مقبره كمبوجیه (زندان سلیمان): یادبودی باشكوه از دوران هخامنشی
مقدمه:
در میان دشت‌های پهناور پاسارگاد، بقایای بنایی باشكوه از دوران هخامنشی خودنمایی می‌كند كه به نام‌های مقبره كمبوجیه و زندان سلیمان شناخته می‌شود. این عمارت سنگی كه زمانی نمادی از قدرت و عظمت امپراتوری هخامنشیان بود، امروزه به عنوان یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران به شمار می‌رود.
مقبره كمبوجیة دوم، فاتح مصر، یكی از بناهای بسیار زیبای مجموعه پاسارگاد است كه ساخت آن مربوط به آغاز دوره هخامنشیان می باشد.
بنایی چهار گوش و برج مانند كه اكنون تنها یك دیواره از آن باقی‌مانده است و در مسیر كاخ‌های اختصاصی و بارعام با تُل تخت واقع شده است. ارتفاع برج نزدیك به ۱۴ متر و قاعده آن ۲۳/۷ * ۲۷/۷ متر است كه بر سكویی سه پله‌ای قرار گرفته است.
ورودی بنا به سوی شمال غربی تعبیه شده و نزدیك به ۵۰/۷ متر از سطح زمین ارتفاع دارد كه با یك پلكان ۲۹ پله¬ای به اتاق بالای برج دسترسی داشته اند. این بنا از نگاه معماری و هنری یكی از شاهكارهای مهندسان و هنرمندان هخامنشی به شمار می آید. بلوكهای سنگی به گونه ای روی هم قرار گرفته اند كه در برخی از رجها به سختی می توان دو بلوك را از هم تشخیص داد. سنگهای به كار رفته در ساخت بنا از گونه سنگهای سفید مرمر نما است كه از معدن كوه سیوند آورده شده اند.
مقداری هم سنگ سیاه آهكی در پنجره‌های كور استفاده شده‌است. نمای دیواره دارای تعداد زیادی تو رفتگی مستطیل شكل است كه احتمالاً جهت زیباسازی یا در ارتباط با كاركرد بنا بوده‌است. ۱۰ عدد گودی پنجره مانند كه (پنجره كور) نامیده می‌شده، در دیوارهای آن در آورده‌اند و این پنجره‌ها را با سنگهای سیاه قاب گرفته‌اند.
هم اكنون تنها دیوار به جای مانده از مقبره كمبوجیه توسط داربست هایی كه گروه ایزمئو در سال ۱۳۴۹ و ۵۰ ساخته اند، ایستا باقی مانده است و مشكل خاصی كه آن را فرو ریزد وجود ندارد.به اعتقاد محققین شكل و كاربری این بنا در زمان كوروش به اندازه‌ای مهم بوده كه داریوش نمونه مشابه آن را در نقش رستم می‌سازد كه امروز به آن كعبه زرتشت گفته می‌شود.
شواهد موجود در كعبه زرتشت و ساختار آن نشان می دهد این بنا از روی مقبره كمبوجیه بازسازی شده است اما الگو برداران بسیار ضعیف عمل كرده اند و نتوانسته اند بنایی چون مقبره كمبوجیه را در نقش رستم بسازند. مقبره كمبوجیه از نظر قدمت، قدیمی‌تر و از نظر استحكام و فن ساخت نمایانگر اجرایی قوی‌تر از بنای كعبه زرتشت است.
مقبره كمبوجیه كه امروز آن را به عنوان آتشكده‌ای از دوره كوروش كبیر معرفی می‌كنند، اثری منحصر به فرد محسوب می‌شود كه با نام بنای زندان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. این بنا در دوره اسلامی به نام زندان سلیمان .معروف بوده‌است
مقبره كمبوجیه دوم و كعبه زرتشت دو بنای استثنایی هستند كه هیچ نظیری در معماری اورارتویی یا مادی ندارند- یعنی یك اتاق بلند و تنها در بخش زیرین بنایی سنگی و یك پلكان شكوهمند بلند كه،چنان كه اشمیت می گوید، آشكارا «برای بالا و پایین رفتن موقرانه و رسمی شخصیتی كه به نحوی جنبه تقدس داشته» طراحی شده است.
در زمینه ساختمان سازی معاصر هخامنشیان، مقبره كمبوجیه دوم با معماری مقبره ی كوروش بزرگ پیوند دارد.از جمله جنبه های دیگری كه می توان به این فهرست افزود، یك قرنیز محدب باریك در زیر سقف اتاق است كه به جنبه مشابهی در داخل مقبره كوروش بزرگ مشابهت و قرابت دارد، و مدخل ورودی دارای همان چارچوب و تاج مدخل مقبره كوروش بزرگ است و هرم سه پله ای در پایه بنا را می توان هم با دو مجموعه سه پله ای مقبره كوروش بزرگ – و هم با پله های سه گانه ای كه در بالا و معكوس هرم ها در آتشكده های هخامنشی وجود دارد. ولی با این وجود این بنا هم با مقبره كوروش بزرگ و هم با آرامگاه صخره ای نقش رستم و تخت جمشید فرق دارد، درست همان طور كه با طرح معابدی نظیر«آیدنه» در نزدیكی شوش و « بنای فرتدره» در نزدیكی تخت جمشید متفاوت است.
