كاخ هخامنشی چرخاب برازجان، در ۱۵ كیلومتری شهر بندری بوشهر قرار دارد
در شهرستان برازجان آثار و بقایای ۳ كاخ هخامنشی به نام‌های كاخ چرخاب، كاخ سنگ سیاه (كه در بین اهالی به كاخ نظرآقا مشهور است) و كاخ بردك سیاه وجود دارد.
محوطه‌های باستانی محل واقع شدن این سه كاخ هم از لحاظ تاریخی دارای ارزش‌های بالایی است و هم بناهای موجود در آنها آثاری ویژه در هنر معماری ایرانیان محسوب می‌شوند.
براساس شواهد و اسناد به دست آمده معماری داخلی این ۳ كاخ وام گرفته از كاخ بزرگ آپادانا در شوش پایتخت اصلی هخامنشی بوده است.
كاخ چرخاب از كاخ‌های زمستانی كوروش هخامنشی بوده و تنها و یا حداقل اصلی‌ترین سند معماری است كه ثابت می‌كند خلیج فارس از دوران باستان متعلق به ایرانیان است.
همچنین در این محوطه باستانی یك لوح تاریخی به خط پارسی باستان در رابطه با كنترل هخامنشیان بر خلیج فارس كشف شده كه بهترین سند در این باره است.
این بنا كه از لحاظ ارزش‌های باستانشناسی همسطح با تخت جمشید و پاسارگاد است در نزدیكی برازجان در استان بوشهر و به فاصله ۲۰ كیلومتری از دریای خلیج فارس بدون محافظت و هیچگونه نگهداری رها شده است
این محوطه باستانی و بی نظیر هم از لحاظ تاریخی واجد ارزش‌های بالایی است و هم یك بنای فوق‌العاده در هنر معماری ایرانیان است. كاخ چرخاب جزو كاخ‌های زمستانی امپراتوری بزرگ هخامنشی محسوب می‌شده است.
كاخ چرخاب نیز كاخ ناقصی است كه هرگز مسكونی نشد و كاوش‌های باستانشناسی در آن نشان می‌دهد ساخت این كاخ بزرگ به فرمان كوروش كبیر بوده و احتمالا با مرگ وی نیز متوقف شده است. بخشی از دروازه شاهی این كاخ كه ناتمام مانده برخلاف تالار اصلی با لعابی از جنس سیلیس كف سازی شده است.
۱۰ پایه ستون كوچك تالار اصلی كاخ كوروش در چرخاب برازجان در جریان عملیات پاكسازی این محوطه به دست آمد كه شبیه پایه ستون‌های پاسارگاد طراحی شده است.
مهم‌ترین ویژگی این كاخ، تكنیك ساخت پایه ستون‌های سنگی مكعب شكلی است كه به طریق دقیق و ظریفی تراش و صیقل داده شده به گونه‌ای كه در اتصال سنگ‌ها، از هیچ نوع ملاط یا وسیله دیگری استفاده نشده است.
این پایه ستون‌ها با شالی‌های بسیار زیبا مجموعه‌ای ناقص هستند و تنها ۴ سرستون آنها سالم باقی مانده است و در دروازه شاهی نصب شده‌اند، بخشی از كاخ نیمه ساخته كوروش هخامنشی است كه پس از مرگ وی ساخت این كاخ متوقف شده است.
فاصله هر یك از پایه ستون‌ها از یكدیگر حدود ۲ متر است و بخشی از این بقایا به واسطه وجود سازه آبی كه همزمان با كشف این پایه ستون‌ها كشف شده آسیب دیده و آب باعث فرسایش بعضی از نقاط این ستون‌ها شده است.
به عقیده كارشناسان روش صیقل سنگ و اتصال آنها و نحوه استفاده از تركیب رنگ، عایق‌بندی و مقاوم سازی در این سازه هخامنشی حتی در تخت جمشید و پاسارگاد هم مشاهده شده است.
موضوع مهم دیگر در معماری و زیبایی شناسی در این كاخ، انتخاب و تنوع رنگ در ستون‌هاست كه برای اولین بار در محوطه‌های سنگی هخامنشی دیده می شود.
بنابر اطلاعات باستانشناسی این كاخ معاصر با پاسارگاد و تخت جمشید بوده است اما از دو اثر سنگی یاد شده در تراش ستون‌ها، به رنگ سنگی كه ستون از آن تراش خورده اكتفا شده است در حالی كه در این كاخ تكنیك صیقل و تراش سنگ‌ها این امكان را به هنرمند داده است كه از سنگ‌هایی با دو رنگ متفاوت سیاه و سفید استفاده كند.
كاخ كوروش هخامنشی در چرخاب بوشهر، تنها نمونه از معماری این عصر است كه در بنای آن هم از سنگ استفاده شده و هم از آجر.
استفاده از لعاب سلیس روی كف بنا نیز از دیگر موضوعات جالب توجه در این كاخ است كه به عنوان اندود كف به كار گرفته شده و از نظر رنگ و جنس و روش ساخت موضوع قابل تاملی است به طوریكه بخشی از دروازه شاهی این كاخ كه ناتمام مانده، برخلاف تالار اصلی، با لعابی از جنس سیلس، كف سازی شده است.
