گهواره دید شیراز در قلۀ كوه شرقی دروازه قرآن درست رو به روی تكیه مشرقی چارتاقی گنبددار با طول و عرض ۴×۴ متر قرار دارد كه به گهواره دید شیراز مشهور است. این بنا توسط عضدالدوله دیلمی ساخته شده است. او پس از ساخت دروازه قرآن، این چارتاقی را بر روی قله كوه ساخت تا جایگاه دیده‌بانان و سربازان برای نگهبانی شاهراه ورودی شهر شیراز باشد.
می‌توان گفت گهواره دید شیراز، برج دیده‌‌بانی و خبر رسانی بوده است كه به وسیلۀ آن نشانه‌ها و اخبار مهم را به دیگر نقاط می‌رسانده‌اند. برای فرستادن پیام‌‌های فوری و مهم از تابش نور آیینه، راه انداختن دود، به كار بردن بوق و شیپور استفاده میكردند و در شب‌ها نیز با روشن كردن آتش، برج‌‌های بعدی را خبر میكردند و به این ترتیب برج به برج خبرها به دوردست می‌‌رسید.
هم اكنون اطراف این مكان درختكاری شده و یكی از گردشگاه‌‌های شیراز است. برای رفتن به آنجا باید از بوستان كوهپایه كه در دامن كوه چهل مقام قرار گرفته، گذشت و سپس در سینه كش كوه از طریق پلكان سیمانی به آنجا رفت. از گهواره دید، تمام شهر شیراز قابل مشاهده است.
آیا تا به حال به این موضوع فكر كرده اید كه در قدیم برای محافظت و كنترل عبور و مرور از دروازه های شهر شیراز چه میكردند؟
گهواره دید یا گنبد عضد در قدیم به همین منظور ساخته شده است.
معرفی گهواره دید
گهواره دید توسط عضد الدوله دیلمی (۳۳۷-۳۷۲ه.ق) به جهت تسلط بر معبر ورودی شهر، برای حفاظت از شهر و دیده بانی نگهبانان و نیز روشن كردن آتش و علامت دادن در دوران گذشته، از سنگ تراش نخورده و ساروج ساخته شد.
در چهار ضلع این طاق، چهار درگاه وجود دارد، هر ضلع آن دارای ۴ متر عرض و ۴ متر طول و ۳ متر ارتفاع است. ارتفاع گنبد نیز سه متر و نیم می باشد. بنای كلی گهواره دید، برگرفته شده از چهارطاقیهای دوره ساسانی است. وی هنگام ساخت دروازه قرآن، این چهار طاق را نیز بر فراز كوه مشرف به تنگه ساخت تا جایگاه دیده‌بانان و سربازانی باشد كه بر رفت و آمد كاروان‌ها و شاهراه ورودی شمال شهر نظارت داشته باشند.
چطور به گهواره دید برویم؟
برای رفتن به آنجا باید از بوستان كوهپایه كه در دامن كوه چهل مقام قرار گرفته، گذشت و سپس در سینه كش كوه از طریق پلكان سیمانی كه توسط شهرداری شیراز ساخته شده به آنجا رفت.
هم اكنون، در كوهپایه كوه چهل مقام از جانب شهرداری شیراز بوستان كوهپایه احداث شده است و حد فاصل بوستان تا گنبد عضد نیز پلكانی جهت سهولت رفت و آمد، ساخته شده است. این بنا پس از انقلاب اسلامی مرمت شد و در تاریخ ۵/۱۰/۱۳۵۲ با شماره ۹۶۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
گهواره دید یا گنبد عضد بر فراز كوه چهل مقام شیراز، در دره تنگ قرآن بر فراز كوه جانب شرقی آن، مشرف به تنگ الله اكبر و در مقابل آرامگاه خواجوی كرمانی، چهار طاقی با چهار ستون وجود دارد كه بر فراز آن گنبدی مخروطی شكل وجود دارد و برخی آن را گهواره دید و یا گهواره دیو می خوانند. این بنا توسط عضد الدوله دیلمی (۳۳۷-۳۷۲ه.ق) به جهت تسلط بر معبر ورودی شهر، برای حفاظت از شهر و دیده بانی نگهبانان و نیز روشن كردن آتش و علامت دادن در دوران گذشته، از سنگ تراش نخورده و ساروج ساخته شد. در چهار ضلع این طاق، چهار درگاه وجود دارد، هر ضلع آن دارای ۴ متر عرض و ۴ متر طول و ۳ متر ارتفاع است. ارتفاع گنبد نیز سه متر و نیم می باشد. بنای كلی این گهواره، برگرفته شده از چهارطاقیهای دوره ساسانی است. هم اكنون، در كوهپایه كوه چهل مقام از جانب شهرداری شیراز بوستان كوهپایه احداث شده است و حد فاصل بوستان تا گنبد عضد نیز پلكانی جهت سهولت رفت و آمد، ساخته شده است. این بنا پس از انقلاب اسلامی مرمت شد و در تاریخ ۵/۱۰/۱۳۵۲ با شماره ۹۶۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
