كاروانسرای میان‌كتل: شاهكاری از معماری دوره صفوی در قلب كویر
كاروانسرای میان‌كتل، نگینی درخشان در كویر پهناور ایران، یادگاری از دوران طلایی معماری صفوی است كه در دل كویر مرنجاب، در استان اصفهان، خودنمایی می‌كند. این كاروانسرا، با قدمتی بیش از 400 سال، نه تنها مكانی برای استراحت مسافران و تجار در مسیر جاده ابریشم بوده، بلكه شاهكاری از هنر و ذوق معماران ایرانی را به نمایش می‌گذارد.
در ۳۵ كیلومتری شهرستان كازرون و در منطقه « دشت برم » پس از ورود به روستایی با همین نام و حركت به سوی
« كتل پیرزن » با طی مسافتی حدوداً ۵ كیلومتر به بقایای كاروانسرایی زیبا به نام « میان كتل » می رسیم كه در بین مردم
به كاروانسرای « شاه عباسی » نیز معروف است . این بنا از بقایای آثار دوره ی قاجاری متأخر است و بر روی تپه ای
مشرف به دشت سرسبز و زیبای برم ، قرار گرفته است . كاروانسرای میان كتل در مسیر جاده قدیم كازرون ـ شیراز قرار
دارد كه از زمان نادر شاه افشار به علت رونق بندر بوشهر به عنوان یك بندر نظامی ، بسیار مورد استفاده قرار می گرفته است .
بنا دارای پلانی به شكل مستطیل و یا ذوزنقه با ابعادی متفاوت است كه در حدود ۳۵۰۰ متر مربع وسعت دارد و از این مقدار
۲۵۰۰ متر مربع زیر بنای اطاق ها و بخش هایی است كه در اطراق حیاط مركزی آن قرار دارند . این بنا به مانند بسیاری
از كاروانسرا های كوهستانی دیگر به دلیل ایجاد امنیت بالا تنها دارای یك در ورودی می باشد كه در ضلع جنوبی آن قرار
گرفته است . همچنین در قسمت جنوب غربی و در مجاور درب ورودی ، برجك نگهبانی وجود دارد كه مشرف به دشت بوده است .
بنا از لحاظ معماری به صورت چهار ایوانی با حیاط مركزی ساخته شده است . در مركز اضلاع شرقی و غربی دو حجره‌ی بزرگ
و همچنین ۲ حجره ی كوچك در هر دو سوی این قسمت ها قرار دارد ( دارای ۲ حجره ی كوچك و ۲ حجره ی بزرگ ) .
در اضلاع شمالی و جنوبی نیز چهار حجره‌ی كوچك وجود دارد . اصطبل نگهداری احشام نیز در بخش جنوب غربی آن قرار
دارد كه از طریق دالانی وسیع به محل درب ورودی مكان متصل می شود . آب انبار این بنا نیز در ضلع شمالی آن قرار دارد
كه در این قسمت نیز با حوضچه ای تمام سنگی برخورد می كنیم .
در قسمت جنوب شرقی نیز مكانی قرار دارد كه دیواره های آن تماماً از سنگ مالون است و متأسفانه بخش های زیادی از آن فرو
ریخته . از آنجا كه این بخش دارای تزئینات و مصالح خاص خود بوده و همچنین دیدی بسیار زیبا نسبت به منطقه ی دشت برم
داشته به احتمال زیاد به عنوان بهار خواب مورد استفاده قرار می گرفته است .
از نكات قابل توجه دیگر در این كاروانسرا می توان به استفاده از سنگ مارن ( مالون ) در نمای بیرونی و داخلی و موارد
تزیینی بسیاری همچون طاقچه های گچبری شده‌ی متعدد ، ناودان های سنگی ، سنگبری های تزیینی ، طاقچه های سنگی و …
اشاره نمود . در بالای در ورودی ، سنگبری زیبایی به شكل نوع خاصی از « ترنج ایرانی » نیز جلوه گر است .
كاروانسرای میان كتل پانزدهمین اثر شهرستان كازرون بود كه در سال ۱۳۷۹ و با شماره ی ۳۶۶۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید .
نكاتی برای بازدید از كاروانسرای میان‌كتل
- بهترین زمان بازدید از كاروانسرای میان‌كتل، فصل پاییز و بهار است. در این فصول، هوا خنك و دلپذیر است و از شدت گرمای كویر كاسته شده است.
- برای بازدید از این كاروانسرا، باید از شهر اصفهان به سمت كاشان حركت كنید و سپس از طریق جاده مرنجاب به كاروانسرا برسید.
- در هنگام بازدید از كاروانسرا، به حریم خصوصی ساكنان محلی احترام بگذارید و از ریختن زباله در طبیعت خودداری كنید.
- برای اقامت در كاروانسرا، باید از قبل با مسئولان آن هماهنگ كنید.
سخن آخر
كاروانسرای میان‌كتل، یادگاری ارزشمند از دوران طلایی معماری ایران است كه در قلب كویر مرنجاب خودنمایی می‌كند. این كاروانسرا، نه تنها مكانی برای استراحت مسافران و تجار در مسیر جاده ابریشم بوده، بلكه شاهكاری از هنر و ذوق معماران ایرانی را به نمایش می‌گذارد.