تكیه آغاباشی تخت فولاد اصفهان

تخت فولاد اصفهان با نام وادی السلام ثانی، دومین قبرستان جهان تشیع آرامگاه بیش از ۲ هزار عالم، فقیه و مجتهد، شاعر، فیلسوف و حكیم بزرگ ایرانی و همچنین سایت موزه ای گردشگری برای طالبان فرهنگ و معرفت است.تكیه آغا باشی مربوط به دوره قاجار است و در اصفهان، غرب تخت فولاد، شرق تكیه خاتون آبادی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۰۹۱ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در خیابان واله اصفهان ودر كنار تكیه‌های میرفندرسكی و سیدالعراقین و قبرستان عمومی تخت فولاد (از قبرستان‌های معروف و تاریخی اصفهان) ،اگرقدم‌زنان به اواسط این خیابان بروید ،در جوار تكیه خاتون‌آبادی، با تكیه آغاباشی روبه‌رو می‌شوید كه در عین سادگی، زیبایی منحصربه‌فردی دارد.
برای ورود به این تكیه باید از دری چوبی و كوچك گذر كنید كه البته این درِ كوچك تاریخی، مدت‌های زیادی است كه بسته شده‌است و برای وارد شدن به تكیه تاریخی آغاباشی باید از تكیه خاتون‌آبادی بگذرید.

این دو تكیه مهم تخت فولاد، به‌وسیله دالانی طویل و تاریك به هم راه پیدا كرده‌است. گفته می‌شود میرزا سلیمان آغاباشی، به‌خاطر ارادتی كه به آیت‌الله خاتون‌آبادی داشت، این تكیه را در این محل بنا كرد.

تكیه آغاباشی از تكایای به‌جامانده از دوران قاجار در قبرستان تخت فولاد است. این تكیه منسوب به میرزا سلیمان آغاباشی از بستگان ظل‌السلطان قاجار، حاكم اصفهان در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار است. میرزا سلیمان از خواجه‌سرایان دربار و از سرسپردگان عرفای نعمت اللهی بوده‌است.این خاندان از معروف‌ترین سلسله‌های تصوف در ایران بودند كه به‌ واسطه شاه سید نورالدین نعمت الله ولی به نام صوفیان نعمت اللهی خوانده می‌شوند. آن‌ها در اواخر حكومت كریم‌خان زند برای تجدید حیات این سلسله به ایران آمدند.

 میرزا سلیمان این تكیه را برای خلوت عارفان و صوفیان و درویشان نعمت اللهی بنا كرد و پس‌از مرگ نیز در این مكان به خاك سپرده‌شد. آغا باشی از خواجه سرایان دستگاه ظل السلطان و خود مردی عارف پیشه و صوفی مسلك و نتیك نهاد بوده و نسبت به علما و همچنین مشایخ صوفیه اظهار ارادت مینموده وبه ویژه با آقایان علما خاتون آبادی پا قلعه محشور و مأنوس بوده است. پس از وفات میر اسماعیل خاتون آبادی معروف به صابر علیشاه جهت او در جنب تكیه خاتون آبادی تكیه ای بنا كرد كه شامل دو قسمت است: قسمت جنوبی بقعه و سرداب تكیه كه ضمن راه ورود از تكیه خاتون آبادی و ورود به تكیه سید العراقین از قسمت جنوبی آن و مقابل دو باب اطاق است كه یكی از آنها سرایدار تكیه كه او نیز درویش است ساكن میباشدت قسمت شمالی سرداب كه خود نیز تكیه ای مستقل و محل دفن جمعی كثیر از صوفیان و دراویش نعمت اللهی و وابستگان به آقایان خاتون آبادی میباشد .

در وسط دو تكیه ساختمانی است دو طبقه شامل سرداب و بالا خانه ودر سرداب نامبرده عده ای از آقایان مدفون میباشند بانی بقعه و سرداب عبدالحسین میر پنجه جر قویه ای است كه از مریدان این خاندان و سر سپردگان مشایخ این سلسله بوده است.این تكیه از بنایی چهارگوش، سرداب، حیاطی بزرگ، اتاقك‌های دورتادور ایوان تكیه، سنگابی زیبا و بالاخانه تشكیل شده‌است. ساختمان وسط تكیه، سرداب و بالاخانه را میرزا عبدالحسین میرپنجه، یكی از فرماندهان قشون ظل‌السلطان، ساخته و خود او بعداز مرگ در سرداب دفن شده‌است.

بعداز خروج از دالان جالب و هیجان‌انگیز تكیه، به حیاطی بزرگ می‌رسید كه با اتاقك‌های زیاد شكل گرفته و با پنجره‌های هلالی‌شكل تزیین شده‌ است.
حیاط تكیه به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده‌ و اكنون در حال تعمیر و مرمت است. مقبره میرزا سلیمان آغاباشی در تكیه شمالی قرار گرفته ‌است. اتاق‌ها در دو طبقه بنا شده و دو طرف حیاط قرار گرفته ‌است.
درمجموع، بنای این تكیه به‌شیوه «كاخ‌سازی» است و دورتادور آن محصور است.

تاریخچه قبرستان تخت فولاد

بر اساس روایت شاردن، در دوره دیلمیان یكی از سرداران نظامی به نام «پولاد بازو» در این محل قصر كوچكی داشته‌ است و تخته سنگی سكو مانندی را برای نشستن و تماشای رقابت كشتی‌گیران ساخته بود. مورخان نیز تاریخچه‌ این قبرستان را به‌دلیل حضور مقبره‌ یوشع نبی در تكیه‌ لسان‌الارض، به زمان پیش از اسلام نسبت می‌دهند. با توجه به وجود تعداد محدودی از سنگ قبرهای مربوط به قرون پنجم تا هفتم هجری قمری، اطلاعات بیشتری از این دوران به دست نیامده است.در برخی از آثار مكتوب و منابعی كه در آن‌ها از دوران حكومت فرمانروایان سلجوقی صحبتی به میان آمده است، از تخت‌ فولاد و عمارات باشكوه آن نیز گفته‌اند. در قرون هفتم تا دهم هجری قمری، قبرستان تخت‌ فولاد اصفهان، از مكان‌های مهم جهت عبادت و ریاضت عارفان و عالمان بزرگ و مشهوری همچون بابا ركن‌الدین و بابا فولاد به شمار می‌آمد كه ایشان در آن مكان عبادتگاهی مخصوص خویش، تاسیس كرده بودند. در سده‌های هفت و هشت هجری قمری نیز در تخت فولاد، برخی از عارفان مهم كه به «بابا یا عمو» شهره بودند، سكنی گزیده و آنجا را محل عبادت خود در نظر گرفته بودند. بابا ركن‌الدین یكی از این زاهدان و علمای دفن شده در این مكان است.

تا پیش از صفویان این مكان محلی برای تجمع دراویش بود و خانقاهی نیز در آن احداث كرده بودند كه به نام آرامگاه بابا ركن‌الدین شناخته می‌شود. در زمان صفویه در كنار این قبرستان كاروانسرایی احداث شد كه آخرین منزلگاه كاروان‌های ورودی از جنوب اصفهان بود. از این كاروان‌سرا همچنان آثاری بازمانده است. در دوران صفویه این قبرستان یك قبرستان اختصاصی تلقی می‌شد و تنها بزرگان مملكتی در آن به خاك سپرده می‌شدند. 

در زمان شاه سلیمان صفوی محدوده قبرستان تخت فولاد به حداكثر وسعت خود رسید، به‌طوری كه ۴۰۰ تكیه و خانقاه در آن جای گرفته‌ بودند. از اواخر دوره صفوی، به‌خصوص زمان شاه سلطان حسین، تخریب تكایای تخت فولاد آغاز شد. ملا محمد باقر مجلسی از علمای بزرگ اواخر عهد شاه سلیمان و اوایل سلطنت شاه سلطان حسین، حكم اخراج اهل تصوف از اصفهان و تخریب تكایای آن‌ها را در تخت فولاد صادر كرد.

این قبرستان پس از این دوره به قبرستان همگانی شهر تبدیل شد. در عصر قاجار و علی‌رغم توجه ویژه فتحعلی‌ شاه به این محل و ساخت تكیه مادر شاهزاده در آن، همچنان مورد تخریب واقع شد. اوج این تخریب‌ها در عهد حكومت ظل‌السطان، فرزند ناصرالدین‌شاه، بر اصفهان رخ داد و وی بسیاری از بناهای صفوی تخت فولاد را به عمد تخریب كرد.

در دوران پهلوی اكثر آرامگاه‌های موجود در تخت فولاد به مقابر خصوصی تبدیل شدند. در سال ۱۳۶۳ دفن اموات، به غیر از شهدای جنگ ایران و عراق، در این قبرستان متوقف و به قبرستان جدید شهر به نام باغ رضوان منتقل شد. 

تعدادی از راویان در برخی از متون تاریخی، تخت فولاد را در بدو سلطنت قاجاریه، روستایی كوچك معرفی كردند كه از باغ‌های چشم‌نواز و دلگشای موجود در عراضی بیرونی شهر اصفهان به شمار می‌آمد. آن‌ها معتقدند كه در همان دوران، ركن‌الملك بناها و ساختمان‌های متعددی را احداث كرده است.

معماری قبرستان تخت فولاد

از عناصر معماری وابسته به تخت فولاد مانند مسجدها، كاروان‌سراها، آب‌ انبارها جز تعداد اندكی، چیزی باقی نمانده است. دو مصلی در بخش جنوب‌غربی تخت فولاد وجود داشته است كه از آثار دوره صفوی بودند؛ كه یكی از آن‌ها در سال ۱۳۰۰ قمری به دستور حاج محمد تقی نقشینه مرمت شده بود؛ اما هر دو مصلی در سال‌های اخیر تخریب و به‌جای آن‌ها مصلی بزرگ جدید شهر اصفهان احداث شده است. جز مسجد ركن‌الملك مساجد دیگری نیز در این قبرستان وجود داشته‌اند كه در دهه‌های اخیر همگی تخریب شده‌اند، از جمله مسجد تكیه خوانساری از دوره صفوی و مسجد تكیه آقا مجلس از آثار دوره قاجار. همچنین آب‌انبارهای تكیه كازرونی، آقا مجلس، بابا ركن‌الدین، چهارسوقی، و شهشهانی از جمله آب‌ انبارهای ویران شده این مجموعه به حساب می‌آیند.

تخت فولاد گنجینه‌ای است از آثار مختلف هنری، از جمله معماری، گچ‌بری، كاشی‌كاری، خوش‌نویسی، حجاری، شعر، نگارگری، طراحی و نقاشی از دوره‌های مختلف در اصفهان. از جمله آثار هنری می‌توان به كاشی كاری بقعه آقا حسین خوانساری، آرامگاه محمد كاظم واله، مدرسه ركن‌الدین و تكایای بابا ركن‌الدین و میرفندرسكی و خوش‌نویسی سنگ مزار واله، شاعر و  خطاط به خط تعلیق خودش، سنگ‌نوشته قبر مادر شاهزاده به خط محمد باقر اصفهانی، كتیبه خط میرعماد حسنی در تكیه میرفندرسكی اشاره كرد. اشعار شعرایی نظیر واله، محمدظلعا اصفهانی، ملا محمدحسین ضیا اصفهانی نیز این مجموعه را با زیبایی خود آراسته‌اند. از جمله آثار نقاشی قدیمی در این قبرستان تصویری از شیخ بهایی و میرفندرسكی اثر سیدحسین، در حجره آرامگاه سران بختیاری و دو تصویر از ركن‌الملك بر كاشی مجاور آرامگاه وی در مسجد ركن الملك است. از نمونه‌های كم‌نظیر هنر سنگ‌تراشی در تخت فولاد سنگ قبر آقامحمد بیدآبادی از استاد محمدعلی و سنگ قبر شیخ محمدتقی نجفی اصفهانی، از استاد محمدرضا، پسر استاد محمد علی و سنگ قبر حسینقلی‌ خان ایلخان بختیاری در تكیه میر و كتیبه حجاری شده سردر مسجد مصلی تخت فولاد است. نگارگری، طراحی و نقش‌اندازی قبور بزرگان و دیگر قبور قبرستان كه برخی نشان‌دهنده شغل متوفی است؛ و نیز خطوط نوشته شده بر صدها سنگ قبر، از آثار ارزشمند این قبرستان در دوره‌های مختلف است.

تكیه‌های قبرستان تخت فولاد

تكیه در اصطلاح به محلی جهت برپایی مراسم سوگواری و عزاداری عالمان دینی و بزرگان وقت و همچنین محل دفن و مقبره‌ آن‌ها گفته می‌شد. محل سكونت، عبادت و ریاضت درویشان (تكیه‌ درویشی) نیز از دیگر معانی تكیه به شمار می‌آمد كه پس از فوت ایشان، در همان محل به خاك سپرده می‌شدند. طبق اظهارات مورخان، ساخت تكیه‌ها با كاربری خانقاهی در قرن هشتم هجری قمری و در اصفهان شروع شد و علاوه بر محل دفن عارفان، عالمان دینی و فقهای اصفهان، محل سكونت اهل تصوف و درویشان فقیر نیز بوده‌اند. شاید بتوان حضور حجره‌های متعدد در پیرامون صحن تكیه را دلیل این ادعا بیان كرد.

برخی از كارشناسان تاریخی و مورخان معتقدند تعدادی از تكیه‌های موجود در تخت فولاد اصفهان از ابتدا محل عزلت نشینی عالمان دینی یا مكان تدریس و آموزش علم آن‌ها بوده است و پس از فوت ایشان، آن محل را به‌عنوان مقبره‌ تغییر كاربری داده‌اند.

از جمله تكیه‌هایی كه در زمان حكومت فرمانروایان صفوی در تخت فولاد اصفهان احداث شده است می‌توان به تكیه‌های لسان‌الارض، بابا ركن‌الدین، بابا فولاد، میرفندرسكی، میرزارفیعا، خوانساری، آقارضی، خاتون‌‌آبادی، فاضل سراب و فاصلان اشاره كرد. از بین تكایای مذكور، تكیه‌ فاضلان مجددا ساخته شده است. همچنین در تكیه‌ بابا فولاد نیز فقط سنگ قبرها برجای مانده‌اند. مابقی تكیه‌های این دوران، مورد تفحص و كاوش قرار گرفته‌اند.

از لحاظ معماری صورت گرفته در تكیه‌های تخت فولاد اصفهان چند نكته كاملا مشهود است كه به بیان برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

• در تمامی ورودی‌ها سردر، هشتی، دالان یا پیش‌فضای ورود تعبیه و ساخته شده است.
• تكیه‌ها از صحن، حجره‌هایی در اطراف و ایوان‌هایی در پیرامون خود برخوردار بودند.
• تكیه‌ها دارای بقعه‌ اصلی (محل دفن بزرگان و عالمان زمان) بودند.
• اكثر بقعه‌های دوران صفویه، به‌جز تكیه‌ میر (این تكیه بدون مقبره است) از خصوصیات و نكات معماری یكسان و مشابهی برخوردارند.
• در دوران قاجار تكیه‌سازی از رونق و پیشرفت بیشتری نسبت به دوران ماقبل خود برخوردار شدند. این مطلب در تعداد تكیه‌های احداث شده در تخت فولاد در این دوره كه شامل ۲۰ تكیه می‌شود، مشهود است.
• در دوران قاجاریه، نقشه‌ اكثر مقبره‌ها به‌صورت هشت‌ضلعی منتظم طراحی شده است.

در ادامه تعدادی از تكیه‌های تخت فولاد را بررسی می‌‌كنیم.

تكیه لسان الارض

تكیه‌ لسان‌الارض در بخش شرقی تخت فولاد اصفهان قرار دارد و طبق اظهار نظر كارشناسان و باستان‌شناسان قدمت آن به دوران دیالمه باز می‌گردد. آن‌ها معتقدند كه در دوره‌ حكومت صفویان بخش‌هایی به تكیه اضافه و باعث ایجاد تغییراتی در ظاهر اولیه‌ آن شد. این تكیه از صحنی بزرگ، عمارت و یك مسجد تشكیل می‌شود كه ساختمان مركزی آن را شخصی به نام گالدیری، خانقاه نامیده است. این بخش شامل اتاق‌های مستطیل شكلی می‌شود كه به‌صورت تودرتو و به‌صورت یك سری ۹تایی ساخته شده‌اند و به‌بوسیله راهرویی به یكدیگر مرتبط می‌شوند. در این بنای تاریخی، كتبیه‌ای مزین به خط كوفی و با هنر گچبری كشف شده است.

تكیه‌ خاتون آبادی

در بخش شمال غربی تخت فولاد اصفهان، تكیه‌ خاتون آبادی قرار دارد و در این آن شخصی به نام میرمحمد اسماعیل خاتون‌آبادی (مرشد صوفیه) به خاك سپرده شده است. از نكات و ویژگی‌های بارز و جالب این تكیه، می‌توان به سبك ساخت‌وساز آن اشاره كرد؛ چراكه طبق اظهارات كارشناسان معماری، تنها تكیه‌ موجود در تخت فولاد اصفهان است كه هم‌زمان ویژگی‌های تكیه، مسجد و مدرسه را دارد.

بخش‌های تشكیل دهنده‌ این تكیه‌ شامل صحن، ورودی، چندین حجره، بقعه‌، چندین صحن‌ فرعی، ایوان شمالی و مسجدی كوچك می‌شود. زیر بقعه‌ تكیه نیز زیرزمینی (سرداب) وجود دارد كه اكنون خالی است؛ ولی گویا روزگاری میرمحمد اسماعیل از آن محل به‌عنوان عبادتگاه خود استفاده می‌كرد.

در جنب ورودی، بقعه را مشاهده خواهید كرد كه پلان آن به‌صورت چلیپایی است. این ساختمان، دارای دو طبقه‌ است كه طبقه دوم آن از یك اتاق میانی در بالای مقبره‌ میراسماعیل و یك بالكن به‌سمت تشكیل می‌شود.

تكیه آقا رضی

تكیه آقا رضی مكان خاكسپاری آقا رضی‌الدین محمد موسوی اصفهانی است. این تكیه مابین تكیه‌های چهارسوقی و خوانساری قرار دارد و از بخش‌های مختلفی از جمله بقعه، صحن و تعدادی حجره در پیرامون آن تشكیل می‌شود. قدمت این تكیه را به دوران حكومت شاه سلطان حسین صفوی نسبت داده‌اند كه متاسفانه اخیرا تخریب شده‌اند. بقعه‌ تكیه به‌صورت ساختمانی خشتی كوچك با چهارصفه طراحی كرده‌اند كه هر صفه از تاق و تویزه پوشیده و در راس هركدام، برجستگی‌هایی ایجاد شده است.

تكیه بابا ركن‌ الدین

تكیه‌ بابا ركن‌الدین با قدمتی كه به دوران ایلخانی بازمی‌گردد، به قدیمی‌ترین عمارت تاریخ‌دار تخت فولاد شهرت دارد. در این بنا، ركن‌الدین مسعود بن عبدالله بیضاوی، از عارفان قرن هشتم هجری قمری مدفون شده است. اطلاعاتی در مورد دستور بازسازی و مرمت این تكیه در دوران پادشاهی صفویان، كشف كرده‌اند كه آن را منسوب به شاه عباس اول می‌دانند. 

خارج بنا از نظر هندسی، پنج‌ضلعی طراحی شده است و محور اصلی آن با قبله كامل مطابقت دارد. گنبد بیرونی بقعه نیز برخوردار از ۱۲ وجه است كه به تعبیر برخی از كارشناسان، آن را با الهام از كلاه درویشان طراحی كرده‌اند. تعدادی دیگر نیز ۱۲ وجه گنبد را مرتبط با مذهب شیعه ۱۲ امامی ركن‌الدین می‌دانند. 

در قرن اخیر، می‌توان قسمت بیرونی گنبد و پشت بغل‌های نمای ورودی آن را به‌صورت كاشیكاری شده، مشاهده كرد. بقعه دارای ایوان ورودی است كه نمای خارجی هر طرف آن، توسط تاق‌نماها، تزئین شده است. از دیگر نكات معماری این تكیه، نوررسانی آن است. سازندگان این اثر تاریخی برای تامین نور مورد نیاز این قسمت از تخت فولاد، مشبك‌هایی از جنس آجر در بین بقعه تعبیه كرده‌اند.

تكیه میرفندرسكی

تكیه‌ میرفندرسكی در بخش شمال غربی تخت فولاد اصفهان قرار دارد. میرفندرسگی حكیم، استاد و فیلسوف اصفهان در دوران حكومت صفوی بوده است. تحویلدار اصفهانی، تكیه‌ میرفندرسكی را مدرسه‌ای معرفی كرده است كه از صحن، چندین حجره و محل سكونت میر تشكیل می‌شد. در واقع با این اظهارنظر، قدمت ساخت آن به دورانی قبل از فوت میرفندرسكی (سال ۱۰۵۰ هجری قمری) بازمی‌گردد. كتیبه‌ای مزین به خط میرعماد حسنی، از خطاطان شهره‌ حكومت صفویان نیز در تكیه دیده شده كه خود گواهی بر قدمت تكیه است.

صحن، چندین حجره، ایوان‌ها و سردر از بخش‌های تشكیل‌دهنده‌ تكیه‌ی میرفندرسكی هستند. در بخش جنوب تكیه، صحن اصلی قرار دارد كه از آثار دوران حكومت پادشاهان قاجار است. همچنین در گوشه‌ای از تكیه و محور بقعه، ورودی بنا تعبیه شده است. از نكات برجسته در معماری تكیه‌ میرفندرسكی، می‌توان به انتظام چهار ایوانی آن اشاره كرد. تعدادی حجره نیز در پیرامون صحن ساخته شده است.

تكیه فاضل سراب

در این تكیه شخصی به نام ملا عبدالله تنكابی سرابی مدفون است. این بنا، از دالان ورودی، بعقه، صحن و سردری آجری تشكیل می‌شود. در دوران حكومت صفویان در اطراف صحن، حجره‌هایی نیز قرار داشت. سردر این بنا تخریب شده است. در سال‌ ۱۳۸۲ هشتی و حجره‌ها، طبق معماری اولیه و اصلی، بازسازی و مرمت شدند. فضای بخش ورودی تكیه‌ فاضل‌سراب را ایوانی به‌شكل مستطیل تشكیل می‌دهد. هشتی نیز مستقیما به بقعه و صحن، دید كامل دارد. در واقع هشتی به‌گونه‌ای ساخته شده است كه با استفاده از دو دالان كوتاه در دو طرف به بقعه ارتباط دارد. در مسیر بقعه و روی محور طولی تكیه ورودی تعبیه و صحن نیز به‌صورت مستطیل احداث شده است.

ساختمان بقعه از شكل هشت‌ضلعی برخوردار است و راهرویی كوچك در میان جرزها تعبیه شده است. به‌گونه‌ای كه دورتادور عمارت مذكور را به یك‌دیگر متصل و مرتبط می‌سازد. گنبد تكیه كوتاه است و توسط كاربندی‌های ساده، روی جرزها ایجاد شده‌ است. بدنه‌ خارجی بقعه نیز در كل جهت‌ها به‌صورت كاملا یكسان طراحی شده است. این بدنه متشكل از تاقی بزرگ به‌عنوان ورودی در میان و دو بخش باریك در دو طرف است.

تكیه میرزا رفیعا نائینی

تكیه‌ میرزا رفیعا به‌صورت هشت‌ضلعی منتظم است. برخی قدمت این تكیه را متعلق به سال‌های ۱۰۸۲ تا ۱۱۰۵ هجری قمری می‌دانند. در بخش داخلی تكیه، راهرویی بین ستون‌ها و جرزهای اصلی بنا ساخته شده است. در بخش خارجی نیز در هر قسمت، تاق‌نماهایی وجود دارد كه از بخش زیرین با تاق كلیل و تاق جناغی در بخش بالایی تشكیل شده است. در قسمت‌ تاق‌نمای موجود در هر ضلع آن نیز می‌توان لچكی‌هایی را مشاهده كرد كه با هنر كاشی‌كاری در قسمت جداره‌ها تزیین شده‌اند.

تكیه مادر شاهزاده

در این تكیه شخصی به نام مریم، دایه فرزند فتحعلی شاه و شیخ محمدتقی رازی، از عالمان برجسته‌ زمان، به خاك سپرده شده‌اند. طرح اصلی این عمارت به‌صورت چهار ایوانی با دو ورودی در نظر گرفته شده است كه بالای ایوان شمالی سه اتاق را تعبیه كرده‌اند. دیگر ایوان‌های جنوبی، شرقی و غربی با كمی جلوآمدگی در صحن، احداث شده‌اند. داخل گنبد تكیه را با مقرنس‌های گچی، متونی به خط بنایی و نقاشی تزیین كرده‌اند.

تكیه كازرونی

قدمت تكیه كازرونی به دوران پایانی حكومت قاجار بازمی‌گردد. این عمارت شامل ساختمان بقعه، حجره‌های اطراف صحن، ورودی‌ها و صحن می‌شود و بقعه‌ آن با نقشه‌ای به‌صورا هشت‌ضلعی منتظم است. در واقع خود بقعه از یك ورودی برخوردار است؛ در حالی كه تكیه دو ورودی را شامل می‌شود، ورودی‌هایی بدون سردر و متشكل از دالانی كشیده.

در نمای بخش بیرونی بقعه، قابی به‌شكل مستطیل در هر ضلع وجود دارد كه درون هركدام از آن‌ها، تاقی به‌شكل هلال، ساخته شده است. این قاب‌ها با لچكی‌های متمایزی كه به‌صورت معقلی تزیین شده‌اند. تامین نور داخل در این بخش نیز با ایجاد و ساخت مشبكی به‌شكل شش‌ ضلعی صورت می‌گیرد كه درون هر تاق تعبیه شده است.

تكیه ابوالمعالی كلباسی

بقعه‌ تكیه‌ ابوالمعالی كلباسی به‌صورت هشت‌ و نیم هشت طراحی شده است. نورگیرهایی وسیع و گسترده بقعه مسئولیت نوررسانی را بر عهده دارند. خود تكیه نیز متشكل از صحن و چندین حجره در اطراف آن بود كه متاسفانه تمامی آن‌ها از بین رفته‌اند.

یك ورودی برای بقعه در یكی از اضلاع كوچك‌تر تعبیه شده است. همچنین در بخش بدنه‌ خارجی آن، می‌توان در هر ضلع، تاقی را مشاهده كرد كه در ضلع‌های بزرگ‌تر به به زیربخش تفكیك و تقسیم‌بندی شده‌اند.

تكیه واله

تكیه‌ واله شامل بخش‌هایی از جمله سردر، هشتی، تاق و گنبدی آجری می‌شود و به دستور صدر اصفهانی تاسیس و به شاعری اصفهانی به نام كاظم واله بخشیده شده است.نقشه آن به‌صورت هشت و نیم هشت است و با ستون‌هایی دایره‌ای شكل در زاویه‌ها (گوشه‌ها) ساخته شده است. البته سردر و هشتی از بین رفته و اثری از آن‌ها باقی نمانده است.

صحن تكیه فضای مستطیل شكل باغ است و در انتهای آن كوشك و در رو‌به‌روی ورودی، ساختمان مقبره احداث شده است. همچنین صحن از یك محور اصلی برخوردار است كه این محور از كوشك و بقعه عبور می‌كند. كوشك به صور چلیپایی طراحی شده و امروزه به ساختمان چهار فصل شهرت یافته است. 

تكیه  شهشهانی

متاسفانه كل بخش‌های اطراف بقعه‌ شهشهانی مورد تخریب قرار گرفته است. طبق آثار بازمانده، این تكیه از یك ورودی در محور بقعه برخوردار بوده است و سپس به ساخت و احداث صحن و تعدادی حجره در اطراف آن پرداختند. بنابراین بقعه دقیقا در وسط این فضا قرار می‌‌گیرد.

از نكات جالب در معماری تكیه شهشهانی صحن هشت ضلعی آن است.

تكیه تویسركانی

با توجه به نقشه‌ بازمانده از تكیه‌ تویسركانی، این بنا از تعدادی حجره تشكیل می‌شد كه متاسفانه اخیرا از بین رفته‌اند.

بقعه نیز به‌صورت هشت و نیم هشت طراحی شده است كه در چهار ضلع كوچك‌تر به درون، عقب نشینی دارد. در یكی از این اضلاع ورودی تعبیه و بدنه‌ بیرونی این تكیه از آجر تشكیل شده است.

تكیه ریزی

تكیه‌ ریزی به‌صورت فضایی مربعی شكل با حجره‌هایی در اطراف بود كه متاسفانه حجره‌ها بین رفته‌اند. بقعه‌ تكیه به‌صورت هشت ضلعی منتظم ساخته شده است كه نور از تمامی جهت‌ها وارد آن می‌شود. همچنین در یك جهت نیز ورودی برای آن در نظر گرفته‌اند. بدنه‌ بیرونی تكیه‌ ریزی از آجر ساخته و در هر ضلع و داخل آن، شبكه‌بندی‌های نورگیر با تاق هلالی طراحی و تعبیه شده است.

تكیه جعفر آباده‌‌ای

تكیه جعفر آباده‌‌ای محل دفن یكی از عالمان مذهب شیعه، محمد جعفر آباده‌ای است. طبق اظهار نظر كارشناسان تاریخی، از زمان شروع تا سال ۱۳۲۴ هجری قمری كه ركن‌الملك به ساخت و احداث مسجد پرداخت، این تكیه به‌صورت نیمه كاره باقی مانده و تا آن زمان، بقعه‌ی اصلی نیز فاقد هرگونه پوششی بوده است. پس از تكمیل عمارت توسط ركن‌الملك، تكیه از بخش‌هایی مانند سردر، بقعه، دو صحن در اطراف، صحن اول، حجره‌هایی در پیرامون صحن، هشتی، صحن دوم و حجره‌هایی در اطراف صحن دوم، برخوردار شد.

در بخشی از صحن دوم، فضایی جهت ورود به مسجد ركن‌الملك را ایجاد كرده‌اند. نقشه‌ بقعه نیز به‌صورت مستطیل شكل است و از هر چهار طرف می‌توان وارد شد. بخش مركزی بقعه از هر چهار سمت به چهار فضای كناری متصل و مرتبط است. در دو ضلع بزرگ‌تر، فضایی ایجاد شده است كه با ایوانی به صحن‌های اصلی مرتبط است. دو فضای دیگر نیز با دو صحن فرعی متصل هستند.

كارشناسان با استفاده از تصویری قدیمی كه از بقعه برجای مانده است، به این نتیجه رسیده‌اند كه ایوان‌های مركزی بسته و تنها به‌عنوان نورگیر مورد استفاده قرار می‌گرفتند. 

بازدید از قبرستان تخت فولاد

برای بازدید از قبرستان تخت فولاد می‌توانید از ساعت ۹ تا ۱۷ به آن مراجعه كنید. برای ورود به قبرستان نیازمند پرداخت هزینه نیستید.