تپه چغاگاوانه: سفری به اعماق تاریخ
تپه چغاگاوانه، كهن دژی باستانی در قلب شهر اسلام آباد غرب، استان كرمانشاه، گنجینه‌ای از رازها و شگفتی‌های ناشناخته از اعماق تاریخ را در خود جای داده است. این تپه باستانی كه قدمت آن به هزاره‌های پیش از میلاد مسیح می‌رسد، شاهد فراز و نشیب‌های دوران های مختلف بوده و حكایات ناگفته‌ای از تمدن‌های كهن را در لایه‌های خاك خود نهفته دارد.
تپه چغاگاوانه با ارتفاعی حدود ۲۵ متر در وسط شهر اسلام آباد غرب بین خانه های مسكونی در شمال رودخانه برف آباد قرار دارد. ۹ قسمت از ۱۰ فسمت تپه ضمن خیابان كشی و خانه سازی از بین رفته است. وسعت كنونی آن حدود ۰۰۰/۱۰ متر مربع می باشد. در كاوشهای انجام شده در تپه دو طبقه مختلف پیدا شده كه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال با هم اختلاف زمانی دارند. ساختمان هر دو طبقه با خشت خام بنا شده است و تنها بر حسب ضرورت گاهی از آجر برای كف اتاقها و پلكانها استفاده كرده اند. اتاقهای طبقه اول وابسته به طبقه پائینی بود. ظاهراً ساكنان طبقه اول با اندك دخل و تصرفی از اتاقهای طبقه بالا استفاده كرده اند. از نظر اصول فنی ساختمان طبقه دوم پیشرفته تر از طبقه اول است. ساختمان با ۴۵ درجه انحراف در جهت شمالی – جنوبی پی ریزی گردیده ، دیوارهای آنها با روكشی از گچ می باشد ولی در طبقه دوم در برخی از دیوارها به جای گچ رنگ قرمز را تركیبی از گل اّخرا مورد استفاده قرار داده اند. در مركز هر طبقه اتاق بزرگی با ۵ درگاه ورودی وجود دارد. این اتاقها در طبقه اول یك درگاه بیشتر وجود ندارد.
حفاری در مركز تپه یا شهر باستانی كه محل سكونت حاكم یا سلطان بود صورت گرفته است زیرا یك عدد تیغه مفرغی با خط میخی بابلی در قسمت شرقی تپه در طبقه اول بدست آمده كه روی آن نوشته «كاخ دای» كه كلمه دای آخر نام صاحب كاخ است. گویا قسمت غربی مركز كارهای اداری و صنعتی و قسمت شرقی محل سكونت بوده است. ساكنان طبقه اول دو كوره سفالگری احداث كردند كه در نوع خود قابل توجه است. در كف یكی از اتاقها تعدادی لوح گلی با خط میخی بابلی بدست آمده تعدادی از آنها حرارت دیده و تعدادی هم خام بودند. در اتاق مذكور مجسمه سفالی حیوانی شبیه گرگ به طول ۴ سانتیمتر و مجسمه سفالین كوچك دیگری احتمالاً كریشنا به طول ۷ سانتیمتر و یك پیكان مفرغی به طول ۶ سانتیمتر پیدا شده یك آویز طلا به نقش خورشید و یك مهر استوانه ای با ۳ ردیف خط میخی بابلی مربوط به هزاره دوم ق.م پیدا شده كه بر روی آن نقش زنی با لباس چین دار بلند و كلاه مدور كه در برابر یكی از خدایان ایستاده و خدای مزبور دارای لباس بلند و بر روی چهار پایه نشسته است. متن نوشته مهر چنین است: «سامی توم دختر تالری خدمتگزار خدای اداد»
آثار سوختگی سراسری در روی تپه باید ناشی از حملات آشوریان باشد كه گویا شهر خالی از سكنه و مردم بوده در زمان حملات آشوریان احتمالاً از حمله آگاه بودند. اشیاء بدست آمده با اشیاء شوش شباهت فراوان دارد و ظروف سفالین با سفالهای لرستان متعلق به قوم كاسی مقایسه می شود. در كل تمدن چغاگاوانه با در نظر گرفتن جوانب مختلف با تمدن عیلام گرایش بیشتری دارد كه نمونه آن كشف چند مجسمه عیلامی (الهه كریشنا) دلیل بر این مدعاست.
