حمام گله داری

حمام گله‌داری: سفری به تاریخ و فرهنگ بندرعباس

حمام گله‌داری، كه در گذشته با نام "حمام حاج شیخ احمد گله‌داری" نیز شناخته می‌شد، یكی از آثار تاریخی و فرهنگی برجسته شهر بندرعباس است. این حمام كه در محله‌ی اوزی‌ها (قلعه‌ شاهی) واقع شده، در دوران قاجار و به دستور حاج شیخ احمد گله‌داری، یكی از تجار ثروتمند بندرعباس، بنا شده است. حمام گله‌داری در سال 1374 به ثبت ملی ایران رسیده و هم اكنون به عنوان موزه مردم‌شناسی استان هرمزگان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حمام گله داری در بخش مركزی شهرستان بندر عباس در محله بازاراوزی ها و یكی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این حمام تنها حمام باقیمانده قدیمی شهر بندرعباس است و احداث آن دراواخر قرن سیزدهم هجری قمری صورت گرفته‌است .در حال حاضر به عنوان موزه مردم شناسی استان هرمزگان مورد بهره برداری می‌باشد .
این حمام از آثار تاریخی دوره قاجاریه می باشد و تاریخ احداث آن به اواخر قرن سیزدهم هجری قمری بر می‌گردد. حمام وقفی متعلق به مسجد گله داری و واقف آن تجارتخانه حاج شیخ احمد گله داری است .حمام گله داری دو دوره مرمت را در سی سال گذشته پشت سر گذاشته‌است . حمام گله داری در حاشیه خلیج فارس و در بلوار ساحلی شهر بر روی بستری رُسی كه قابلیت نفوذپذیری آن به دلیل اشباع شدن از آب دریا بسیار زیاد است، یكی از حمام‌های قدیمی به جا مانده شهر بندرعباس بنا شده‌است . در گذشته مردم از آن به عنوان حمام عمومی استفاده می‌كردند .
از آنجا كه این ناحیه دارای رطوبت بالایی است در این بنا بیشتر از سنگهای دریایی – اسفنجی و ساروج محلی و گچ دستكوب استفاده شده‌است . لازم به ذكراست كه سنگهای اسفنجی كه دارای قابلیت جذب رطوبت بالایی هستند از دریای همجوار تهیه می‌شده‌اند . تنها عامل تخریب طبیعی بنا رطوبت بسیار بالای منطقه‌است و مصالح بكار رفته در كف حمام آجر فرش است .

فضای معماری حمام گله داری مانند سایر حمام‌های دیگر نواحی كویر مركزی دارای فضاهای بینه، سر بینه، گرمخانه و خزینه‌است . بنا دارای پنج گنبد بزرگ و كوچك است . در ورودی حمام گله داری راهرو هشتی كوچك قرار دارد تا دما و رطوبت، فضای داخلی تنظیم شود .
فضای بینه به شكل هشت گوش ساخته شده ودر اطراف آن چهار صفه یا سكوی نشیمن و رختكن دیده می‌شود . وسط سالن بینه حوضچه هشت ضلعی كوچك قرار دارد . فضای این قسمت باید سرد و خشك بوده زیرا فضای ورودی در ارتباط مستقیم با فضای خارح قرار می‌گرفت .
ارتباط بین بینه وگرمخانه ازطریق میاندر صورت می‌گیرد و فضای درون آن سرد و مرطوب است . سربینه فضای شست شو است و دو صفه یا سكوی نشیمن دارد و بخار اندرون به آن می‌رسد . سربینه به خزینه متصل می‌شود كه فضایی گرم وخشك دارد .
به محل گرم شدن آب «خزینه» می گویند، كه مورد استفاده حمام است و آب گرم از این طریق تامین می‌شود . در خزینه كانال‌هایی از سنگ و ساروج برای انتقال آبگرم به كلیه فضاها در نظر گرفته شده‌است .

سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت، آتشدان، دیگ، دودكشها و گودال جمع آوری خاكستراست . فضای گرم كننده حمام كه به علت نگهداری گرما در عمق زمین قرار گرفته‌است، آب مصرفی حمام از چاهی به عمق ده متر كه هنوز پابرجاست، تامین شده‌است .
در دوره‌ای هم كه از آب بركهبرای حمام استفاده می‌شده این عمل با استفاده از نیروی كمكی گاو كه در مسیر (گاورو) «گوچی» كه لهجهٔ محلی هرمزگانی «گاو و گوچه» گویند، یعنی چاه چرخ گاوی، دائم در حركت بوده و آب را از چاه به انبار ذخیره آب می‌ریخته صورت می‌گرفته‌است.
در وسط سقف حمام روزنه‌هایی به عنوان نورگیر در هر یك از فضاها وجود دارد كه عمل نورگیری و تهویه در حمام توسط همین روزنه‌ها صورت می‌گرفت، بدین ترتیب كه با بازو بسته كرودن در فصولی ازسال دما و رطوبت داخل حمام را تنظیم می‌نمودند.
این بنا سالیان زیادی به یك مكان متروكه تبدیل شده بود . در سال‌های ا خیر میراث فرهنگی استان هرمزگان سعی بر این داشته تا ضمن حفظ، احیا ومرمت این بنای ارزشمند برای موزه مردم‌شناسی استان درنظر گرفته شود . بدین منظور در سال ۱۳۷۹ برای اولین بار مجسمه‌هایی در آن نصب شده كه به فضای حمام رونقی دیگر بخشیده‌است .

معماری حمام گله‌داری:

حمام گله‌داری مانند سایر حمام‌های سنتی ایرانی، از بخش‌های مختلفی از جمله سردر، هشتی، گرمخانه، خزینه و رختكن تشكیل شده است.

• سردر: سردر حمام گله‌داری دارای تزئینات آجری زیبایی است و كتیبه‌ای سنگی با تاریخ ساخت بنا بر فراز آن نصب شده است.
• هشتی: هشتی حمام فضایی خنك و نیمه‌روشن است كه وظیفه‌ی تنظیم دما و رطوبت بین فضای بیرونی و داخلی حمام را بر عهده دارد.
• گرمخانه: گرمخانه اصلی‌ترین بخش حمام است و شامل سه حوضچه‌ی آب گرم، ولرم و سرد می‌شود.
• خزینه: خزینه محل ذخیره‌ی آب گرم حمام است كه از طریق لوله‌كشی به گرمخانه منتقل می‌شود.
• رختكن: رختكن فضایی برای نگهداری لباس و وسایل شخصی است.

تزئینات حمام گله‌داری:

حمام گله‌داری از نظر تزئینات نیز اثری فاخر و ارزشمند محسوب می‌شود. در این حمام از انواع هنرهای تزئینی مانند كاشی‌كاری، آجركاری، گچبری و نقاشی استفاده شده است.

• كاشی‌كاری: حمام گله‌داری دارای كاشی‌كاری‌های زیبایی در بخش‌های مختلف از جمله سردر، هشتی، گرمخانه و خزینه است. این كاشی‌ها با طرح‌های اسلیمی، هندسی و گل و مرغ تزئین شده‌اند.
• آجركاری: در ساخت حمام گله‌داری از انواع آجرهای مختلف از جمله آجر كَف، آجر مُحرَّم و آجر قاشقی استفاده شده است.
• گچبری: در برخی از بخش‌های حمام، از گچبری‌های ظریف و هنرمندانه برای تزئین فضا استفاده شده است.
• نقاشی: در گرمخانه‌ی حمام، نقاشی‌هایی دیواری با مضامین مذهبی و تاریخی دیده می‌شود.

موزه مردم‌شناسی خلیج فارس:

حمام گله‌داری در حال حاضر به عنوان موزه مردم‌شناسی خلیج فارس مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این موزه، مجموعه‌ای از اشیاء و لوازم مربوط به فرهنگ و زندگی مردم استان هرمزگان به نمایش گذاشته شده است. این اشیاء شامل لباس‌های محلی، ابزار و ادوات كشاورزی و صیادی، ظروف سفالی و فلزی، و زیورآلات می‌شود.

بازدید از حمام گله‌داری:

حمام گله‌داری یكی از جاذبه‌های گردشگری شهر بندرعباس است و همه روزه به روی بازدیدكنندگان علاقه‌مند باز است. برای بازدید از این حمام می‌توان به محله‌ی اوزی‌ها (قلعه‌ شاهی) در بندرعباس مراجعه كرد.

حمام گله‌داری با معماری زیبا، تزئینات چشم‌نواز و ارزش تاریخی و فرهنگی، مكانی ارزشمند و دیدنی است كه بازدید از آن به هر گردشگری توصیه می‌شود.