اروندرود آبادان

اروندرود، رودخانه پهناوری است در جنوب غربی ایران و در مرز ایران و عراق. اجزای متشكله رودخانه مرزی بین ایران و عراق یعنی اروند رود، عبارتند از: فرات، دجله و كارون. رودخانه فرات از بلندی‎های سرزمینی قفقاز (ارمنستان)، سرچشمه می‎گیرد. این رودخانه از پیوستن رودهایی كه از فلات ایران و كشور كنونی تركیه، سرچشمه می‎گیرند، تشكیل می‌شود. كمابیش ۶۰ درصد از آب‎ رودخانه‎ دجله از كوه‎های زاگروس (ایران) سرچشمه می‎گیرد با توجه به آبدهی دجله و فرات، حدود ۴۰ درصد از آب رودخانه‎ای كه از پیوستن این دو رودخانه‎ تشكیل می‎گردد، از سرزمین كنونی ایران تامین می‎شود.

اروند رود از همریزش رودهای دجله، فرات و سپس كارون تشكیل شده است. دجله و فرات پیش از پیوستن به كارون در شهر قرنه در ۳۷۵ كیلومتری جنوب بغداد به هم می‌پیوندند. در ازای اروند رود از قرنه تا ریزشگاه آن در خلیج فارس ۱۹۰ كیلومتر است. ریزشگاه اروند رود در میان شهر ایرانی اروندكنار و شهر عراقی فاو است. ایران و عراق در ۱۵ اسفند سال ۱۳۵۳ طی معاهده ۱۹۷۵ الجزایر ژرفگاه اروندرود را به عنوان خط مرزی میان دو كشور تعیین كردند.

هم‌اكنون ۸۱ كیلومتر از ۱۷۵ كیلومتر طول اروندرود – از محل پیوستن نهر خین به این رودخانه تا مصب آن در خلیج فارس – مرز مشترك ایران و عراق به‌شمار می‌آید. عرض اروند رود بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر و عمق آن بین نه تا پانزده متر در نوسان است و هنگام جزر و مد آب، تغییر می‌یابد و در عین حال برای كشتیرانی مناسب است.
بنادر ایرانی خرمشهر و آبادان و همچنین بزرگترین بندر عراق یعنی بصره در كناره‌های رودخانه واقع شده‌اند. چون این رودخانه بین دو كشور مشترك است از این‌رو بر پایه قوانین بین‌المللی هر دو كشور دارای حقوق یكسان بر رودخانه بوده و شیوه تعیین خط مرز بر رودخانه‌های مرزی یا به روش خط فرض مقسم المیاه (خط فرض منصف وسط رودخانه) یا اگر قابل كشتیرانی باشد مرز مشترك به روش تالوِگ می‌باشد كه به معنای خط‌القعر قابل كشتیرانی درحالت جزر كامل می‌باشد.

مشخصات جغرافیایی رودخانه اروند

اروند رود ، رود پهناوری است كه در قسمت جنوب غربی ایران و قرار دارد و درواقع مرز بین ایران و عراق را تشكیل داده است. این رود بزرگ از به هم پیوستن رود های دجله ، فرات و كارون پدید آمده است. طول این رود 200 كیلومتر می باشد.

قبل از اینكه آب های دجله و فرات به اروندرود بریزد ، در شهر قرنه عراق ، دقیقا در 375 كیلومتری بغداد به هم می پیوندد و ریزش این آب ها به اروند رود در 190 كیلومتری خلیج فارس انجام می شود.

وجود اروندرود باعث شده است تا شهرهای اطراف این رود از جمله بصره ، خرمشهر ، آبادان ، خسرو آباد و فاو به بندرهای مهم ایران و عراق تبدیل شوند و در ادامه این بندر ها نقش به سزایی در رونق بازرگانی این مناطق داشته باشند.

در محلی كه رود كارون به اروندرود می ریزد، چند جزیره كوچك به نام های صالحیه ، بلجانیه ، ام الرصاص ، ام الطویل  و ام البابی به وجود آمده است.

نام گذاری های اروند رود 

اروندرود نام های زیادی دارد كه دانستن آن خالی از لطف نیست. اروند رود در جغرافیای اسلامی ، بحر نامیده شده بود كه گاهی به ان بحر عذب نیز می گفتند. بحر به زبان عربی به معنای دریا و عذب نیز به معنای گوارا است.

علاوه بر بحر عذب ، دجلة العوراء و بحر بصره نیز نام های دیگر این رودخانه طویل بودند.

واژه اروند رود از اواخر حكومت پهلوی به این رودخانه داده شد و بعد از انقلاب نیز نام اروندرود تغیر نكرد.

اروندرود در مجله نشنال جئوگرافیك شط العرب ثبت شده است.

درگیری تاریخی ایران و عراق بر سر اروندرود

درگیری ایران و عراق بر سر مالكیت و حق استفاده از اروندرود از دیرباز یعنی 400 سال پیش در دوره امپراتوری عثمانی اغاز شد. امپراتوری عثمانی هنگامی كه از طرف غرب با مرز های ایران همجوار شد ، قرار داده های زیادی با ایران در رابطه با نحوه استفاده از این رود بست كه این روند قرارداد بستن تا چندین سال ادامه یافت و شمار قراراداد های ایران و عراق بسیار زیاد شد.

یكی از این قرار داده ها كه تا به امروز ماهیت ان پا برجا مانده است ، قرار داد پیمان 1975 الجزایر می باشد كه در سال 1975 میلادی امضا شد.

قرار داد الجزایر برای استفاده از اروندرود

به طور خلاصه دولت عثمانی مرز ایران را ساحل شرقی اروندرود می دانست به طوری كه ایران حق مالیكیت و استفاده از اروندرود را نداشت و از این رو قراردادی به نام قسطنطنیه بین ایران و دولت عثمانی بسته شد و دولت عراق نیز از آن پیروی كرد تا مرز ایران و عراق ساحل شرقی اروندرود باشد.

ایران با این قرار داد موافق نبود و معتقد بود كه اروندرود یك رود مرزی است و مرز بین دو كشور ایران  و عراق باید خط تالوگ (خط طولی است كه به صورت فرضی از عمیق ترین قسمت رودخانه كشیده می شود تا مرز مشخص شود) اروندرود مرز بین ایران و عراق باشد.

از این رو اختلاف ایران و عراق برسر اروند رود به جامعه ملل كشیده شد اما توافقی حاصل نشد. پس از آن در سال 1973 میلادی معاهده ی مرزی بین ایران و عراق بسته شد به طوری كه مرز این دو كشود در امتداد ساحل شرقی به طوری كشیده شد كه یك قسمت 4 مایلی از لنگرگاه در كنار آبادان به ایران اختصاص داده شد.

با این وجود نیز هر دو كشو از این قرار داد ناراضی بودند و طی اختلافاتی كه داشتند این معاهده فسخ شد و خواستار مذاكره جدید برای تعیین مرز ایران و عراق شدند.

عدم پاسخ به درخواست محمدرضاشاه پهلوی برای خط تالوگ توسط عراق ، باعث شد تا محمدرضا از شورشیان در قسمت شمال عراق حمایت كرده و عراق را تحت فشار بگذارد. در ادامه فشار های وارد بر عراق ، با میانجی گری رئیس جمهوری الجزایر بین محمدرضا شاه و صدام حسین ، عراق درخواست تالوگ ایران را برای تعیین مرز ایران قول كرد و ایران نیز متعهد شد حمایت از شورشیان را پایان دهد.

پس از 5 سال این قرار داد توسط صدام حسین فسخ شد و او معتقد بود ایران به تعهداتش عمل نكرده است و دقیقا 5 روز بعد حمله خود را به ایران را آغاز كرد.

در ساحل رودخانه اروند، دو نوع پوشش گیاهی یعنی نی زار و چولان وجود دارد. چولان ها بوته های بلندی هستند كه هرچه به لب رودخانه نزدیك می شوند ، بلند تر می شوند. جالب است بدانید ارتفاع این چولان ها به 5.1 متر نیز می رسد.

از طرفی نی زار ها نیز به ارتفاع 3 الی 4 متری می رسند.

در پیچ خم های اروندرود ، به دلیل اینكه فشار اصلی آب به این ناحیه وارد می شود ، پوشش های گیاهی وجود ندارند.

در این قسمت از ساحل ، امكان تردد بسیار سخت خواهد بود. به دلیل اینكه این قسمت از زمین سست بوده و در حین راه رفتن ممكن است تا زانو وارد گل شوید.

به غیر از چولان های بلند و نی زار ها ، اگر از ساحل كمی فاصله بگیرید نخلستان هایی را مشاهده خواهید كرد كه فقط قسمت های سخت زمین در این نخلستان ها جاده شده است. 

ابیاری این نخل ها بر اثر پدیده مد (بالا آمدن آب در شب) انجام می شود.

جمع بندی مطالب 

اروندرود كه نام ایرانی رودخانه حاصل از به هم پیوستن رود های دجله ، فرات و كارون است ، در عراق به نام شط العرب نامیده می شود. این رودخانه عظیم كه 200 كیلومتر طول دارد و عرض آن بین 500 الی 1000 متر می باشد، مرز بین ایران و عراق را تشكیل داشته داده است.

تعهدات بیشماری برای استفاده از این رودخانه بین ایران و دولت عثمانی و پس از آن با دولت عراق بسته شده است كه می توان گفت عامل اصلی جنگ های ایران و عراق از 400 سال پیش ، عدم توافقاتی بود كه بر سر این رودخانه وجود داشت.