آرامگاه صائب تبریزی اصفهان

آرامگاه صائب تبریزی در باغ شخصی او به نام باغ تكیه در كنار نهـر نیاصرم در خیابـان صائب اصفهان قرار دارد و معماری آن با توجه به زمان حیاتش، از معماری دوران صفویه الهام گرفته است. آرامگاه صائب تبریزی در سال ۱۳۴۶ به شكل امروزی درآمد. در مقابل ایوان آرامگاه صائب تبریزی، حوض و آبنمای بزرگی نظیر حوض عمارت چهل ستون ایجاد شده است. در بالای قبر صائب، دو قبر دیگر نیز هست : یكی متعلق به فرزند صائب است؛ با این كتیبه : «وفات مرحمت و غفران پناه میرزا محمد محسناء بن میرزا محمد علی صائب فی ۷ شهر محرم‌الحرام سنهٔ ۱۱۴۹». و قبر دیگری با كتیبهٔ : «وفات مرحمت و غفران‌پناه میرزا محمدعلی ولد میرزا رحیم صائب بتاریخ یوم یكشنبه ششم شهر جمادی‌الثانیه سنهٔ ۱۱۴۱».

میرزا محمّدعلی صائب تبریزی بزرگ‌ترین و نامدارترین شاعر غزل سرای زمان صفویه است. تعداد اشعار صائب را از شصت هزار تا صد و بیست هزار بیت گفته اند. آثار صائب جز سه چهار هزار بیت قصیده و یك مثنوی كوتاه و ناقص به نام قندهارنامه و دو سه قطعه، همگی غزل است. افزون بر فارسی وی هفده غزل به تركی آذربایجانی نیز دارد. شاه عباس دوم صفوی به صائب تبریزی مقام ملك‌الشعرایی داد. او هشتاد سال زندگی كرد و در سال ۱۰۸۶ یا ۱۰۸۷ ه.ق در اصفهان دیده از جهان فروبست.
این بنا ایوانی زیبا به طول ۱۴/۲۰ متر و عرض ۶ و ارتفاع ۸ مـ‌تر دارد و حدود ۲ متر از سطح باغ بلند‌تر ساخته شده است كه ده پله سنگی سراسری دارد. بر روی سر ستونهای ایوان زیبـا، قوس های جناغی قرار گرفته‌اند و زیر سقف با طرح شطرنجی آینه كاری شده اسـت. جبهـه شـرقی و غربـی ایوان دارای دو دهنه، یك ستون و دو قوس می‌باشند.

در دوران زندیه و قاجار، این باغ رو به ویرانی نهاد و از محلة عباس آباد فقط نامی مانده بود و بس، اما سكوئی در ضلع شمالی باغ ویران باقی بود و مردم گرد آن جمع شده، دعا می‌خواندند كه به قبر آقا معروف بود. پیش از آنكه بنای آرامگاه ساخته شود، بنابر دلایل نامعلوم، جزو موقوفات مسجد لنبان به حساب می‌آمد.
والی وقف جهت منفعت برای مسجد، باغ را اجاره داده بود و مستأجر، قفل بزرگی بر در باغ زده و هیچ كس حق ورود به آن را نداشت. در سال ۱۳۱۷ مرحوم استاد جلال همائی این مكان را حفاری كرد و سنگ قبر صائب و دیگران را پیدا كرد. در سال ۱۳۲۸ مرحوم احمد گلچین معانی در سفر به اصفهان از جریان آگاه شد و پس از بازگشت به تهران با ایجاد هیاهو در جوامع علمی، ادبی و سیاسی، جریانی را به راه انداخت كه منجر شد وزیر فرهنگ وقت، جهت بازسازی آرامگاه دستوری صادر كند. اما بنا به دلایل نامعلوم این كار چهارده سال طول كشید تا اینكه در سال ۱۳۴۲ ساخت آرامگاه آغاز شد و در سال ۱۳۴۶ به اتمام رسید.

استاد حسین معارفی اصفهانی، نقشة بنا را طراحی كرد و به تهران فرستاد. آن نقشه با نظر مهندس محسن فروغی فرزند ذكاء‌الملك تكمیل شد و پس از چهار سال ساختمان آرامگاه در سال ۱۳۴۶ به پایان رسید. برای این بنای با شكوه، حدود هفتصد هزار تومان هزینه شد كه یك هشتم آن را اصفهانیان علاقه‌مند اهدا كردند و بقیه را انجمن ملی پرداخت. مقرر بود كه افتتاح آرامگاه مقارن با تشكیل كنگرة باستان شناسی (اردیبهشت ۱۳۴۷) صورت پذیرد، ولی معلوم نشد چرا و به چه دلیل تا نیمة مهر ۱۳۴۷ به تعویق افتاد.
سنگ قبر او از جمله زیباترین سنگ قبر‌های اصفهان است و تشت آب بزرگی در آن قرار دارد. سنگ مزار صائب تبریزی یك قطعه سنگ مرمر یكپارچه یزدی اسـت كه سنگ مزار قدیمی را در وسط آن جا داده‌اند. سنگ اصلی مزار به دو نیم شده و دارای كتیبه‌ای شامل یك مطلع و یك غزل از صائب به خط محمد صالح اصفهانیخوشنویس مشهور صفوی است.

محو كی از صفحه دل‌ها شود آثار من                                       من‌‌ همان ذوقم كه می‌یابند در گفتار من
تاریخ سنگ قبر چنین است : «تحریراً فی شهر جمادی الاول سنهٔ ۱۰۸۷ فقیر محمدصالح».

میرزا محمد علی صائب تبریزی در سال  1592 میلادی ( 1016 هجری قمری )  در تبریز به دنیا آمد و در سال 1676 میلادی  در اصفهان وفات یافت و در محله لنبان دفن شد. در حال حاضر محل دفن او به نام آرامگاه صائب تبریزی در خیابات صائب اصفهان قرار گرفته است.

خانواده میرزا صائب از جمله خانواده هایی بودند كه به دستور شاه عباس اول مجبور شدند از تبریز به اصفهان كوچ كنند كه به نام تبارزه ( تبریزی ها ) اصفهانی معروف بودند.

زندگینامه صائب تبریزی

صائب از ابتدای نوجوانی در اصفهان مشغول به تحصیل علم شد و در سن بلوغ به مكه رفت و پس از بازگشت سفری به مشهد داشت.

او در سال 1034 به هندوستان عزیمت كرد و سپس به هرات و كابل رفت. 

خواجه احسن الله معروف به ظفر خان ، حكمران كابل كه خودش ادیب و شاعر بود از حضور صائب در شهرش استقبال كرد.

صائب در سال 1042 به اصفهان بازگشت و در آنجا سكنی گزید و شاه عباس دوم حاكم اصفهان او را به مقام ملك الشعرایی دربار برگزید . لقبی كه بین شاعران ایران ، هند و عثمانی آن زمان ، زبانزد بود.

پس از وفات شاه عباس و روی كار آمدن شاه سلیمان، صائب به دلیل بی مهری شاه از دربار خارج شده و در باغ خود سكونت گزید. 

این شاعر برجسته و خوش ذوق ایرانی در  سن 70 سالگی یا كمی بیشتر در گذشت و در باغ شخصی خود در اصفهان به خاك سپرده شد.

اشعار صائب تبریزی به بیش از 60 – 120 هزار بیت میرسد و به همین دلیل جزو شاعران كثیرالشعر قرار میگیرد.

سبك شعری كه صائب از آن استفاده میكرد و به تكامل رساند، قرن ها بعد به نام سبك هندی شناخته شد.

صائب را به نام شاعر تك بیت ها هم میشناسند كه قبل از  دیگران اسلوب معادله را در شعرهایش استفاده میكرد.

اشعار صائب بیشتر به صورت غزل است كه به فارسی و تركی آذربایجانی نوشته شده است و دیوان او چندین بار در ایران و هندوستان به چاپ رسیده است. صائب به جز غزل سرایی ، چند هزار بیت قصیده ، مثنوی كوتاهی به نام قندهارنامه و دو سه قطه شعر دیگر هم سروده است.

تاریخچه آرامگاه صائب تبریزی

داستان جالبی در مورد كشف آرامگاه صائب وجود دارد. گفته می‌شود قبر این شاعر نامی در زمان پهلوی كشف شد و تا آن زمان این قبر و باغ در اجاره تاجر عمده‌فرشی میوه بود. این تاجر باغ را از اداره‌ اوقاف اصفهان اجاره كرده بود و حتی پس از كشف، اجازه‌ بازدید از قبر و باغ را به دیگران نمی‌داد. سرانجام عباس بهشتیان، از دوستداران میراث فرهنگی در اصفهان، نامه‌ای به روزنامه‌ چهلستون اصفهان می‌نویسد و خواستار رسیدگی به این وضعیت می‌شود. وی از اداره‌ اوقاف می‌خواهد تا باغ را اجاره ندهد و در پایان نیز درخواستی از استاندار آن زمان اصفهان مبنی بر بازسازی آن محل دارد. 

استاد حسین معارفی اصفهانی، نقشه‌ بنا را طراحی كرد و به تهران فرستاد. آن نقشه با نظر مهندس محسن فروغی، فرزند ذكاالملك، تكمیل شد و پس از چهار سال، ساختمان آرامگاه در سال ۱۳۴۶ به پایان رسید. برای این بنای باشكوه، حدود هفتصد هزار تومان هزینه شد كه یك هشتم آن را اصفهانیان علاقه‌مند اهدا كردند و بقیه را انجمن ملی پرداخت. مقرر بود كه افتتاح آرامگاه مقارن با تشكیل كنگره باستان‌شناسی (اردیبهشت ۱۳۴۷) انجام گیرد؛ ولی بدون دلیل مشخصی تا نیمه مهر ۱۳۴۷ به تعویق افتاد.

در سال ۱۳۸۱، آرامگاه و باغ آن توسط شهرداری اصفهان بازسازی شد. 

معماری آرامگاه صائب تبریزی

معماری آرامگاه از معماری دوران صفویه الهام گرفته شده است. ایوان بلند آن با ابعاد ۱۴٫۲۰ در ۶ در ۸ متر، دارای ۱۰ پله‌ سنگی سراسری است. روی سر ستون‌ها، قوس‌های جناغی قرار دارد و زیر سقف آن آیینه‌كاری شده است. در گوشه و كنار آرامگاه نیز می‌توان اشعار این شاعر برجسته را دید.

سنگ مزار صائب سنگ مرمر یك‌پارچه‌ یزدی است كه سنگ مزار قدیمی را در وسط آن جاسازی كرده‌اند. سنگ اصلی مزار كه دو نیم شده است، كتیبه‌ای از یك مطلع و یك غزل از صائب به خط محمد صالح، خوشنویس عصر صفوی، دارد. در مقابل ایوان آرامگاه، حوض و آبنمایی مانند عمارت چهلستون دیده می‌شود و در بالای آن نیز دو قبر دیگر دیده می‌شود، یكی متعلق به پسرش و دیگری متعلق به نواده‌اش.

بازدید از آرامگاه صائب تبریزی

در هر ساعت از شبانه‌روز می‌توانید از آرامگاه صائب تبریزی دیدن كنید و بازدید از آن هزینه‌ای در بر ندارد. روزها زمان بهتری برای دیدن جزئیات بیشتر و ثبت عكس‌های متنوع‌تر است و شب‌ها نیز باغ و آرامگاه جلوه‌ای دیگر به خود می‌گیرند.