خانه حناساب مشهد از جمله خانه های قدیمی مشهد است كه در تاریخ ۸۳/۵/۱۷ به شماره ۱۱۰۱۴ درفهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این خانه متعلق به اواخر دوران قاجار در خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۴، كوچه تاجرها، پلاك ۹۱ واقع شده بود.خانه حناساب در منطقه مركزی شهر و در نزدیكی حرم‌مطهر واقع شده بود؛ قدمت دقیق و تاریخچه بنا مشخص نبود اما طبق اظهارات آخرین مالكش-آقای شهری، در سال۸۲ این بنا در حدود ۱۰۰سال قدمت داشت. در آن زمان هنوز خانه حناساب به‌عنوان اثری ملی در فهرست آثار تاریخی میراث فرهنگی به ثبت نرسیده بود.
این بنا از آن جهت به خانه حناساب شهره شده بود كه مالكش حاج‌علیاصغر حناساب بوده، درواقع منزل مسكونی او بوده است. در حدود ۸۰سال پیش خانه به حاج‌عباس اشكذری فروخته می‌شود و او هم چندین‌سال بعد خانه را به علی شهری واگذار می‌كند. بااینحال نام خانه تغییری نمی‌كند و در میان مردم همچنان «حناساب» شناخته می‌شود.
معماری خانه حناساب مشهد
همان‌طور كه گفته شده خانه حناساب درحدود یك قرن عمر داشت و به‌لحاظ هم‌دوره بودن با سلسله‌های حكومتی، مربوط به سال‌های آخر حكومت قاجاری در ایران می‌شد.خانه حناساب در یك طبقه و به‌صورت همكف ساخته شده بود. پلان آن ساده و از تركیب عناصر مستطیلی به‌وجود آمده بود، به‌این‌ترتیب كه فرم كلی بنا خود یك مستطیل بود كه در دوطرف حیاط آن دو بخش مستطیل‌شكل دیگر احداث شده بود.
مصالح تشكیل‌دهنده آن‌هم متنوع بود، از خشت‌خام در مركز دیوارهای عریض گرفته تا آجر ساده در رویه‌های دیوار و كاشی‌كاری در بعضی از قسمت‌های نما و چوب سقفی كه كاملا مسطح است.نمای اصلی خانه به‌وسیله آجرهای ساده تزئین شده بود. فقط در قسمت‌هایی نظیر سردر كاشی‌كاری داشت كه در برخی قسمت‌ها آسیب دیده و كاشی‌هایش فروریخته بودند. داخل بنا نیز تزئینات خاصی نداشت؛ تنها در نمای داخل حیاط می‌شد قدری كاشی‌كاری دید آن‌هم در بالای درها و پنجره‌ها. پنجره‌ها البته زیبایی دیگری هم داشتند؛ نرده‌های آن‌ها در نمای خروجی به‌شكل زیبایی از جنس فلز طراحی شده بودند.
ازآنجاكه این خانه با كاربری مسكونی ساخته شده بود؛ همچون اغلب خانه‌های هم‌عصر خود شامل ۲بخش زمستان‌نشین و تابستان‌نشین بود كه در ۲طرف حیاط و به‌صورت روبه‌رو قرار گرفته بودند. در اوایل دهه۸۰ این خانه هنوز مورداستفاده مالكش بود، بااینحال ساختمان قسمت پشتی آن خالی بود. همچنان كه از دیگر قسمت‌های آن نیز چندان‌بهره‌ای برده نمی‌شد. نمونه‌اش زیرزمینی بود كه تنها از حیاط منزل امكان دسترسی داشت و كاملا بی‌استفاده مانده بود.
این بنا در طول عمر خود دچار دخل‌و‌تصرفاتی نیز گشته بود، بااینحال ساختمان خانه، در پلان تغییری نكرده بود. از جمله این دخل‌و‌تصرفات در قسمت ایوان بود كه قبلا كاربرد بهارخواب داشت. دیگر اینكه ساختمان در گذشته نقاشی شده بود و كف حیاط نیز با موزاییك، مفروش شده بود.در اوایل دهه۸۰ آنچه از مشاهدات عینی برمی‌آمد این بود كه خانه حناساب تقریبا سالم و پابرجاست و تنها، شرایط جوی و رسیدگی نكردن و خالی از سكنه بودن بود كه آن را با فرسایش روبه‌رو ساخته بود. از‌یك‌سو نمای اصلی و آجرهای تزئینی و كاشی‌كاری‌های آن در بعضی از مناطق دچار تخریب شده بودند و از‌سوی‌دیگر ساختمان انتهای حیاط خالی از سكنه بود و آسیب‌های شدیدی دیده بود. نمای اصلی ساختمان هم به‌علت رطوبت و شرایط نامساعد جوی در بعضی از قسمت‌ها آسیب دیده بود. به‌ویژه در دیوار‌ه‌های پایینی و سردرها كه سبب شده بود برخی از تزئینات ساختمان فرو بریزد.
اطراف و حریم بنا در سال‌های اخیر و در قسمت همسایگان، دچار تحولات بزرگی شده بود. بعضی از ساختمان‌های اطراف خانه حناساب به‌طور‌كلی تخریب شده بودند و خود كوچه تاجرها نیز در طرح نوسازی و بهسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی ۲متر عقب‌نشینی داشت. ازآنجاكه خانه در محدوده تخریب طرح نوسازی قرار داشت احتمال تخریب آن بسیار بالا بود، ازاین‌جهت نیاز بود كه ساختمان حفظ شود.
نخستین گام برداشته شد؛ خانه در تاریخ ۱۳۸۳/۵/۱۷ به‌شماره ۱۱۰۱۴ به‌ثبت رسید و شد یكی از آثار ملی كشورمان. امید آن می‌رفت كه میراث فرهنگی مرمت این خانه را آغاز كند و ماندگاری‌اش را تضمین اما چنین نشد؛ اتفاقی‌كه برای خانه حناساب افتاد این بود: تخریب كامل بنا.
درست است خانه حناساب به‌عنوان یك اثر ملی در جریان تخریب‌های طرح نوسازی در سال۹۱ تخریب شد تا فقط چند‌تصویر از آن باقی بماند؛ از تماشای آن‌ها لذت ببرید.
