بارگاه ملكوتی حضرت رضا(ع)، دروازه‌ای است كه به روی حقیقت گشوده شده است.این بارگاه ملكوتی پناهگاهی است برای هر كس كه با راز و نیاز به سویش می‌شتابد و علی بن موسی الرضا(ع) هم آغوش رحمتش را به سوی مشتاقانش گشوده است و با عطر حضورش در دیار توس، روح زائران و مجاورانش را نوازش می‌دهد.این حضور آسمانی باعث شده كه مشهد نه یك شهر عادی باشد و نه مانند بقیه شهرهای بزرگ. مشهد شهری است كه مقام معظم رهبری آن را «مطاف كروبیان و محبط فرشتگان» می‌داند.اما میهمان و میزبان چنین گوهر آسمانی بودن كار ساده‌ای نیست و پذیرفتن مسئولیت، ایجاد فضایی در خور منزلت این امام همام امری خطیر است و به حتم شما نیز تصدیق می‌كنید كه مجموعه آستان قدس رضوی به عنوان متولی این امر خطیر هر آنچه در چنته داشته را پیشكش كرده است.
آستان قدس رضوی تمام هم و غم خود را معطوف كرده است كه خدمات مورد نیاز زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) را با اتكا بر نذورات و اوقاف زائران حرم رضوی تأمین كند، تا مشتاقان حضرت با فراق بال، از معنویت این قطعه از بهشت فیض ببرند.نوسازی و بازسازی حریم مقدس حرم، راهنماهای زائر، موزه‌ها، مراكز اقامتی، كتابخانه‌ها، روزنامه‌ها، دانشگاه و مدارس، مراكز بیمارستانی و درمانی، محصولات غذایی بهداشتی، چیزهایی است كه در یك نگاه اجمالی، از خدمات آستان قدس رضوی به چشم می‌آید.
خدمات فراوان دیگری از جمله اطعام ایتام، فعالیت‌های فرهنگی با نیت نزدیك‌كردن قلوب شیعیان جهان اسلام با محوریت بارگاه منور رضوی و فعالیت‌های اقتصادی فراوانی كه در راستای توسعه و سربلندی انقلاب و میهن انجام می‌شود و سود و ثمره آن در جهت حفظ و احیا و ارتقای فرهنگ رضوی صرف می‌شود.این مجموعه علاوه بر خدمات فراگیر فرهنگی كه به همت پانزده مؤسسه و بنیاد فرهنگی و اجتماعی، زیر نظر شورای عالی فرهنگی ارائه می‌كند، وظیفه خود می‌داند كه براساس نیات واقفان و نیازهای جامعه و به ویژه زائران مرقد منور رضوی از طریق ۶ معاونت و یك سازمان اقتصادی با سرپرستی بیش از ۵۰ شركت اقتصادی در راه حفظ فرهنگ رضوی گام‌های مثبت و محكمی را بردارد، به این امید كه روزی گفتار و رفتار همه شیعیان برپایه فرهنگ اصیل رضوی شكل بگیرد.
آشنایی با موزه های آستان قدس رضوی
اولین موزه در آستان قدس رضوی در سال ۱۳۲۴ در ساختمانی به مساحت ۱۰۲۴ متر مربع در صحن امام خمینی (ره) بنا شد.
این موزه به مدت ۴۰ سال تنها موزه آستان قدس رضوی بود اما با استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی و آغاز تحول بنیادین در تمامی عرصه‌ها، موزه آستان قدس رضوی نیز مسیر توسعه را پیمود و در طی سال‌های پس از انقلاب شكوهمند اسلامی ایران چندین بار دچار تغییر و دگرگونی شد.
سازمان كتابخانه‌ها [۶ سند از شاهان قاجار در كتابخانه آستان قدس]، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس رضوی در زیر مجموعه معاونت امور موزه‌ها دارای ۳ اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی، پژوهش و معرفی اشیاء و گنجینه‌های آستان قدس رضوی است.
آثار این بخش گذشته از امتیاز هنری و تاریخی به علت ذكر تاریخ و نام سازنده و محل ساخت از اهمیت خاصی برخوردار است.
اغلب این آثار كه توسط زائران امام رضا (ع) اهدا شده را می‌توان در دو بخش تقسیم كرد؛
ابزار و ادواتی كه در حرم مطهر كاربرد داشته نظیر ابریق، گلگیر شمع، قفل ها
آثار مربوط به بنای حرم مطهر، همچون ضریح قدیمی، محراب‌ها، كاشی‌ها
گنجینه سكه و مدال:
یكی از گنجینه‌های نفیس آستان قدس رضوی، مجموعه سكه‌ها و مدال‌های آن است كه در حال حاضر برحسب ظرفیت مكان از بین صدها سكه و مدال خزانه آستان قدس رضوی، تعداد ۴۰۷ سكه از دوره‌های سلوكی، اشكانی، ساسانی، خلفای اموی، سامانی، آل بویه، خلفای عباسی، غزنوی، سلجوقی و صفویه به همراه ۹۹ عدد مدال به نمایش گذاشته شده است.
سكه‌های ولایتعهدی امام رضا(ع) به تاریخ ۲۰۲ و۲۰۳ هجری قمری از جمله سكه‌های بسیار نفیس این مجموعه است.
گنجینه ظروف:
در این گنجینه بیش از ۱۵۰ عدد ظرف از دوره‌های مختلف تاریخی به نمایش درآمده است[نمایشگاه چراغ‌های قدیمی در آستان قدس رضوی].
از آن جمله دیس چینی هشت پرآبی، سفید با نقش اژدها و سیمرغ، نماد امپراطور و ملكه یا آسمان و زمین، متعلق به قرن ۱۶ میلادی.
گنجینه تمبر و اسكناس:
در این موزه از ۱۸۰ كشور جهان، حدود ۵۰ هزار قطعه تمبر، برحسب ترتیب زمانی و دوره‌های تاریخی در دو بخش در معرض نمایش قرار گرفته است.
تمبرهای ایرانی، شامل دوره‌های قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی ایران و تمبرهای خارجی، متعلق به هر كشور برحسب قاره‌های پنجگانه جهان.
اولین تمبر پستی ایران معروف به تمبر شیـر و خورشید متعلق به زمـان ناصـرالــدین شـاه قاجار و تمبر نیمه ناصری (به علت گران بودن قیمت تمبر آنها را نصف می‌كردند) از جمله تمبرهای ارزشمند این مجموعه می‌باشند.
گنجینه سلاح‌های گرم و سرد:
در این گنجینه ابزار و ادوات رزمی تاریخی در معرض نمایش است.
از آن جمله شمشیر فولادی با دسته عاج مزین به نقوش و كتیبه زركوب روی تیغه و تبرزین فولادی زركوب قلمزنی شده با دسته چوبی و روكش چرمی.
گنجینه ابزار نجوم و ساعت:
در این مجموعه انواع اسطرلاب، تلسكوپ‌های شكستی و انعكاسی، كره‌های جغرافیایی، قطب‌نما، سمت‌یاب‌ها و ساعت‌های دیواری، پاندولی، رومیزی به نمایش گذاشته شده است.
از آن جمله می‌توان از ساعت آفتابی با صفحه سنگی و اعداد رومی ساخته شده در سال ۱۷۳۳ میلادی نام برد.
گنجینه صدف و حلزون‌های دریایی:
این مجموعه ۱۳۰۰ قطعه صدف و حلزون، عجایبی از شگفتی‌های خلقت آفریدگار را در برابر تماشاگر به نمایش می‌گذارد.
این مجموعه توسط آقای محمد سعید فواد وهبه به آستان قدس رضوی اهداء شده است.
گنجینه هنر نقاشی:
در این موزه آثار هنرمندان برجسته ایرانی و خارجی به نمایش گذاشته شده است.
از آن جمله می‌توان به آثار پنجمین روز آفرینش، عصر عاشورا، یتیم نوازی حضرت علی(ع) و اولین پیام از استاد فرشچیان، منظره شهر، و اثر ویلیام جیمز اشاره نمود.
موزه ملك:
مرحوم حاج آقا حسین ملك فرزند ارشد مرحوم حاج محمد كاظم ملك التجار در نهم ربیع الاول سال ۱۲۹۳ در تهران متولد شد.
مرحوم ملك از دوران جوانی به مطالعه و جمع آوری و نگهداری كتاب علاقه‌مند بود و این عشق و علاقه كه تا آخر عمر ادامه داشت، سر آغاز مجموعه گرانقدری شد كه امروز شهرت جهانی دارد.
مرحوم ملك در سال ۱۳۱۶ شمسی كتابخانه، موزه و املاك خود را وقف آستان قدس رضوی كرد. تا زمانی كه وی در قید حیات بود اختیار خرید كتاب و اشیای نفیس برای موزه و نیز اداره امور كتابخانه را خود عهده دار بود. حاج حسین ملك در سال ۱۳۵۱ در سن ۱۰۰ سالگی بدرود حیات گفت.
مرحوم ملك با امكانات مالی وسیعی كه در اختیار داشت برای حفظ میراث فرهنگی تلاش‌های قابل تقدیری انجام داد.
با آشنایی گسترده‌ای كه با مجموعه داران كتب و آثار نفیس ایران برقرار كرده بود آنها را به هر قیمت ممكن خریداری می كرد و به مجموعه وقفی خود می‌افزود. علاوه بر آثار فوق بر اساس وقفنامه موجود، درصدی از درآمد موقوفات صرف خرید كتاب و اشیای نفیس می شود.
مرحوم ملك، اولین مكان كتابخانه را در منزل مسكونی خود واقع در بازار بین‌الحرمین تهران قرارداد. این منزل كه در دوره قاجار ساخته شده ۱۷۰۰ متر مربع زیر بنا، سه حیاط اندرونی و بیرونی و تعدادی اتاق و تالار دارد.
با افزایش تعداد كتاب‌ها و اشیای موزه‌ای نیاز به فضای بیشتری احساس می شد تا اینكه مرحوم ملك در سال ۱۳۳۸ زمین مناسبی را در محل باغ ملی برای این منظور در نظر گرفت و به وسیله وقفنامه انحصارا برای احداث كتابخانه و موزه وقف كرد و املاك فراوانی را به آستان قدس رضوی واگذار كرد تا از این رهگذر مخارج اداره و توسعه موزه و كتابخانه تامین شود.
ساختمان جدید كتابخانه و موزه در زمینی به مساحت ۵۱۲۰ متر مربع بر اساس وقفنامه و با پیگیری‌های خانم عزت ملك، دختر مرحوم ملك به عنوان ناظر استصوابی و همت مسئولان آستان قدس رضوی ساخته شد و آثار موجود در ساختمان قدیمی و منزل مسكونی مرحوم ملك كلا به ساختمان جدید منتقل شد.
بنای كتابخانه و موزه ملی ملك دیوار به دیوار موزه ملی ایران قرار دارد، در جایی كه روزی مشهور به میدان مشق بود.
چشم انداز كلی ساختمان كه بر اساس معماری اصیل ایرانی- اسلامی شكل گرفته بیننده را به یاد بارگاه ملكوتی امام رضا (ع) می‌اندازد. سردر اصلی این بنا با كاشیكاری معرق و مقرنس‌های زیبای خود ما را به درون بنا دعوت می‌كند.
مجموعه ساختمان و موزه حدود ۱۰۰۰۰ متر مربع زیر بنا دارد و شامل سه بخش كلی كتابخانه، موزه و بخش‌های خدماتی است.
ساختمان دارای دو بازو در قسمت شمال و جنوب است كه با مرتفع شدن بخش میانی ساختمان، عظمت و اقتدار معماری اصیل سنتی به نمایش گذاشته شده است.
این بنا شامل ۳ طبقه زیرزمین، همكف و طبقه اول است و علاوه بر آنها ۳ طبقه فوقانی دارد كه مخزن كتاب‌هاست و قسمت مرتفع و میانی ساختمان را تشكیل می‌دهد.
زیرزمین شامل سالن تمبر، قالی، مخزن موزه و قلعه كتاب است. طبقه همكف دارای سالن آثار هنری شامل تابلوها و مبلمان، گلدان و قلمدان هاست و در همین طبقه سالن ویژه مطالعه برادران و خواهران است.
موزه دارای تنوع موضوعی است اما به هنگام ساماندهی این موزه، سالن‌های مجزا برای آثار همسان و هماهنگ پیش بینی شده، به گونه‌ای كه می‌توان موزه ملك را جزء موزه‌های موضوعی طبقه بندی كرد.
