عمارت مقبره میر بزرگ -آمل
یكی از مهمترین بناهای تاریخی مازندران و ایران است كه در عهد سلطنت شاه عباس صفوی در سال ۱۰۲۰ هجری قمری بر روی مدفن میرقوام مرعشی بنیانگذار سلسله مرعشیان مازندران در اواخر قرن هشتم هجری قمری ساخته شده و در مركز بافت قدیم شهر آمل در سبزه‌میدان و مجاورت مصلای بزرگ قرار دارد. این ساختمان از لحاظ ویژگیهای معماری، گنبد، سردرب‌ها، كاشیكاری و كتیبه‌ها كم‌نظیر است. پلان آن چهار ضلعی، مساحت آن ۷۸۱ متر مربع و مصالح عمده آن آجر می‌باشد.
مشهد میر بزرگ
مشهد میر بزرگ عمارت و مقبره ای است كه مربوط به دوره صفوی -قرن ۸ ه.ق است و در آمل، سبزه میدان، محوطه مصلی آمل واقع شده و این اثر در تاریخ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۵۹ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آرامگاه میربزرگ آمل، یكی از بناهای تاریخی مهم و بزرگ مازندران به شمار می‌رود. ساختمان اصلی بقعه میربزرگ متعلق به قرن هشتم هجری قمری است كه با طرحی چهار ضلعی ساخته شده ولی ساختمان كنونی آن به قرن یازدهم هجری و دوره صفوی مربوط می‌باشد. این بقعه از نظر ویژگیهای معماری، تزئینات، كاشیكاری نماها و خصوصاً سر در ورودی، اهمیت تاریخی دارد.كتیبه قدیمی در زیر طاق آن وجود دارد و كاشی كاری آن منحصر به فرد در داخل بنا و بیرون آن موجود است.داشتن حوز در بالای بقعه یكی از شاهكار های آن زمان بوده است كه بعضی وقت ها طلبه ها در قدیم برای خواندن درس به بالای عمارت میرفتند و درس میخواندند. در زیر گنید و شبستانهای و اتاقهای جنبتین و سر در مقبره روی جرزهای آن قطعات خشت كاشی مربوط به دوران صفوی باقیمانده همچنین مقداری كمربند داخلی گنبد نمایان است.این بقعه را اسكندر شیخی پسر افراسیاب چلابی كه حكومتن آمل را از طرف تیمور عهده دار بود به دشمنی اجدادی در سنه ۷۹۶ قمری خراب و ویران كرده ولی پس از فوت امیرتیمور و مراجعت بازماندگان سادات به مازندران در سال ۸۱۴ قمری به همت سید قوام الدین پسر سید رضی الدین وكمك اهالی بقعه بزرگ به شكل اول ساخته شد . سپس در عهد سلاطین صفویه خصوصاً شاه عباس اول از لحاظ قرابت و علاقه دینی بقعه مزبور با بهترین كاشیكاری و تزیینات نفیس تكمیل گردیده ؛ ولی به مرور ایام این بنای عظیم وشاهكار تاریخی براثرعدم مراقبت دولت های وقت خراب شده وتمام آجرهای كاشی و اشیای نفیس موزه آن كه در دو دروه سلطنت طولانی سلسه مرعشی و صفویه در این بقعه عالی جمع آوری شده بود و همچنین آثار گرانبهای تجاری صندوق ضریح وغیره به وسیله عده ای از بی خردان سود جود ویهودیان به یغما رفت و جز خرابه ای بیش باقی نمانده و حتی موقوفات بقعه نیز به مرور ایام چپاول گردیده است.ولی در اواخر یك مرمت كوتاهی شده است. درباره ی نسب میر بزرگ گفته اند كه او از فرزندان علی المرعش پسر عبدالله بن محمد بن حسن بن حسین الاصغر از فرزندان امام چهارم است. قاضی نورالله شوشتری درباره علی المرعش می نویسد كه, كبوتر بلند پرواز مرعش می گوینند و چون به علوشان و رفعت منزلت ومكان انصاف معروف بود ، بنابراین وصف او به مرعش به جهت علو منزلت او بوده است وهمو فرموده سادات مرعشیه به اومنتسبند و سادات عالی درجه مازندران كه به تشیع مشهورند از جمله اعقاب اویند به ویژه سلاطین قوامیه مرعشیه مازندران,نسب دقیق او را میر قوام الدین بن سید صادق بن سید عبدالله بن سید ابوهاشم بن سید علی بن سید حسن بن سید علی المرعش بن سید عبدالله بن سید محمد الاكبرین بن سید حسن بن سید حسین الاصغرین امام زین العابدین علیه السلام گفته اند.نوشته اند آن بزرگوار مدتی در خراسان به سلوك مشغول بوده بعد از آن به مازندران وطن خود بازگشت. این بقعه كه آرامگاه میر قوام‌الدین مرعشی سرسلسله شاخه‌ای از سادات مرعشی به نام مرعشیان تبرستان است، صندوق چوبی نفیسی داشت كه دراثر آتش سوزی نابود شد و تنها چهار چوب آن باقی مانده‌است. بر روی این چهارچوب تاریخ ???? هجری قمری حك شده‌است. بنای فعلی بقعه در دو طبقه احداث گردیده كه با توجه به كثرت اتاق‌ها و شیوه? معماری، به احتمال قریب به یقین به عنوان مدرسه، خانقاه، مسجد وعمارت و غیره مورد استفاده قرار می‌گرفته
پیرامون بنای میر بزرگ
میرقوامالدین مرعشی معروف به میربزرگ، سرسلسله سادات مرعشیان در مازندران ، در محرم سال ۷۸۱ هـ.ق درگذشت . مقبره او در شهر آمل ابتدا توسط فرزندش سید رضی الدین در اواخر قرن هشتم هـ.ق احداث شد ولی بعدها این بنا توسط دستنشاندگان امیر تیمور به كلی ویران گردید. نوادگان میرقوام الدین در سال ۸۱۴ هجری عمارتی جدید بر مزار نیای خود بنیان نهادند. بنای فعلی توسط شاه عباس اول صفوی كه از نوادگان دختری میربزرگ بود، در همان محل و در ابعادی بزرگتر احداث شد.صحن اصلی بقعه به ابعاد۴۶/۹*۴۶/۹و چهارگوش است. چهار كنج آن را با چهار گوشوار، به هشت ضلعی تبدیل نموده و گنبدی بلند و مدور روی آن زده اند.كتیبه هایی نیز در زیر گوشوار با خط سفید ثلث بر زمینه كاشی آبی دیده میشود كه مشتمل بر آیاتی از كلام الله مجید و حدیثی از امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.دیوارهای داخلی صحن تا ارتفاع ۱۳/۲ متر دارای كاشیكاری با زمینه زرد و نقوش گیاهی رنگ آبی بود و هم اكنون قسمتهایی از آن باقی مانده است. در وسط صحن، چهارچوب صندوق قدیمی با كتیبه هایی مشتمل بر آیاتی از كلام الله مجید و احادیث نبوی دیده میشود. تاریخ صندوق سال ۱۰۳۳ هجری و كاتب آن محمدالحسینی لاهجی است. هم اكنون بر روی این چهارچوب ضریح مشبك چوبی قرار دارد. این صحن كه هسته مركزی بقعه را تشكیل میدهد، از سوی جنوب حیاط باز میشود و از سمت شرق به مسجد و از دو جهت دیگر به شبستانها مرتبط است. ورودی اصلی مقبره در سمت جنوب قرار دارد و بالای سر آن كتیبه كوفی بنایی با خط سیاه بر زمینه زرد كاشی نوشته شده است: [سبحان الله] و الحمدالله و لااله الاالله و الله اكبر و لا حول و لاقوة الا بالله]. در بالای این كتیبه نیز دو بار كلمه محمد به خط كوفی با كاشی معرق مشكی بر زمینه سفید نوشته شده است. نمای بیرونی روزگاری مزین به كاشی بوده و اكنون بقایایی از آن در ضلع شمالی مشهود است. هر یك از اضلاع بیرونی دارای۵ طاقنماست. گنبد بیرونی بنا هشت ضلعی و نوساز است و پایه های گنبد با ۳۲ قاب كاشیكاری (در هر ضلع ۴ قاب) و با كتیبه كوفی بنایی به شرح الله، محمد، علی، لااله الاالله مزین شده است. این بنا در سالهای اخیر توسط میراث فرهنگی مازندران مرمت و بازپیرایی گردیده است.
