زیارتگاه خالد نبی یكی از اماكن متبركه ایرانیانِ تركمن است كه در فاصله ۹۰ كیلومتری شمال شرقی گنبدكاووس و در كوه‌های بین كلاله و مراوه‌تپه بر روی كوهی به ارتفاع ۷۰۰ متر واقع شده است. براساس اعتقادات مردم تركمن، خالد نبی (خالد بن سنان) یكی از چهار پیامبری است كه در فاصله پیامبری حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص)، مردم زمان خود را به شریعت خدا دعوت می‌كرده است و از اعراب بوده است. در نزدیكی و پایین‌تر از بقعه خالد نبی بقعه‌های عالم بابا و چوپان آتا و دره‌ای به نام پنج شیر و همچنین چشمه‌ای به نام خضر قرار دارد. طبق روایات عالم بابا؛ پدر همسر خالد نبی و چوپان آتا یكی از اولیای گمنام است كه مورد توجه و احترام هم‌وطنان تركمن است.
زیارتگاه خالد نبی در استان گلستان
موقعیت جغرافیایی گورستان و زیارتگاه خالد نبی
مجموعه گورستان و زیارتگاه خالد نبی در یك منطقه كوهستانی و در فاصله ۹۰ كیلو متری شمال شرق شهرستان گنبد كاووس و ۵۵ كیلومتری شمال شرق شهرستان كلاله و ۶ كیلومتری روستای گچی سو – نزدیك آی تمر از توابع بخش مراوه تپه و بر فراز قله كوه گوگجه داغ واقع شده‌است.
راه ارتباطی زیارتگاه خالد نبی كوهستانی بوده، ولی از طریق كلاله و تمرقره قوزی تا آن محل راه دشواری نیست. بدلیل دوری راه و فقدان وسیله نقلیه و كمبود تسهیلات رفاهی در محل و همچنین گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان، بهترین زمان برای انجام فرایض دینی و زیارت ماه‌های فروردین و اردیبهشت است.
در نزدیكی و پایین تر از بقعه خالد نبی، بقعه‌های عالم بابا و چوپان عطا و دره‌ای بنام پنج شیر و همچنین چشمه خضر دندان قرار دارند. طبق روایات رایج بین اهالی، عالم بابا پدر همسر خالد نبی و چوپان عطا، شبان خالد نبی یا یكی از اولیای گمنام و یا یكی از همرا هان وی بوده‌است، كه همگی آنها مورد توجه واحترام تركمن‌ها می‌باشند. در قسمت شرق بقعه چوپان عطا و پیوسته به آن و بر روی یك رشته تپه ماهورهای خاكی كه ارتفاع آنها به مراتب كمتر از ارتفاع محل مرقد خالد نبی است، گورستان عظیمی دیده می‌شود كه حدود ۶۰۰ سنگ مزارهای استوانه‌ای تا ارتفاع حداكثر ۲ متر در آن دیده می‌شود.
زیارتگاه خالد نبی
زیارتگاه خالد نبی بصورت بنایی مسقف با پلان چهار ضلعی و تعدادی پنجره و در ورودی است، كه در ورودی بقعه دارای طاق هلالی می‌باشد. پنجره‌ها و در ورودی فلزی (آهنی) ساده‌است. و بر هیچكدام از آنها كتیبه تزیین دیده نمی‌شود. سقف آرامگاه خالد نبی از بیرون گنبدی مدور سبز رنگ و شلجمی شكل است كه كمربند و گنبد داخل هم رفته‌است.
در داخل بقعه خالد نبی فقط صورت قبری ساده به شكل قبرهای پشته‌ای به ارتفاع حدود 1/5 متر دیده می‌شود. این قبر فاقد كتیبه تاریخی می‌باشد. سقف بقعه بر روی دو ستون فلزی استوار شده‌است. بر روی یكی از تاقچه‌های پنجره تعدادی سنگ‌های كوچك طبیعی از جنس سنگ‌های رودخانه‌ای گذاشته شده‌است. این سنگ‌ها توسط هیات امنای زیارتگاه و زائرین از محوطه بیرونی زیارتگاه و نیز از فضاهای گورستان قدیمی خالد نبی جمع آوری شده‌است، كه نسبت به آنها باورها و اعتقاداتی وجود دارد.
گورستان اسرار آمیز
گورستان باستانی و اسرار آمیز این منطقه را نمی توان در كنار مقبره خالد نبی(ع) نادیده گرفت. گورستانی كه خودش حكایت عجیبی دارد. چسبیده به این زیارتگاه دره ایی وجود دارد كه در آن سنگ قبرهایی است كه آدم را متعجب می كند.
در نگاه اول تعداد زیادی از سنگ قبرهای ایستاده وجود دارد اما وقتی وارد این دره سنگ قبر می شویم در بین این سنگ قبرهای ایستاده سنگ قبرهای كوتاهی هم وجود دارد كه بسیار متفاوت با سنگ قبرهای ایستاده است. كاربرد این سنگ قبرها هنوز مشخص نیست اما به گفته مردم محلی منطقه این مكان همان جایی است كه خالد نبی(ع) در آن دعا كرد كه قومش به سنگ تبدیل شود و دست كفار به آن ها نرسد حتی بعضی از اهالی معتقدند قسمتی از دیوار معروف اسكندر هم از این منطقه عبور كرده است.
خیلی ها هم این قبرستان را یكی از اسرار آمیزترین نقاط ایران می دانند به این دلیل كه هنوز در خصوص زمان و چگونگی پیدایش آن ابهامات فراوانی وجود دارد. در گذشته تعداد بیش از 600 تا را برای آن شمرده اند كه امروزه به دلیل دستبردهایی كه زده شده تعدادشان كم شده است.
در آنجا 3 نوع سنگ قبر وجود دارد، نوع اول كه سنگ مزارهای استوانه ایی بلندی است كه وزنی زیادی دارد، نوع دوم سنگ مزارهای صلیبی شكل یا به صورت دو نیم كره است و نوع سوم سنگ مزارهایی است كه به شكل شاخ قوچ ساخته شده و تعدادشان از دو نوع دیگر كمتر است.
در نزدیكی و پایین‌تر از گورستان خالد نبی، بقعه‌های عالم بابا و چوپان عطا و دره‌ای بنام پنج شیر و همچنین چشمه خضر دندان قرار دارند. طبق روایات رایج بین اهالی، عالم بابا پدر همسر خالد نبی و چوپان عطا، شبان خالد نبی یا یكی از اولیای گمنام یا یكی از همراهان وی بوده‌است، كه همگی آنها مورد توجه و احترام تركمن‌ها هستند.در شرق بقعه عالم بابا بر روی یك رشته تپه‌های خاكی كه ارتفاع آنها به مراتب كمتر از ارتفاع محل زیارتگاه خالد نبی است، گورستان وسیعی با منظره ای خیره‌كننده و عجیب موجود می‌باشد كه سنگ قبرهای آن به شكل استوانه‌هایی به ارتفاع ۲ متر و بیشتر دیده می‌شود. به نظر می‌رسد بیش از ۶۰۰ سنگ مزار در گورستان خالد نبی یافت می‌شود. پراكندگی این سنگ‌ها در دامنه‌های كوه مركزی و كوه شرقی است و برخی دیگر از مجموعه سنگ مزارها به‌صورت‌های منفرد در تپه‌های اطراف كه مسلط به هزار دره می‌باشد، قرار گرفته‌اند.
مجموعه تاریخی – فرهنگی خالد نبی به علت كوهستانی بودن و دشواری مسیر دسترسی و دوری راه كمتر مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته‌است. دیوید استروناخ در سال ۱۹۷۹ و ۱۹۸۰ بیش از ۶۰۰ سنگ ایستاده یافت كه در چندین محل گسترش یافته بودند. سنگ مزارهای این گورستان از سنگ‌های یكپارچه تراشیده شده و به شكل‌های استوانه‌ای و صلیبی هستند. در رسانه‌های عمومی سنگ‌ها اغلب به عنوان نمونه‌هایی از معماری وابسته به آلت جنسی معرفی می‌شود و یكی از جاذبه‌های مهم توریستی توصیف شده‌است. بازدید كننده‌ها، سنگ مزارهای استوانه‌ای را به عنوان آلت مرد توصیف كرده‌اند. به گفته برخی، تشبیه این سنگ قبرها به آلت مردانه تشبیهی نادرست است و شكل ظاهری آن به این صورت است كه كلاه خود در بالا، و شال كمری مردان در پایین توصیف شده و سنگ قبرهایی كه دو حلقه در پایین دارند، نشانگر شال پهلوانی در آن دوره بوده‌است كه علاوه بر شالی كه مردان به دور كمر می‌بسته‌اند، مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. همچنین، طول سنگ قبرها بسته به جایگاه آن شخص بلندتر یا كوتاه‌تر ساخته شده‌اند، قبر زن‌ها نیز به شكل سینه و سینه بند زنانه است و سطحی تخت دارد و همه گورهای زنانه رو به شمال قرار گرفته‌اند. گفته می‌شود این گورستان متعلق به عصر پارینه سنگی می‌باشد.