سنگ نگاره های دره نگاران از اهمیت خاصی در مطالعات جوامع بشری در عصر شكار برخوردار است. دره نگاران ناهوك از توابع شهر سراوان در سیستان و بلوچستان مجموعه‌ای كم نظیر از نقش و نگار كنده‌شده بر روی سنگ‌ها و صخره‌ها است.«دره نگاران» مجموعه‌ای كم نظیر از نقش و نگار كنده شده روی سینه سنگ‌ها و صخره‌ها است كه نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌كند.در این محل انبوهی از نقوش اصیل وجود دارد كه با توجه به تعداد زیاد نقش و نگار آن، باستان شناسان اعلام كرده‌اند كه مهاجران و مهاجمان در هزاره قبل از میلاد به این سرزمین وارد شده‌اند.نقوش سنگ نگاره های دره نگاران كه غالب آن‌ها نقش‌های انسانی و حیوانی هستند به سه دوره قدیم، میانه و جدید تقسیم می‌شوند. دوره قدیم به حدود هزاره‌های چهارم تا هشتم بر می‌گردد، اهالی روستای «ناهوك» سراوان از نقوشی كه بر سینه این صخره نقش بسته به نام «سنگ پیر گوران» یاد می‌كنند و اعتقاد دارند این نقوش را غیر مسلمانان (زرتشتی) در این محل حك كردند.
به اعتقاد بسیاری از كارشناسان سنگ نگاره‌ها از اهمیت خاصی در مطالعات جوامع بشری در عصر پیش از تاریخ برخوردارند.انسان در اعصار گذشته به ویژه در دوران پیش از تاریخ برای انتقال پیام‌ها و مفاهیم ذهنی خود اقدام به ترسیم یا ایجاد نقوش وعلائم روی سطوح مختلف كرده است.سنگ نگاره‌ها به نوعی هنر دستان مردان را در آن زمان را نشان می‌دهد كه با ذهنی زیبا به زندگی با دو شكل نقوش برجسته و نقوش «نقش كنده» را حك می‌كردند.نقوش كنده شده بر روی سنگ‌ها توسط مردان شكارگر یا گله‌دار به دلایل گوناگون ترسیم شده، به طوری كه نقوش ترسیم شده روی صخره‌های دره نگاران عموما نمادین است كه از اصالت خاصی برخوردارند.
از روی وضع ظاهر و شیوه اجرای نقش و موضوعات نقوش می‌توان به قدمت و پیشینه كهن و تاریخی آن‌ها و منطقه پی برد. نقوش انسانی به صورت ملبس یا برهنه و نقوش حیوانی مانند اسب، الاغ وحشی، مار، گاو، سگ و روباه روی آن ترسیم شده است.
در شهرستان‌های مختلف بلوچستان، «نگاركند» یا «سنگ نگاره» و در مواردی نقاشی‌های فراوانی را می‌توان بر روی سینه سنگ‌ها دید كه در ادوار مختلف به تناوب ایجاد شده‌اند.سنگ نگاره‌های شهرستان سراوان در رشته كوه‌های سیاهان در شمال این شهرستان، تعدادی از این گونه حكاكی‌های صخره ای را در خود جای داده است.
این رشته كوه از یك سو از ناحیه سرحد بلوچستان و حوالی تفتان شهرستان خاش به نام كوه‌های مورپیش و گزور شروع و در ادامه مسیر به سوی شرق از شمال شهر سراوان می‌گذرد و در ناحیه مرزی كوهك از مرز شرقی كشور ایران خارج و در محلی به نام سبز كوه در حوالی شهر «پنج گور» وارد كشور پاكستان می‌شود.
این رشته كوه‌ها پس از عبور از شهر كویته با مرتفع‌ترین قله آن به نام «بز كوه» موسوم به كوه‌های «سلیمان» شناخته می‌شود. در میان این رشته كوه در شمال شهر سراوان دره‌های متعددی وجود دارد كه در اكثر آن‌ها این گونه نقوش دیده می‌شود.
سرزمین نخل و نگاره
دره نگاران در روستای ناهوك سراوان یكی از بزرگ‌ترین نگارخانه‌های سنگی در ایران است. نقوش این سنگ نگاره‌ها به ادوار مختلف زندگی بشر و حدود ۱۰ هزار سال قبل تا دوران معاصر تعلق دارد.
سنگ نگاره‌ها برجسته‌ترین و مهم‌ترین كار فرهنگی انسان‌های عصر شكار بوده كه از نظر میراث فرهنگی به‌عنوان میراث ماندگار بزرگ بشری مورد توجه هستند.
مهم‌ترین مناطق شهرستان سراوان و سنگ نگاره‌ها می‌توان به «كوه مهرگان»، «دره كندیك»، «دره شیر و پلنگان»، «دره درو»، «دره هلی»، «كوه تونان» در سب و سوران و نقاشی‌های صخره‌ای «پیرگوران» و همچنین شامل روستای ناهوك، سنگ نگاره‌های «سر دشت ناهوك»، «دره نگاران» و «گشت» اشاره كرد.در مجموع سنگ نگاره‌ها، نماد و معرف زندگی قدیم بشر هستند.
سنگ نگاره‌های ایران مهجور مانده است
در كشورهای قزاقستان و جمهوری آذربایجان با داشتن تنها هزار سنگ نگاره، هر ساله صدها هزار گردشگر را به كشور خود كشانده و از این راه درآمدهای میلیاردی كسب می‌كنند. در حالی است كه تعداد سنگ نگاره‌های كشف شده در ایران به حدود ۵۰ هزار مورد می‌رسد، اما كمترین استفاده از این پتانسیل نمی‌شود.امروزه كارشناسان باستان شناسی و گردشگری از سنگ نگاره‌ها به عنوان «اكو موزه» یا موزه‌های طبیعی یاد می‌كنند و به همین دلیل مورد توجه بسیار گردشگران و محققان قرار گرفته‌اند، چرا كه گردشگران برای دیدن سنگ نگاره هم به طبیعت‌گردی دست می‌زنند و هم از آثار تاریخی و باستانی بازدید می‌كنند. تا كنون كمتر از ۱۰ درصد این تعداد سنگ نگاره‌های ایران به ثبت ملی رسیده است و حتی از آن دسته‌ای كه به ثبت ملی رسیده‌اند نیز كمتری مراقبت و محافظتی صورت نمی‌گیرد. این اثر در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۵۰۳ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
