گیلان فقط جنگل‌های بكر و دریا نیست. خانه های سنتی گیلان هم زیبا و دلنشین هستند. معماری گیلان همیشه معروف و زبانزد بوده و كلبه‌های جنگلی‌اش بهترین جا برای آرامش گرفتن هستند.خانه میرزا خلیل رفیع یا عمارت اخوان ، اولین شهردار رشت از جمله این خانه های قدیمی می باشد .خانه‌هایی با كلون‌های قدیمی، درهایی كهنسال با سفال‌های چیده شده روی پیش آمدگی دیوارش، آجرچینی كوچه‌ها و خانه‌های اهالی قدیمی رشت، هنوز هم هستند.
میرزا خلیل رفیع كوچك‌ترین فرزند ملا رفیع شریعتمدار گیلانی (از مجتهدین طراز اول ایران در عصر ناصری) و از مشروطه خواهان گیلان بود.او پس از انقلاب محرم ۱۳۲۷ ه. ق رشت كه منجر به قتل حكمران گیلان آقابالا خان سردار افخم و تصرف رشت توسط مشروطه خواهان شد، به عنوان نخستین رئیس بلدیه (شهردار) رشت تعیین شد.
میرزا خلیل رفیع اولین شهردار رشت بوده و اینجا زندگی می‌كرده است. خانه میرزا خلیل آنقدری زیبا هست كه خیلی‌ها برای دیدن آن به گیلان و شهر رشت می‌آیند. اینجا حالا به عمارت اخوان هم معروف شده است.
میرزا خلیل، طرح این خانه زیبا را از یك بنایی كه در روسیه دیده بود، الهام گرفته و نقشه آن را نیز از همان كشور با خود آورده بود. وی پس از بازگشت از روسیه این خانه را در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی در شهر دلبر رشت ساخت. معماری این بنا اقتباسی است از معماری روس و اروپای شرقی؛ مانند خانه‌های مسكونی سن‌پترزبورگ، تفلیس و بادكوبه كه میرزا خلیل چند سالی را در آن شهرها زندگی كرده بود. در واقع میرزا خلیل رفیع، به نقشه‌ای كه همراه خود آورده بود، راضی نشد. بلكه سازه‌های مونتاژ این بنا را هم كه از چوب نراد روسی بود، از روسیه سفارش داد و از طریق بندر انزلی و بعد رشت به این مكان انتقال داد. تا امروزه نیز در و پنجره‌های بنا محكم و استوار باقی مانده‌اند و به‌این ترتیب خانه میرزا خلیل رفیع ساخته شد.
معماری خانه میرزا خلیل رفیع
بنای این خانه متقارن و با دو راه‌پله زیبا و سفید در دو طرف بنا ساخته شده است. این ساختمان دارای دو طبقه و با زیر بنای ۴۰۰ مترمربع است. ولی زیربنای كل خانه ۱۳۴۷ مترمربع است.عمارت اخوان از زیباترین خانه های سنتی گیلان است كه ۱۰۰ سال قدمت دارد.
سازه اصلی با ملات آجر، ماسه و آهك ساخته شده است. طبقه دوم خانه میرزا خلیل رفیع با ستون‌های مدور چوبی با نراد به طول ۵ متر در روسیه خراطی شده‌اند. وجه‌تمایز فضای داخلی این بنا، نقاشی‌هایی است كه به سبك لندنی در تالار اصلی دیده می‌شود. این تالار را تالار شورا می‌نامند و روی دیوار‌هایش هنوز هم آثار نقاشی‌ها دیده می‌شود. این خانه بعدها به خاندان زین‌العابدین اخوان فروخته شد و امروزه به عمارت اخوان نیز شهرت دارد. در دوره‌ای، از این ملك به عنوان ساختمان شورای اسلامی رشت استفاده می‌شد كه بعد از انتقال شورا به محلی دیگر، این ملك بدون سكنه باقی ماند.
حیاط دلباز و سرسبز این خانه، چیزی است كه در بدو ورود بیننده را به خود جذب می‌كند، یك حوض لاجوردی، باغچه و حیاطی به سبك حوض‌ها و حیاط‌های دوره قاجار. این حیاط دارای سه بخش اصلی است كه شامل قسمت‌های جنوبی یا همان حیاط اصلی است، قسمت شمالی كه مخصوص خدمه و سرویس‌های بهداشتی بوده و حیاط شرقی و غربی كه حد واسط این دو حیاط بوده است.
در طبقه زیرین اتاق‌هایی قرار دارد و در ورودی آنها، عكسی از آقای زین‌العابدین اخوان و داماد او كه صاحب بعدی این بنا بوده است، دیده می‌شود.
خانه میرزا خلیل رفیع راهرو‌هایی آجرچین با طاقی‌های زیبا و خوشرنگی دارد كه كنار رنگ سفید و زرد خردلی آن، منظره دلنشین و هماهنگی را ایجاد كرده است.
بعد عبور از كوچه‌های زیبا و آجری محله خواهر امام رشت و زاهدان، اگر به سمت میدان صیغلان بروید، در همسایگی خانه ابریشمی‌ها كه امروزه بنیاد نخبگان در آن‌جا مستقر است، به خانه میرزا رفیع خواهید رسید كه در پشت ساختمان اداری شهرداری پنهان شده است.
در گوشه ای از حیاط خانه میرزا رفیع، كتیبه‌ای از آن دوران باقی‌مانده كه جایش زیاد خوب نیست و خزه‌های رویش در حال رشد هستند. خانه میرزا خلیل یا عمارت اخوان عمری۱۰۰ ساله دارد و نیازمند توجه و مرمت است. از گلدان‌های كوچك شمعدانی كنار نرده‌های قدیمی‌اش، پله‌های چوبی خوش‌رنگش و از لوستر نیمه‌شكسته سقفش گرفته تا پنجره‌های رنگی و حیاط خلوت و آرامش‌بخش آن، همه كنار هم سال‌ها است كه در این كوچه قرار دارند.
این عمارت در سال ۱۳۸۱ خریداری شد و بعد آن را بازسازی كردند. حالا هم خانه را به عنوان ساختمان شورای شهر استفاده می‌كنند. خانه متعلق به میرزا خلیل بوده، اما بعدها به عمارت اخوان معروف شده است.
ده سال بعد از ساخت خانه، برادران اخوان اینجا را خریدند. آنها سه برادر بودند كه بعدها زین العابدین اخوان، سهم دو برادر دیگرش را خرید و خانه به نامش شد.
نحوه دسترسی به خانه میرزا خلیل رفیع
آدرس : رشت – خیابان شهید مطهری – كوچه حاج میرزا رفیع – بن بست اخوان.
