تنگه بلاغی: گنجینه‌ای پنهان در قلب فارس
تنگه بلاغی، دره‌ای سرسبز و خرم در جنوب غربی جلگه پاسارگاد و در شمال جاده جیسقان به قصرالدشت واقع شده است. این تنگه كه در دوران هخامنشیان و قرون پس از آن، راه مواصلاتی تخت جمشید، نقش رستم و استخر به پاسارگاد بوده، به عنوان یكی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی استان فارس شناخته می‌شود.
تنگ بلاغی در جنوب مجموعه میراث جهانی پاسارگاد قرار دارد و دارای طول تقریبی ۱۸كیلومتر(جنوب غربی – شمال شرقی) و عرض بین ۵۰۰متر تا ۱۰ كیلومتر (جنوب شرقی ـ شمال غربی) از ابتدای تنگه در شمال تا تپه رحمت آباد در جنوب می باشد .
در داخل نتگ بلاغی رودخانه سیوند یا بلاغی (با نام قدیمی پلوار) می گذرد و همین امر باعث سرسبزی و خرمی(پوشش گیاهی تنگ بلاغی غالباً جنگلی و پوشیده از درختان بنه یا پسته وحشی و بادام كوهی و در حاشیه رودخانه بید می باشد) آن شده است . وجود رودخانه دائمی باعث شده توجه جوامع انسانی از گذشته بسیار دور تا كنون به این دره شده است به طوری تقریباً تمام دوره های باستانی را كه تاكنون در ایران شناسایی شده است ،به صورت یكجا در این دره زیبا شناسایی شده است .
در سالهای قبل از انقلاب مطالعات سد سیوند انجام شد و پس از یك وقفه ۱۵ ساله سرانجام در سال ۱۳۷۱ كلنگ احداث سد سیوند زده شد .
تاریخچه مطالعات باستان شناسی در تنگ بلاغی اگرچه به حدود ۱۰۰ سال قبل می رسد ولی تمام مطالعات و بررسیهای صورت گرفته ناچیز و فقط محدود به یكی از قسمتهای كنده كاریهای راه شاهی موسوم به دختر بر و چند گور توده سنگی یاخرفت خانه متعلق به دوره اشكانی بود .
در دوران گذشته توجه چندانی به آثار موجود درتنگ بلاغی (خصوصاً دوره های غیر از هخامنشی) نشده است . سیاحان اروپایی نظیرجیمز موریه در سالهای ۱۸۰۸و۱۸۱۱ ، آندریاس واستولز در سال۱۸۷۸و مادام دیولافوآو همسرش مارسل دیولافواآدر سال ۱۸۸۱و۱۸۸۲از پاسارگاد دیدن كردندو چیز زیادی از تنگ بلاغی ننوشتند و باستانشناسانی نظیرارنست هرتسفلد در سال۱۹۲۸ ، اریخ .اف اشمیت۱۹۳۵ ، علی سامی۱۹۴۹تا۱۹۵۹ ، دیوید استروناخ۱۹۶۱تا۱۹۶۳، علیرضا شاهپور شهبازی و دكتر رمی بوشارلا ۲۰۰۴و۲۰۰۵ مطالبی در مورد تنگ بلاغی (بیشتر پیرامون كنده كاریهای موسوم به راه شاهی) نوشته اند .
بررسی باستان شناسی تنگ بلاغی به صورت پیمایشی گسترده در بهار و تابستان ۱۳۸۳(به مدت ۴۵ روز پیمایش به صورت پیاده و۱۳۵روز كار در مركز مطالعات ،پژوهش و مرمت مجموعه میراث جهانی پاسارگاد )برای اولین بار توسط فرهاد زارعی كردشولی كارشناس مجموعه میراث جهانی پاسارگاد صورت گرفت و در همان سال در جشن جهانی شدن پاسارگاد طی یك كنفرانس به اطلاع نماینده یونسكو و نماینده سازمان میراث فرهنگی كشور و مدیر بنیاد پژوهشی پارسه – پاسارگاد رسید و در همان روز تصمیم گرفته شد تمام اطلاعات به صورت گزارش ترجمه شده جهت دعوت از هیاتهای داخلی و خارجی برای انجام حفاریهای نجات بخشی دسته بندی شود و سایتهای كه دارای اهمیت بیشتری از لحاظ باستان شناسی بودند ،معرفی شوند ، به همین جهت از یكی دیگر از باستان شناسان بنیاد بنام آقای محمد تقی عطایی دعوت به همكاری شد و بررسی در اول پاییز سال ۸۳ به مدت ۱۲روز دوباره جهت باز بینی از سایتهای شناسایی شده و انتخاب مهمترینها صورت گرفت .
بر اساس بررسیهای صورت گرفته در تنگ بلاغی بیش از ۱۷۰ محوطه باستانی در كل تنگ بلاغی (كه از این تعداد۱۳۵ اثر در حوزه دریاچه سد سیوند قرار داشته و یا اینكه راه ارتباطی آن به كلی بعد از ساخت سد از بین می رفت) شناسایی شد.
از قدیمیترین دوره های شناسایی شده دوره میانی پارینه سنگی می باشد كه دارای قدمت ۲۵۰ هزار سال تا ۴۰ هزار سال قبل می باشد، مایكل روزنبرگ در بررسیهای در حاشیه رودخانه كر انجام داد و در گزارشهای خود از پیدا شدن ۳۲۸ مكان باز(Open site) كه در آن تك یافته های دوره میانی پارینه سنگی كشف گردید، خبر می دهد و با توجه به اینكه رودخانه سیوند(پلوار)نیز یكی از سرشاخه های رودكر می باشد ، احتمال وجود چنین تك یافته های در تنگ بلاغی می رفت و در بررسی(اولین بررسی توسط فرهاد زارعی) انجام شده ، تك یافته های این دوره كشف گردید و در همان سال۱۳۸۳چهار كارگاه ساخت ابزار این دوره در ۴كیلومتری شمال شرقی و شمال پاسارگاد توسط زارعی شناسایی گردید .قدمت این آثار با توجه به تكنیك ساخت آنها مربوط به ۲۵۰هزار تا۴۰ هزار سال قبل می رسد .
دومین دوره شناسایی شده در تنگ بلاغی دوره پارینه سنگی جدید و فرا پارینه سنگی می باشد كه دارای قدمت ۱۲هزار سال تا ۸هزار سال پیش می باشد . آثار این دوره در غارها و پناهگاهای صخره ای(۱۵ اثر) شناسایی گردید .
پس از دوره پارینه سنگی جدید و فرا پارینه سنگی ، دوره نوسنگی در تنگ بلاغی آغاز می شود یعنی ۸هزار سال قبل انسانها غارها و پناهگاهای صخره ای را ترك كرده و وارد روستاهای پیش از تاریخ شده اند .
محوطه های دارای فرهنگ مشكی ، باكون و لپویی) در بررسیهای صورت گرفته در تنگ بلاغی تاكنون ۴ محوطه شامل محوطه شماره ۷۳(احتمالاً دارای فرهنگ ،مشكی، لپویی و باكون) محوطه شماره۹۱(دارای فرهنگ باكون) ، محوطه شماره۱۱۹(دارای فرهنگ باكون) ، محوطه۱۳۱(فرهنگ باكون)و تپه رحمت آباد(دارای فرهنگهای مشكی ، باكون از هزاره ششم تا چهارم ق. م) شناسایی شد . در بررسی دوباره تنگ بلاغی محوطه ای كوچك شناسایی شد كه دارای سفال آغاز نگارش (هزاره۳و۲ق.م) است این محوطه با شماره ۱۳۲ معرفی شد .