قلعه گردكوه یا گنبدان دژ كهنسال‌ترین و پرصلابت‌ترین قلعه كوهستانی ایران است كه در غرب دامغان و در نزدیكی روستای قدرت آباد واقع شده است. فاصله این قلعه تا روستا ۸ كیلومتر و تا دامغان حدود ۱۵ كیلومتر است. دیوار های این قلعه از جنس سنگ و گچ می باشد كه آنرا احاطه كرده اند. این قلعه سه آب انبار مسقف دارد كه در قسمت جنوبی دژ واقع شده و هر سه به هم راه دارند آب آنها از چشمه پیخار به وسیله جویی كه قبلاً وجود داشته تامین می شده است. قلعه گردكوه به شكل گنبد می باشد و احتمالاً به همین خاطر آن را دژ گنبدان یا گنبدان دژ نامیده اند. این قلعه در شاهنامه فردوسی با نام دژ گنبدان آمده است و شاعر در چندین مورد بدان اشاره كرده است، از آن جمله آمده است كه اسفندیار فرزند گشتاسپ مدتی به فرمان پدرش در این قلعه زندانی بوده است:
بردندش از پیش فرخ پدر سوی گنبدان دژ پر از خاك و سر
شهرتقلعه گردكوه یا گنبدان دژ بیشتر به دوران اسماعیلیه بر می گردد. زمانی كه حسن صباح و فدائیان اسماعیلی با كاردهای زهر آلودشان وحشت به جان تمامی حكام سلجوقی انداخته بودند. در آن دوره فردی به نام رئیس مظفر حاكم دامغان بود وی دعوت حسن صباح را پذیرفت و از آنجا كه فرد ثروتمندی بود قلعه الموت را به مبلغ سه هزار دینار خرید و به حسن صباح داد او همچنین نامه ای به بركیارق پادشاه سلجوقی نوشته و از او خواست كه قلعه گردكوه را به او ببخشد شاه سلجوقی نیز موافقت كرد و قلعه را به وی داد. رئیس مظفر در راه آبادی این قلعه تلاش زیادی كرد و تمامی ثروت خود را در این راه خرج كرد. وی قلعه را كانون تبلیغ فرقه اسماعیلیه كرده بود و هیچ كمكی را از آنها دریغ نمی كرد. هنگامی كه در سال ۵۰۰ ه.ق قلعه الموت به وسیله سپاه سلجوقی محاصره شده بود، حسن صباح كودكان و فرزندان خود را به گردكوه نزد رئیس مظفر فرستاد تا از آنها مراقبت كند. رئیس مظفر ۴۰ سال در گردكوه زندگی كرد و خدمات زیادی برای حسن صباح انجام داد. با تهاجم و استیلای مغولان گردكوه وارد مرحله تازه ای شد. پس از حمله هلاكوخان به ایران بسیاری از قلعه های اسماعیلیه به خاطر خیانت خورشاه آخرین حاكم اسماعیلیان یكی پس از دیگری فرو ریختند. ولی اسماعیلیان گردكوه تسلیم مغولان نشدند و علاء الدین محمد حاكم دژ مردانه در برابر لشكر مغول ایستاد و در یك شبیخون در سال ۶۵۱ ه.ق ۱۰۰ نفر از مغولان را كشت. این قلعه مدت بیست سال در محاصره مغولان بوده تا اینكه در زمان آباقا خان این دژ سقوط كرد و تمامی ساكنان آن كشته شدند و دژ بطور كامل ویران گردید. این دژ حدود دویست سال در تصرف اسماعیلیه بود و آخرین قلعه اسماعیلیه بود كه سقوط كرد. پس از سقوط اسماعیلیان گردكوه به دست حكام مغول افتاد در سال ۷۸۶ ه.ق فردی به نام امیر ولی در یك درگیری با سپاه تیمور لنگ، گردكوه را از تیموریان گرفت و جزء قلمرو خود قرار داد. ولی اندكی بعد در استرآباد از لشكر تیمور شكست خورده و زن و فرزندانش را به گردكوه آورد و خود فرار كرد. از سال ۸۰۰ ه.ق قلعه رو به ویرانی نهاده و اهمیت خود را از دست داده است.
چند عمارت در نقاط مختلف كوه به منظور دیده بانی ساخته شده بود و حوض هایی در كنار آن ها درست كرده بودند. تمام این ساختمان ها به غیر از یك ساختمان ، همه از سنگ و ساروج بنا شده و كوه را به صورت قلعه پابرجایی درآورده است.
راه صعود به قلعه گردكوه یا گنبدان دژ از سمت مشرق بوده و پیوسته زیرنظر دیده بانان قلعه گردكوه قرار داشته است. در گردكوه كلیه وسایل زندگانی برای عده نسبتاً زیاد در مدت زیادی فراهم بوده و قطعه های سنگ آسیای دستی و شكسته های ظروف سفالی و سایر چیز ها كه اكنون در آن جا مشاهده میشود، نشان دهنده استمرار طولانی زندگی در دژ گنبدان است
————————————————————————————————————-
نمای خارجی دژ گردكوه در اطراف پایه كوهی كه دژ بر آن بنا شده مسكون بوده است و شاید بعضی از ارباب و حرف دژنشینان در این قسمت زندگی می كردند و این محوطه دارای حصاری بوده به طول یك فرسخ كه هنوز هم آثار آن بر جاست بنای داخلی این دژ كوهستانی دارای اطاقهای متعدد و انبارهای برای ذخیره خوارو بار و اسلحه بنا شده است . از لحاظ آب رسانی به قلعه یا همان دژ گردكوه توسط جوی بوده كه از چشمه فیخار با ظرافت خاصی به بالای كوه هدایت می كردند. یكی از راههای زود تسلیم شدن در برابر دشمن بستن همین آب یا نرسیدن مواد غذایی به دژ نشینان در هنگام جنگ بوده است.به همین خاطر در گردكوه آب انباری حفر كردند كه عظیم ترین آب انبارهایی است كه در دژهای كوهستانی ساخته شده است.
سلاحهای دژنشینان تیرو كمان و انواع آنها منجنیق و عراده بوده است۰ چاه هایی حفر می كردند بیشتر جهت انبار و مركز ذخیره غلات بوده و بعضی از مواقع به عنوان چاه آب از آن استفاده می كردند. در گردكوه در دل سنگ آخورهایی درست كرده بودند جهت غذا و آب دادن به چارپایان می باشد.
تاریخچه گردكوه همین بس كه در شاهنامه از آن ذكر شده است كه نوشتند اسفندیار پسرش را بر سر حكومت در گرد كوه زندانی می كند در گرد كوه فرقه از حسن صباح . فرقه اسماعیلیه و باطنیون حكومت می كرد.
