در شرایط بحرانی می‌توانست نقش سد و آب‌بند را ایفا كند. شاه نشین برای این ساخته شد تا هنگام برگزاری مسابقه‌های قایقرانی و شنا، امیران و بزرگان از این محل نظاره‌گر مسابقه‌ها باشند.

هنگام وقوع سیل، پل خواجو آب را به‌سمت یك سری كانال می‌برد و باعث پخش شدن آن می‌شود، به این ترتیب نه‌تنها سیل خسارتی به شهر نمی‌زد، بلكه سفره‌های آب زیرزمینی را نیز پر می‌كرد. اگر این كانال‌ها وجود نداشت، اصفهان شاید تاكنون به‌خاطر سیل‌های مختلف از بین می‌رفت.

تفاوت پل خواجو و سی و سه پل

ویژگی‌هایی كه پل خواجو را از سایر پل‌های اصفهان و همین طور سی و سه پل متمایز می‌كند، عبارت‌اند از وجود فضاهای معماری در پل، تزیینات كاشی‌كاری و نقاشی و عملكرد تبدیل پل به سد.

قابلیت سد بودن پل خواجو باعث ایجاد دریاچه‌ای در پشت پل می‌شد كه هم چشم‌انداز بدیعی را خلق می‌كرد و هم برای قایق‌سواری كاربرد داشت؛ ضمن اینكه آب آن در ماه‌های كم‌آب تابستان استفاده می‌شد و برای آبیاری زمین‌های كشاوری در پایین‌دست به كار می‌رفت. این دریاچه همچنین به افزایش آب چاه‌های درون شهر و اطراف رودخانه كمك می‌كرد.

عمارت مخصوصی كه در وسط پل خودنمایی می‌كند و همان طور كه گفتیم برای اقامت موقت خانواده سلطنتی شاه عباس صفوی به كار می‌رفت، وجه تمایز دیگر پل خواجو و سی و سه پل محسوب می‌شود.

علاوه بر این، تعداد و طرح‌ دهانه‌های پل خواجو تفاوت چشمگیری با طرح دهانه‌های سی و سه پل دارند؛ به‌طوری كه تعداد دهانه‌های پل خواجو ۲۴ عدد است؛ در حالی كه تعداد دهانه‌های سی و سه پل به ۳۳ عدد می‌رسد.

پل خواجو در شب 

یكی از تفرجگاه‌های اصفهان، پل خواجو است كه اگر آب زاینده رود جریان داشته باشد، لحظه‌هایی رویایی را برایتان رقم می‌زند. گوش سپردن به صدای جریان آب در میان نورپردازی زیبای پل، همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا شبی به‌یادماندنی داشته باشید.

مردم شهر نیز از هر فرصتی، به‌خصوص شب‌های بلند تابستان، استفاده می‌كنند تا در كنار خانواده و دوستان خستگی یك روز گرم و پرمشغله را در جوار پل خواجو از تن بیرون كنند؛ به‌ویژه كه برخی از آن‌ها با خواندن آواز حس و حال دل‌انگیزی به وجود می‌آورند. فضای سبز اطراف پل خواجو نیز محل مناسبی برای گردش و استراحت به شمار می‌رود.

جاذبه‌ های دیدنی اطراف پل خواجو

شهر زیبای اصفهان قدم به قدم جاذبه و دیدنی دارد؛ پس از گشت‌وگذار در پل خواجو و ثبت لحظه‌های فراموش‌نشدنی می‌توانید از سی و سه پل، باغ گل های اصفهان، میدان نقش جهان و عمارت‌های دیدنی چهار گوشه آن، كاخ هشت بهشت و چهل ستون هم بازدیدی داشته باشید.

• میدان نقش جهان: این میدان یكی از بزرگ‌ترین میدان‌های دنیا و از جمله آثار ایران در فهرست میراث جهانی یونسكو است. در میدان نقش جهان می‌توانید از كاخ عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام و سردر قیصریه دیدن كنید كه از جاذبه‌های پرطرفدار اصفهان هستند.
• باغ گل های اصفهان: این باغ گل جاذبه‌ای متفاوت در اصفهان است كه به‌لطف حال و هوای دلپذیری كه دارد، فرصت آشنایی با گل‌ها و گیاهان و لذت‌بردن از آن‌ها را برایتان فراهم می‌كند.
• سی و سه پل: سی و سه پل از جاذبه‌های شاخص و تاریخی اصفهان و جزو مشهورترین تفرجگاه‌های مردم شهر به حساب می‌آید. این اثر ارزشمند كه در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد، شاهكاری از عصر صفویه است.
• كاخ هشت بهشت: از زیباترین كاخ‌های دوره صفوی است كه با معماری متفاوت و تزیینات بی‌نظیرش، هر بیننده‌ای را مدهوش خود می‌كند.
• كاخ چهل ستون: این كاخ كه یكی از معروف‌ترین جاهای دیدنی اصفهان است، نمونه‌ای ناب از هنر والای ایرانی به شمار می‌رود و باغ آن به سبك باغ‌های معروف ایرانی ساخته شده است.

وجه تسمیه پل خواجو

پل خواجو را با نام‌های دیگری همچون بابا ركن‌الدین، گبرها، حسن‌آباد، شیراز و پل شاهی نیز می‌نامیدند. علت نام‌گذاری آن به پل بابا ركن‌الدین، وجود بقعه بابا ركن‌الدین در تخت فولاد بوده است. مجاورت آن با محله خواجو نیز باعث شد كه به پل خواجو معروف شود. این پل در نزدیكی جاده اصفهان به شیراز قرار داشت و در مقطعی از تاریخ، با نام پل شیراز خوانده می‌شد.

از آنجا كه گبرها برای رفتن به محله خود از این پل استفاده می‌كردند، به پل گبرها نیز معروف بود. پل حسن آباد نیز یكی دیگر از اسامی آن بوده است؛ چراكه در روزگاران گذشته محله خواجو را با نام حسن آباد می‌شناختند.

همان طور كه گفتیم شاه‌عباس دوم در سال ۱۰۶۰ هجری قمری پل خواجو را بنا كرد و همین موضوع باعث شد كه به پل شاهی معروف شود.

عجایب پل خواجو

شیرهای سنگی: در دو سوی پل خواجو شیرهای سنگی زیبائی به چشم می‌خورد كه اگر در كنار یكی از شیرها بایستید و به چشم شیر مقابل نگاه كنید، چشم آن شیر می‌درخشد. برخی بر این عقیده‌اند كه این دو شیر سنگی نمادی از سپاهیان بختیاری هستند كه با شجاعت از اصفهان و زاینده‌رود حراست می‌كنند. جالب است بدانید كه روی بدن این شیرها، حرفی حكاكی شده كه ظاهرا ابتدای اسم حجاران آن‌ها بوده است. علاوه بر این، روی بدن این مجسمه‌ها نمادهایی از ورزش‌های باستانی دیده می‌شود.

قبله نما: در تخت سنگی در سمت شمال پل و در نزدیكی یكی از شیرهای سنگی، قبله‌نمایی وجود دارد كه می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد.

نمایی از گنبد حرم امام رضا (ع): یكی از بهترین زمان‌ها برای بازدید از پل خواجو، شب است؛ به‌خصوص كه حین قدم‌زدن به‌سمت پل با دیدن دهنه‌های پایینی پل، گنبد حرم امام رضا (ع) برایتان تداعی می‌شود.

شمع پل خواجو: این شمع از جذابیت‌های جالب پل خواجو است كه اگر در زاویه ۳۰ درجه از سمت شرقی بیرون پل به دهانه‌های پایین پل بنگرید، شاهد آن خواهید بود كه در اثر تداخل دهانه‌ها به وجود می‌آید. این شمع‌ مخصوصا در زمان غروب آفتاب بسیار دیدنی و زیبا است.

سقف های طاق چشمه‌ای (منحنی): سقف‌های طاق چشمه‌ای پل خواجو به شكلی طراحی شده‌اند كه از كناره‌های اضلاع آن، لبه‌هایی به‌سمت رو‌به‌رو وجود دارد و اگر گردشگران در دو ضلع مقابل هم بایستند و از داخل این لبه‌ها به‌آرامی با هم صحبت كنند، می‌توانند صدای یكدیگر را بشنوند.

تخته سنگ دیواره‌ها: هنگام قدم‌زدن در دهانه‌های زیر پل شاهد تخته سنگ‌هایی با ابعاد مختلف روی دیواره‌ها خواهید بود كه روی هركدام علامت خاصی به چشم می‌خورد. گفته می‌شود، این علائم در واقع امضای هنرمندانی است كه وظیفه نصب تخته سنگ خود را داشته‌اند. علت آن شاید این بوده است كه می‌توانستند جاگذاری صحیح سنگ‌ها را بررسی كنند و در عین حال یادگاری از خود به جا بگذارند.

با این حال، برخی بر این باورند كه برای ساخت پل از سنگ‌های به جا مانده از كاخ‌های ساسانی در منطقه جی اصفهان استفاده كرده‌اند كه تعدادی از سنگ‌تراشان آن‌ها اهل یونان بوده‌اند و علائم روی سنگ‌ها در واقع حروف الفبای یونانی هستند.

عقاب تیز چنگال بر فراز زاینده رود: وقتی از بالا به پل خواجو بنگرید، شاهد عقاب تیزچنگالی خواهید بود كه در حال پرواز روی رودخانه زاینده رود است. ساختمان شاه نشین (بیگلربیگی) و كنگره‌های طبقات مختلف پل به‌ترتیب سر عقاب و پرهای آن را در ذهن تداعی می‌كنند.

ملات: یكی از ویژگی‌های هوشمندانه پل خواجو به‌كارگیری ملاتی در آن است كه هرچه آب بیشتری به آن برسد، مقاوم‌تر می‌شود.

سنگ قبرهای عجیب: تعدادی سنگ قبر قدیمی همراه با تخته سنگ‌های حجاری شده در سال ۱۳۸۸ در اینجا پیدا شد كه روی آن‌ها علائم عجیب و غریبی وجود دارد. برخی از این سنگ قبرها در موزه سنگ تخت فولاد نگهداری می‌شوند.