مجموعه سلطنتی پاسارگاد: یادبودی باشكوه از دوران هخامنشی
مقدمه:
در میان دشت‌های پهناور استان فارس، مجموعه ای از بناهای باشكوه و كهن به نام پاسارگاد خودنمایی می‌كند. این مجموعه كه به عنوان اولین پایتخت هخامنشیان شناخته می‌شود، گنجینه‌ای از آثار تاریخی و معماری دوران باستان را به نمایش می‌گذارد و به عنوان یكی از مهم‌ترین میراث جهانی یونسكو در ایران به ثبت رسیده است.
این مجموعه در مركز پاسارگاد قرار گرفته‌است واز تعدادی كاخ تشكیل شده كه در اصل در محدوده مجموعهٔ باغها قرار دارند (معروف به «چهار باغ»). بدنهٔ اصلی كاخ‌ها از سالن‌های ستون‌دار تشكیل شده‌است. تالار عمومی (كاخ S) حدوداً در سال ۵۳۹ پیش از میلاد ساخته شده. تالار ستون‌دار آن دو ردیف چهار ستونی دارد. پایهٔ ستونها از سنگ سیاه هستند (۱٫۴۳×۱٫۴۳ متر)، و بدنهٔ آنها از سنگ آهكی سفید است. پایه ستونها ۱٫۰۴ متر و بدنهٔ ستونها ۱۲٫۰۶ متر ارتفاع دارند. سرستون‌ها از سنگ سیاه بوده‌است. شواهدی موجوداست كه سرستون‌ها یك شیر مركب، شاخ‌دار و یال‌دار، را نشان می‌داده‌است. كاخ یك سرسرا در هر طرف داشته‌است. برخی از نقوش برجستهٔ درگاه‌ها حفظ شده‌اند، كه پیكر انسان و دیوها را نشان می‌دهند. كاخ مسكونی كوروش دوم (كاخ P) بین سالهای ۵۳۰ تا ۵۳۵ پیش از میلاد بنا شده‌است. سالن ستون‌دار این كاخ (۳۱٫۱×۲۲٫۱ متر) پنج ردیف ستون و در هر ردیف شش ستون دارد، و سرسرای پر ابهت آن در جنوب شرقی به ابعاد ۷۵٫۵×۹٫۳ متر است.
كاخ دروازه
كاخ دروازه در حدود شرقی محوطهٔ اصلی قرار دارد و شامل یك تالار ستون‌دار با نقشهٔ چهار ضلعی و ابعاد ۲۵٫۵×۲۸٫۵ متر است. این تالار ۸ ردیف ستون دارد. این تالار دو در ورودی اصلی در محور طولی كاخ و دو در فرعی در محور عرضی كاخ دارد.
در یكی از چار چوب‌های دروازه، یك نقش برجستهٔ مشهور از یك پیكر انسان مانند كه بال‌هایی دارد دیده می‌شود. این طرح كه تنها نقش باقی‌مانده در كاخ دروازه‌است، مردی را نشان میدهد كه ریش انبوه و چهار بال كه رو به مركز تالار دارد.
كوشك‌های (پاویلیون‌ها) A و B كه در شرق و جنوب باغ شاهی قرار دارند، احتمالاً دو ورودی به باغ سلطنتی بوده‌اند. از این دو، كوشك B بهتر حفظ شده‌است. این كوشك با ابعاد ۱۱٫۷×۱۰٫۱ متر از یك سكوی چهارضلعی از سنگ‌های آراسته تشكیل شده‌است.
كاخ بارعام یا كاخ پذیرایی كوروش. وسعت این كاخ ۲۴۷۲ متر مربع است كه در محور شمال غربی ـ جنوب شرقی ساخته شده‌است. این كاخ شامل یك تالار گسترده مركزی با هشت ستون است كه وسعت آن ۷۰۵ متر مربع است. چهار ایوان در چهار سمت كاخ با ستونهایی كوچكتر و دو اتاق، دیگر قسمتهای اصلی بنا را تشكیل میدهد. ارتفاع تالار كاخ به گونه‌ای بوده كه چند متر از سقف ایوان‌های اطراف بالاتر بوده‌است. از هشت ستون این تالار تنها یك ستون آن پابرجاست كه ارتفاع كنونی این ستون به ۱۰/۱۳ متر می‌رسد. زیر ستونها و سر ستون‌های تالار مركزی از سنگ سیاه و قلمه ستونها از سنگ سفید ساخته شده‌است. دیگر ستون‌های تالار، در زمان اتابكان برای ساختن مسجدی در اطراف آرامگاه كوروش به آنجا منتقل شده بود كه هم اكنون به جای اصلی بازگردانده شده‌است. تالار مركزی از چهار درگاه به چهار ایوان كاخ ارتباط دارد. درگاه‌ها و ستون‌های ایوان‌ها از سنگ سیاه بوده‌است. درگاه شمال غربی، با نقش پای انسان و عقاب به ایوان ۱۶ ستونی شمال غربی ارتباط دارد و درگاه شمال شرقی نیز به بزرگترین ایوان كاخ، كه ۴۸ ستون داشته ارتباط دارد. درگاه جنوب شرقی با نقش تركیبی انسان، ماهی و گاو به یك ایوان ۱۶ ستونی راه دارد. درگاه جنوب غربی با نقش پای انسان و حیوان به ایوانی ۲۸ ستونی راه دارد. ظاهراً این نقوش درگاه‌ها از سنن آشوری و دیگر ملل الهام گرفته‌است، اما ایرانیان به آنها معانی متناسب با روحیات و باورهای خود داده‌اند. در دو سوی این ایوان، دو اتاق وسیع قرار داشته‌است.
در این كاخ قسمتهایی از سه جرز سنگی باقی‌مانده كه بر بلندای جرز جنوبی یكی از كهن ترین سنگ نبشته‌های میخی بر آن حك شده‌است. این سنگ نبشته به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی نوشته شده و متن آن چنین است:
«آدم كوروش خشایثی یه هخامنشی یه»
«من كوروش شاه هخامنشی (ام)»
كاخ بار عام كوروش مكانی است كه در آن شاه از میهمانان و مقامات ملل مختلف كه زیر چتر امپراتوری هخامنشی قرار داشتند پذیرایی میكرده و در مورد مسائل مختلف با یكدیگر بحث و گفتگو میكرده‌اند. تالار بارعام نخستین مقر سازمان ملل است كه در بیست و پنج قرن پیش اندیشه‌های والای انسانی، حقوق بشر و آزادی و برابری انسانها در آن مطرح شد و به تمامی جهان آن روز گسترش یافت.
