حسینیه رحیمیان مشهد یكی از معدود بناهای تاریخی اطراف حرم امام رضا می باشد كه در كوچه پس كوچه های اطراف این مكان مقدس واقع شده است . یكی از این بناهای تاریخی زیبا و از جاهای دیدنی مشهد كه از عهد قاجار در بافت تاریخی مشهد همچنان برقرار مانده، حسینیه رحیمیان است.حسینیه رحیمیان مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مشهد، كوچه نواب صفوی ۷، كوچه عسگریه، پلاك ۵۴ واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۰۸۸ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
یكی از قدیمی‌ترین محلات مشهد، محله پایین‌خیابان است كه میان محلات عیدگاه و نوغان قرار دارد. این محلات مراكز اصلی و اولیه تشكیل دهنده هسته تاریخی شهر مشهد بوده‌اند. حسینیه رحیمیان نیز با معماری خاص، زیبا و چشم‌نواز در این محله تاریخی واقع شده كه نظر هر رهگذری را چه شهروند، چه مسافر به خود جلب می‌كند. این بنای تماشایی در اواخر دوره قاجار یعنی در زمان حاكمیت احمد شاه قاجار با ظرافت و اصول هرچه تمام ساخته شده است. سال دقیق ساخت بنا مطابق با كتیبه موجود در سردربنا به ۱۳۳۰ قمری برمی‌گردد.
از كهن ترین جسینه ها در مشهد مقدس حسینیه رحیمیان می باشد و به حكم نزدیكی با بارگاه رضوی زائر پذیرست . قدیمی ترین حسینیه مشهد هم محرم ها سیاه پوش است و دهه دوم این ماه هم شور و حال محرم را دارد. مالكیت این بنا متعلق به آقای رحیمیان بود كه پس از فوت ایشان به وارثین تعلق گرفته است. طبق گفته مالك بنا این ساختمان توسط میرحسین یزدی معمار برای حاج محمد جعفر كه از تجار سرشناس محله پایین خیابان بوده، ساخته شده است.
معماری حسینیه رحیمیان
این بنا دارای دو طبقه یكی همكف و دیگری طبقه فونانی می باشد . فرم كلی بنا شامل یك مربع می‌شود كه با پلانی ساده و از تركیب عناصر مستطیلی شكل ایجاد گردیده است. طرفین حیاط این پلان مربع پیش آمدگی وجود دارد. در قسمت ورودی حسینیه رحیمیان سكویی وجود دارد كه به منظور نشستن و قرار دادن چای و صبحانه مستمعین روضه‌ها بر آن، ایجاد شده است. هر‌كسی در بدو ورود در این مكان پذیرایی می‌شد و سپس به اتاق مخصوص خود مراجعه می‌كرد.
این بنا شامل دو قسمت زمستان‌نشین و تابستان‌نشین می‌شود كه هر كدام از این جبهه‌ها در دو طبقه و در دو طرف حیاط قرار گرفته‌اند. حسینیه رحیمیان چهار اتاق متفاوت دارد. اتاق بزرگ‌تر آن كه معروف به شاه‌نشین بود، به بزرگان و رجال سرشناس محله اختصاص داشت. اتاق دیگر مخصوص مستمعین بازاری و دیگری مختص افراد عادی و مردم محلی بوده است. همچنین آخرین اتاق متصل به آشپزخانه، مخصوص بانوان بوده است؛ زیرا هنگام برگزاری مراسم عزاداری و سوگواری در اماكن مذهبی در گذشته و حال بانوان جایگاه خاص خود را دارا بوده اند. نمای اصلی بنا به آجرهای خاص برجسته‌ی نارنجی رنگ زیبایی مزین شده اند. این آجرچینی به اشكال هندسی خاصی صورت گرفته است و گاهی نیز در كنار پنجره‌های جذاب این بنای قدیمی از بریده كاشی نیز استفاده گردیده است.
اجزای باربر بنا از نوع دیوار آجری باربر و ستون‌های آجری و چوبی است. داخل دیوارها به‌صورت افقی از چوب جهت كلاف‌بندی بنا استفاده شده است. پوشش سقف بنا با استفاده از تیرهای چوبی به‌صورت تخت در فواصل ۴۰ سانتیمتر اجرا گردیده است. سالن مركزی این بنای ارزشمند سقف شیبدار دارد. مصالح اصلی به‌كار رفته در ساخت بنای حسینیه تاریخی رحیمیان را می‌توان آجر، چوب، كاشی، خشت و گچ عنوان نمود. عناصر اصلی به‌كار رفته در بنا شامل طاق، قوس و تویزه می‌شوند. از آجر به‌عنوان پركاربردترین مصالح دوره قاجار در بناهای تاریخی شهر مشهد، در دیوارهای باربر و غیر باربر، نماسازی، كف‌سازی و قرنیز پشت‌بام حسینیه رحیمیان استفاده شده است.
در دوره قاجاریه آثار آجری با نقوش متنوع و جدیدی رواج یافته بود. در این دوران از آجر و نقش‌دهی در آن در نمود نمای بناها هر چند كه در متن آجر كاری‌ها به شكل گسترده و یا در حالت قالب‌سازی از نقش كاشی و كاربرد كاشی‌كاری و یا موارد دیگر استفاده شده است.
قابل ذكر است در این بنا از چوب برای پوشش سقف، تزیینات، ساخت در و پنجره و از گچ برای تزیینات سر ستون‌ها، دیوارها و سقف استفاده شده است. ملات‌های اصلی به‌كار رفته در بنا عبارتند از گچ، كاهگل، ساروج، ملات ماسه آهك و شفته آهك كه از گچ برای اندود دیوارهای داخلی و سقف‌ها، از كاهگل برای اندود بام، از ساروج برای دیوارچینی زیرزمین و از ملات ماسه آهك برای دیوارچینی محوطه استفاده شده است. عناصر اصلی به‌كار رفته در این اثر ارزشمند تاریخی نیز شامل طاق، قوس و تویزه می‌گردند و فضاهای بنا به سه بخش فضای باز (حیاط) ، فضای بسته (اتاق‌ها) و فضای زیرزمین تقسیم می‌كردند. سبك معماری این بنا در حسینیه‌های تاریخی چهارباغ اصفهان و كوچه ایران در تهران قابل مشاهده است.
كاربری حسینیه رحیمیان در ابتدا مسكونی بوده و بعدها به حسینیه تبدیل شده است. در برخی از حسینیه‌های مشهد مانند حسینیه رحمیان، به‌دلیل اینكه ایام سوگواری تنها در زمان‌های مشخصی از سال برگزار می‌شود در مابقی ایام به‌عنوان زائرسرا و مهمانسرا استفاده می‌گردد تا علاوه‌بر اینكه هزینه‌های مرتبط با بنا در زمانی كه كاركرد خاصی ندارد تامین شود، مكانی مناسب برای مهمانان شهر مشهد با درآمد پایین باشد.
حسینیه رحیمیان در دسته اول قرار می‌گیرد و همچنان با گذشت بیش از ۱۰۰ سال از ساخت این بنا، در دهه دوم محرم در این مكان مراسم عزاداری و سوگواری امام حسین (ع) به سبك قدیمی خود برگزار می‌شود. در این حسینیه مراسم عزاداری متفاوت‌تر از سایر حسینیه‌ها اجرا می‌شود؛ زیرا عموم این اماكن مراسم مذهبی خود را از غروب آفتاب شروع می‌نمایدند اما در حسینیه رحیمیان به جهت اینكه در زمان قدیم و در هنگام ساخت این بنا روشنایی كافی وجود نداشت، اینگونه مراسم‌ها از صبح زود آغاز می‌شود و تا غروب ادامه پیدا می‌كند.
این بنا در طول عمر خود دچار دخل و تصرفاتی گشته؛ اما هیچ الحاقی صورت نگرفته است. با توجه به ناپایدار بودن بنای جنوبی و احتمال ریزش آن، این قسمت از حیاط اصلی توسط شهرداری تخریب شده و از آن به‌عنوان پاركینگ عمومی استفاده می‌شود. این مسئله به هویت بنا آسیب جدی وارد نموده است. در طبقه همكف نمای آجركاری روكش سیمان شده و آجرهای لبه دیوار جهت جلوگیری از ریزش با گچ مهار شده‌اند. بخش‌هایی از كف راهرو داخلی و حیاط موزاییك فرش گردیده است. این بنا حوض لاجوردی زیبایی در حیاط كوچك خود داشت كه این حوض نیز تخریب شده است.
بخشی از سقف اتاق شاه‌نشین حسینیه هم دچار ریختگی است و چوب‌های سقف آن مشاهده می‌شود و در صورت عدم اجرای اقدامات اضطراری بعید نیست كه بر اثر بارندگی به بخش‌های دیگر آن نیز آسیب‌های جدی وارد شود. بخش‌های فرسوده تزیینات آجری، آیینه شكسته روی دیوار حیاط، طناب‌های رخت‌آویز، سیم‌های برقی كه بدون رعایت اصول نما در همه بخش‌های نمای این بنا مشاهده می‌شود.
همچنین دیوارهای نمور و كانال كولر بزرگی كه در نمای اصلی به كار رفته، به منظر این بنا آسیب زیادی وارد كرده است؛ اما تاكنون مرمت اصولی در بنای حسینیه رحیمیان به واسطه آسیب‌های وارد شده در گذر زمان و به‌دلیل عوامل مختلف، صورت نگرفته است و این بنای ارزشمند نیازمند حفاظت و اقدامات اصولی جهت نگهداری و ادامه حیات است تا بتوان از وجود این بنای ارزشمند متعلق به عهد قاجار در سال‌های آتی نیز بهره‌مند شد.
آدرس:مشهد، خیابان نواب صفوی، نواب صفوی۷ (كوچه عسكریه)، پلاك ۵۴
