پل ورسك و سه خط طلا

پل ورسك و سه خط طلا در دره ورسك در روستای ورسك، واقع در ۴۵ كیلومتری جنوب شهر زیرآب و ۸۵ كیلومتری شهر قائمشهر در محور فیروزكوه و در مسیر راه آهن شمال قرار دارد. پل ورسك از شاهكارهای مهندسی زمان خویش به حساب می آمده است. این پل در زمان حكومت رضاشاه در ایران توسط آلمانی‌ها به رهبری سرمهندس اتریشی خود یعنی والتر اینگر ساخته شد. حجم پل ورسك كه دارای ۶۶ متر دهانه قوسی اصلی و ۱۱۰ متر ارتفاع از ته دره است، جمعاً ۴۵۰۰ مترمكعب است. طول كلی پل ۸۶ متر است. عظمت این پل كه در واقع دو كوه عظیم و سخت را به یكدیگر اتصال می دهد ستودنی است. این پل راه ارتباطی راه آهن سراسری شمال جنوب بوده كه با شگفتی تمام و با ابزار آلات بسیار ساده مانند دینامیت و دریل دستی ساخته شده بود و در ساخت آن از هیچ سازه فلزی استفاده نشده است. این پل در دوران جنگ جهانی دوم پل پیروزی نامیده می‌شد.

امروزه پل ورسك علاوه بر اهمیت ویژه در صنعت حمل و نقل، از جاذبه‌های سیاحتی كشور نیز محسوب می‌شود. پل ورسك در شمار مهم‌ترین آثار فنی مهندسی راه آهن شمال ایران محسوب می‌شود و با شماره ۱۵۴۳ به ثبت ملی رسیده است. قطارهای مسافری تهران ـ ساری و تهران ـ گرگان پس از گذشت بیش از ۷۰ سال هر روز ۴ بار از روی آن می‌گذرد. قطارهای باری و سوختی نیز از روی آن می‌گذرند.

گفته می شود رضاشاه شخصا برای افتتاح این پل به سوادكوه همان زادگاه خویش آمد و به دستور او سرمهندس اتریشی یعنی اینگر نیز موظف شد تا در هنگام عبور اولین قطار از روی پل زیر پل قرار گرفته تا در صورت تخریب این پل اولین شخص كشته شده از این حادثه خود او باشد.

این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است. به بیان دیگر این بنا از ملات غیر مسلح ساخته شده است. هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر ۲ میلیون و ۶۰۰هزار تومان بوده است. برای ساخت این پل عظیم چند طرح مبتنی براستفاده از مصالح بنایی كه بیشتر مقرون به صرفه بوده، به تصویب رسید. پل ورسك در شمار مهمترین آثار فنی مهندسی راه آهن شمال ایران محسوب می‌شود و شماره ثبت تاریخی ملی آن ۱۵۳۴ می باشد. ورسك از جمله پل‌های استراتژیك ایران است كه توسط مهندسان آلمانی و اتریشی با تضمین ۷۰ ساله احداث شد.

روستای ورسك در محدوده كوهستانی استقرار یافته و از سطح دریا ۲۱۴۰ متر ارتفاع دارد.
آب و هوای این روستا، تحت تأثیر اقلیم كوهستانی، در زمستان‏ ها سرد و در بهار و تابستان معتدل و مطبوع است. دو رودخانه ورسك و گتو در كنار آبادی جریان دارند.
پل شاه عباسی از آثار تاریخی روستای ورسك است و قدمت آن به قرن دهم هـ . ق می‏ رسد. احداث راه‏ آهن شمال ـ تهران در سال ۱۳۱۴ هـ . ش و ساخت پل ورسك نام روستا را مشهور و به رونق آن افزود.

سه خط طلا :

اصطلاح سه خط طلای راه‌آهن شمال مربوط به دره ای در سه كیلومتری بعد از پل ورسك و بعد از روستای ورسك به سمت گدوك در ارتفاعات شرق جاده تهران – شمال مشاهده می‌باشد. طراحی این خطوط به جهت كم كردن شیب و افزایش ضریب قدرت لوكوموتیوها در نظر گرفته شده است كه برای ایرانیان ارزشی به مراتب بیشتر از طلا دارد. از این رو به این سه حط راه آهن كه بالای یكدیگر قرار دارند به اصطلاح سه خط طلا می گویند.

دیدن پل ورسك و سه خط طلا نیازمند نگاه دقیق تری است كه هم برای دیدن دقیق آن و هم عكس گرفتن از آن نیاز است تا شما در كنار جاده پارك نمایید و از آنجایی كه نیازمند است تا در كنار جاده اصلی پارك نمایید لطفا مراقب پارك دقیق خود و كودكان خود باشید.

در زیر این پل رودخانه ای هست كه به آبشاری می رسد شما می توانید از طریق همین سایت اطلاعات دقیق درباره آبشار ورسك را نیز مشاهده نمایید.

آدرس: زیرآب، ورسك

تاریخچه پل ورسك

نقش تاریخی پل ورسك فقط به اتصال جنوب به شمال كشور خلاصه نمی‌شود؛ بلكه سرنوشت دنیا در دوران جنگ جهانی دوم را دستخوش تغییر كرد و اگر این پل و خط‌آهن آن ساخته نشده بود، شاید دنیای امروزی تحت حكمرانی نئونازی‌ها و طرفداران هیتلر قرار داشت. با توجه به نقش تاثیرگذار پل ورسك در جنگ‌ جهانی دوم و كمك‌رسانی به اتحاد جماهیر شوروی، لقب «پل پیروزی» را به خود گرفت. فرماندهان متفقین اذعان داشتند كه در صورت نبود راه‌آهن ایران، نقشه جهان تغییر می‌كرد.

در جریان جنگ جهانی دوم، قوای روس و انگلیس درصدد ضربه‌زدن به آلمان هیتلری و نیروهای متحدش برآمدند و با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص ایران و وجود خط راه‌آهن و چاه‌های نفت،‌ این كشور را به‌عنوان محلی برای جابه‌جایی سریع اسلحه و مهمات بین نیروهای متفقین انتخاب كردند.

به این‌ ترتیب، ایران در سال ۱۳۲۰ به اشغال ارتش متفقین درآمد و به «دالان پارسی» (Persion Corridor) معروف شد. وینستون چرچیل، نخست وزیر انگلیس و از فرماندهان قوای متفقین، بر اهمیت پل ورسك در پیروزی آن‌ها تاكید كرده بود.

جالب است بدانید كه قبل از اشغال ایران به دست نیروی متفقین، آلمان به‌طرف مرزهای شوروی حركت كرده و نیروهای روسی را به‌شدت زیر فشار قرار داده بود. حاكمان ایران از ترس اینكه بعد از روسیه، نوبت آن‌ها شود؛ به این فكر افتادند كه كلیه پل‌های جاده‌ای و راه‌آهن كشور را مین‌گذاری كنند. محمد سجادی، وزیر طرق (راه) وقت به سال‌نامه دنیا چنین گفته بود:

با شنیدن اخبار وحشتناك از جبهه‌های جنگ شوروی، دستور مین‌گذاری پل ورسك و پل‌های مهم دیگر راه‌آهن داده شد و این كار با دقت و به‌صورت محرمانه انجام گرفت؛ اما پس از اشغال ایران توسط متفقین، دستوری برای انفجار پل‌ها صادر نشد و متفقین هم از مكان دقیق مین‌ها باخبر شدند.

دلیل نام گذاری پل ورسك

عده‌ای معتقدند كه ورسك از نام روستایی در اطراف پل گرفته شده؛ اما ظاهرا این باور اشتباه است؛ زیرا در زمان احداث این پل، این روستا و كوه‌های اطراف آن با نام عباس آباد شناخته می‌شدند.

مراحل ساخت پل ورسك

بهترین مهندسان اروپایی برای نقشه‌برداری و طراحی راهی منطقه شدند و پس از تهیه عكس‌های هوایی از كوه‌های البرز اعلام كردند كه مسیر خط‌آهن از روستای عباس آباد عبور خواهد كرد كه بعدها به ورسك تغییر نام داد. در ابتدا قرار بود این خط‌آهن از روستای ورسك و كوهستان البرز عبور كند و به‌طرف تونل گدوك ادامه مسیر دهد؛ ولی به‌دلیل شیب تند مسیر، این طرح منتفی شد. مهندسان این مسیر را به‌شكل سه پله‌ای طراحی كردند تا مشكل شیب حركت قطار در گردنه‌های كوه‌های البرز برطرف شود؛ مسیری كه به «سه خط طلا» معروف شد و در حد فاصل بین روستاهای شورآب و ورسك، سه كیلومتر مانده به پل ورسك قابل مشاهده است.

در ادامه آن‌ها برای عبور از دره عمیق ورسك باید یك پل می‌ساختند كه با توجه به دهانه بزرگ دره و وسایل آن روزگار، كار دشواری به نظر می‌رسید. از آنجا كه در زمان ساخت پل ورسك، از ابزارآلات مهندسی و امكانات امروزی خبری نبود، اجرای این پل با ابزارهای ساده‌ای همچون دریل دستی و دینامیت جلو رفت.

در ابتدا به‌منظور ایجاد فضایی برای احداث پایه‌های داربست، از دینامیت استفاده و سپس داربستی چوبی نصب شد. برای اینكه بتوانند مصالح ساخت پل را از یك طرف كوه به طرف دیگر ببرند، كابلی به دو طرف دره وصل ‌كردند.

دو پایه داربستی، پایه‌های پل را تشكیل می‌دادند كه سازه اصلی پل روی همین داربست‌ها ساخته شد. هم‌زمان با ساخت داربست‌ها، عملیاتی برای احداث قالب دال قوس در حال انجام بود. در تمام این مدت، از همان كابل‌ها برای انتقال قطعات پیش‌ساخته و مصالح استفاده می‌شد. سرانجام دو پایه داربست به هم رسیدند و ساخت قالب دال قوسی كامل و نمای آجری روی آن اجرا شد.

از اقدامات هوشمندانه در ساخت این پل، احداث تونلی در زیر رودخانه‌ ورسك بود تا به این ترتیب از این پل در برابر طغیان احتمالی رودخانه محافظت شود؛ به همین دلیل قطار پس از چرخشی كه در طول مسیر خود دارد، تا ۱۰۰ متر بالاتر می‌رود و بعد روی پل قرار می‌گیرد.

در ادامه، كار ریل‌گذاری موقت روی پل انجام شد و قبل از زمستان ۱۳۱۴ اقدامات آماده‌سازی نصب ریل‌بند در دستور كار قرار گرفت.

كار ساخت پل در سال ۱۳۱۳ آغاز شد و در سال ۱۳۱۵ به پایان رسید و نتیجه آن پلی به طول ۸۶ متر با ۱۰ دهانه كوچك و یك دهانه‌ بزرگ ۶۶ متری بود.

جالب اینكه قطارها پس از پل ورسك، ارتفاعشان را كم می‌كنند تا وارد تونلی در زیر كف دره شوند؛ سپس با عبور از پل روگذر جاده فیروزكوه، وارد ایستگاه ورسك می‌شوند.

ساخت پل ورسك كمتر از دو سال به طول انجامید كه در این مدت چندین بار توسط رضا شاه مورد بازدید قرار گرفت. او برای افتتاحیه پل در روز پنجم اردیبهشت ۱۳۱۵ شخصا راهی این منطقه شد؛ آن هم از طریق خط راه‌آهن و قطاری كه به دستور خودش ساخته شده بود. او در فیروزكوه از قطار پیاده شد و خود را به محل پل ورسك رساند. این طور روایت شده است كه رضاخان از دیدن این شاهكار مهندسی حیرت‌زده می‌شود و برای اطمینان از استحكام پل دستور می‌دهد كه سرمهندس اتریشی با خانواده‌اش در زیر قرار بگیرند تا اولین قطار از روی پل بگذرد.

پل ورسك از چه موادی ساخته شده؟

مصالح این سازه زیبا شامل سیمان، ملات، آجر و شن شسته‌شده است. از نكته‌های جالب‌ در مصالح پل ورسك همین است كه در ساخت آن از هیچ فولاد و سازه‌ فلزی و آرماتوری (بتن آرمه) استفاده نشده است. در واقع سازنده فقط از ملات غیرمسلح برای ساخت پل استفاده كرده بود تا هزینه‌های ساخت پل كاهش یابد.

هنگام ساخت پل ورسك این تضمین داده شد كه برای ۷۰ سال پابرجا خواهد بود؛ هرچند با گذشت بیش از هشتاد سال از آن روزگار، هنوز هم مقتدرانه بر فراز دره‌ای عمیق ایستاده است و دانش و تعهد و نبوغ سازندگان خود را به رخ می‌كشد.

 مشخصات فنی پل ورسك:

 این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است . به بیان دیگر این بنا از ملات غیر مسلح ساخته شده است .

 طول كلی پل 2/73 متر است. هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر۲میلیون و۶۰۰هزار تومان بوده است . برای ساخت این پل عظیم چندطرح مبتنی براستفاده از مصالح بنایی كه بیشتر مقرون به صرفه بوده، به تصویب رسید.

 پل ورسك در شمار مهمترین آثار فنی مهندسی راه آهن شمال ایران محسوب می شود و شماره ثبت تاریخی ملی آن 1534 می باشد .ورسك از جمله پل‌های استراتژیك ایران است كه توسط مهندسان آلمانی و اتریشی با تضمین ۷۰ ساله احداث شد.

پل ورسك را چه كسی ساخته؟

مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۵ طرح احداث راه‌آهن سراسری ایران را تصویب كرد كه قدم مهمی در پیشرفت و آبادانی كشور محسوب می‌شد. طبق این طرح یك خط راه‌آهن، جنوب و شمال ایران را به هم متصل می‌كرد؛ هرچند ساخت و ریل‌گذاری آن مستلزم دانشی بود كه در آن روزگار در كشور وجود نداشت. به همین منظور حكومت پهلوی تصمیم گرفت كه كار ساخت این راه‌آهن را به شركتی خارجی بسپارد كه در نهایت قرعه به نام شركت دانماركی «كامپساكس» (Kampsax) می‌افتد.

قرارداد ساخت راه‌آهن سراسری در اردیبهشت سال ۱۳۱۲ با مدیرعامل این شركت دانماركی، «یورگن ساكسیلد» (Yorgen Saxild) امضا شد. او بعدها در كتاب خاطرات خود با نام «خاطرات یك مهندس دانماركی» كه در سال ۱۳۵۰ به چاپ رسید، نمایی از پل ورسك را روی جلد كتابش به كار برده بود.

پیش‌تر این شركت موفق به ساخت ۱۲۰۰ كیلومتر خط‌آهن در تركیه شده بود؛ از همین رو توانست مسئولیت این پروژه را به دست بگیرد. بر اساس این قرارداد، شركت دانماركی موظف به ساخت ۹۰۰ كیلومتر خط راه‌آهن در مدت‌زمان ۶ سال بود كه در ازای ساخت هر متر راه‌آهن، حدود ۱٫۵ گرم طلای خالص (پنج دلار طلا) دریافت می‌كرد. به‌طور كلی ساخت این پل دو میلیون و ۶۰۰ هزار ریال هزینه برداشت.

طرح این پل هوشمندانه و زیبا كار مهندسی اتریشی به نام «لادیسلاوس فون رابسویچ» (L. Von Robcevidc) بود. وی در مصاحبه‌‌ای در آن روزگار گفته بود:

روزی كه طرح احداث پل ورسك را تهیه كردم، مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن می‌نگریستند و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یكی از فتوحات علم مهندسی به حساب می‌آوردند. حالا كه این پل احداث شده است، همه، من و رفقایم را تحسین می‌كنند و آن را در شمار بهترین پل‌های قشنگ و شاهكار مهندسی می‌دانند.

«هانس اتو نا‌تر» نابغه ریاضی و پل‌سازی كه انجام محاسبات پل‌های راه‌آهن سراسری ایران تحت نظارت او انجام شد، سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل ورسك را نیز برعهده داشت.

قبر سازنده پل ورسك

مهندس «والتر اینگر» اتریشی یكی از دیگر مهندسان ساخت پل ورسك بود كه گفته می‌شود در زمان تكمیل پروژه سه خط طلا از روی پل به پایین پرت می‌شود و دار فانی را وداع می‌گوید و در روستای ورسك دفن می‌شود.

عكس های قدیمی پل ورسك

وضعیت حال حاضر پل ورسك

در سال ۱۳۹۵ عمر پل ورسك به ۸۰ سال رسید كه باعث بروز نگرانی‌هایی راجع به نحوه نگهداری و تقویت پل شد. یوسف گران پاشا، مدیرعامل وقت راه‌آهن شمال، در این رابطه گفته بود:

بر اساس قراردادی كه با دانشگاه صنعتی شریف برای سنجش مقاومت پل ورسك منعقد شد، سنسوری روی پل نصب‌ شده است كه میزان ضربه‌های ناشی از تردد قطار را روی پل بررسی می‌كند و در صورت ایجاد مشكل، هشدارهای لازم به مركز مانیتورینگ ارسال می‌شود.

وی در ادامه افزود كه هر سال بازدیدهایی از زیر پل انجام می‌شود تا در صورت نیاز مصالح مقاوم جایگزین مصالح فرسوده شود.

پل ورسك در زمستان

با فرارسیدن زمستان و سفیدپوش شدن منطقه، زیبایی پل ورسك دوچندان می‌شود؛ به‌طوری كه هر بیننده‌ای را مبهوت عظمت و شكوه خود می‌كند.

آبشار ورسك

آبشار ورسك كه با نام آبشار چشمه علی نیز شناخته می‌شود، به ارتفاع تقریبی ۲۰ متر از دره به سمت روستای ورسك جاری است. آب این آبشار از ارتفاعات قدمگاه سرچشمه می‌گیرد و سالانه تعداد زیادی از مردم مشتاق را به سوی خود می‌كشاند. برای رسیدن به این آبشار زیبا كافی است در محور فیروزكوه بعد از گردنه گدوك كمی جلوتر به سمت راست وارد روستای ورسك شده و از آنجا تا آبشار حدود ۴ كیلومتر و تقریبا نیم ساعت راه است. مسیر رسیدن به آبشار ورسك دقیقا از زیر پل ورسك می گذرد و باید در امتداد رودخانه حركت كرد تا به آبشار زیبای ورسك رسید.