منزل آیت الله طالقانی در روستای گِلیرد منطقه طالقان قرار دارد . روستای گلیرد هم كه در ۱۴ كیلومتری جنوب شرقی طالقان پشت جاده‌ای پر پیچ و خم قرار دارد. خانه آیت الله طالقانی خانه‌ای قاجاری است كه نهر آبی از آن رد می‌شود. كمی پایین‌ترش حمام قدیمی روستا قرار دارد و كمی بالاتر مسجدی به نام ابوذر زمان.
در تابلویی كه در منزل ایشان نصب شده نوشته است: این عمارت خشت و گلی متعلق به “میرمصطفی” جد آیت الله طالقانی بوده كه بیش از یكصد و پنجاه سال قدمت تاریخی دارد. در این بیت متبركه علمای والا مقامی چون “ثقه الاسلام سید مصطفی”، “آیت الله العظمی سید ابوالحسن” و “آیت الله مجاهد سیدمحمود” زندگی كرده اند كه هر یك از مفاخر جهان اسلام و تشیع هستند. یكی از نكات جالب دیگر در مورد ارزش تاریخی این بنا این است كه نواب صفوی در گذشته از آن به عنوان پناه‌گاهی استفاده كرده است. بالای در ورودی نوشته شده است: به خانه حضرت آیت الله سید محمود طالقانی كه هر ذره خاكش و تكه خشتش یادآور آوای انسانی و اسلامی اوست، خوش آمدید.
مشهورترین اثر تاریخی شهر طالقان و روستای گیلیرد كه در استان البرز قرار دارد، خانه‌ی آیت‌الله سید محمود طالقانی می‌باشد كه مربوط به عصر معاصر می‌باشد و بخش‌هایی از آن تا ۱۵۰ سال نیز قدمت دارند. این خانه خانه ای ساده است و ۷ستون چوبی دارد كه روی آن‌ها نگه داشته شده است. این خانه ۲ در و ۳ پنجره چوبی دارد كه با طرح‌های هندسی زیبا منقوش شده است. اگر از كنار نهر آب خانه و باغچه بگذرید در ضلع غربی سه اتاق می‌بینیم كه روزگاری مختص اعضای خانواده بوده و ضلع شرقی اتاقی قرار دارد كه آیت‌الله طالقانی در همان اتاق زندگی می‌كرد.این خانه تا به امروز استوار به جای مانده است و هنوز هم نقطه‌ی عطف شهر طالقان و همینطور روستای گیلیرد می‌باشد. از در خانه طالقانی كه وارد خانه شوید، تصویر خشت و گل و سرسبزی درختان این خانه، برایتان بسیار چشم‌نواز است و آرامش خاصی در درون این خانه دیده می‌شود. استقرار حیاط و خانه در محوطه ناصاف و شیب‌دار دامنه كوه سبب شده اختلاف سطوح مختلف مابین اجزای خانه به وجود بیاید. این اختلاف سطح سبب ایجاد چشم‌اندازهای زیبایی در عمارت شده است. این بنا در قسمت مركزیِ روستای گیلیرد واقع است.
این مكان برحسب تأكید آیت الله طالقانی به مدت بیست سال محل تعلیم و تربیت نوبادگان مردم فقیر این روستا و روستای مجاور بوده است. خانه آیت‌الله طالقانی مكان مقدس و بزرگی برای بسیاری از علمای مشهورِ جهان اسلام به شمار می‌آید. در این خانه شاهد سكونت علمای مهمی مانند آیت‌الله مجاهد سید محمود، آیت‌الله العظمی سید ابوالحسن و ثقه‌الاسلام بوده‌ایم.
سید محمود علایی طالقانی از مبارزان و شخصیت‌های انقلاب اسلامی ایران، مفسر قرآن و نهج البلاغه و از علمای تهران بود.
وی پیش از انقلاب با جبهه ملی و نهضت آزادی همراهی داشت و پس از كودتای ۲۸ مرداد، از مدافعان فدائیان اسلام بود. وی در جریان انقلاب سفید و مخالفت با آن به زندان افتاد. در آستانه انقلاب، ریاست شورای انقلاب را بر عهده گرفت و پس از انقلاب اولین امام جمعه شهر تهران و نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان قانون اساسی شد.
در طرح مرمت خانه، مرمت موضعی اندود سنتی داخل اتاق‌ها، مرمت موضعی خرپای چوبی، شیروانی ورودی خانه، آجرفرش تمامی فضای خانه و اصلاح، سازماندهی و ترازبندی فضای سبز داخل حیاط انجام شد. گلیرد اقداماتی شامل سنگ فرش كل روستا، تهیه نقشه و پلان و نما و برش برای خانه مرحوم آیت الله طالقانی، مرمت بافت‌های فرسوده، دیوارها و بناهای قدیمی و تاریخی و مرمت منزل آیت الله طالقانی را در سال ۸۶ و ۸۷ انجام داده است. همچنین انجام لكه گیری و مرمت قسمت‌های تخریب شده خانه در سال ۸۸ و همچنین ایجاد كانال دفع رطوبت در جلوی خانه كه مشرف به كوچه است، از دیگر اقدامات این سازمان است. منزل آیت الله طالقانی در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۰۰۹ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
هنوز هم بخش قابل توجهی از لوازم و كتاب‌های آیت‌الله طالقانی در این خانه‌ی تاریخی نگه داری می‌شوند تا بازدید كنندگان بتوانند منظره‌ای طبیعی از محل زندگی او را ببینند و تجربه كنند.
بازدید از منزل این روحانی عظیم الشان مجاهد و انقلابی در روزهای ۵ شنبه و جمعه برای علاقه مندان امكان پذیر است.
