قبرستان سفید چاه

نخستین قبرستان مسلمین در ایران؛ قبرستانی عجیب با قدمت ۱۲۰۰ سال با نقش‌های عجیب‌تر روی سنگ‌هایش در روستایی به نام “سفیدچاه” واقع است. قبر ملك بادله حاكم شمال در این گورستان قرار دارد. اگر چه این روزها كمتر كسی به سنگ‌های فرو رفته در خاك این قبر اعتنا می‌كند. كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُم بالشَّرِّ وَالْخَیرِ فِتْنَةً وَإِلَینَا تُرْجَعُونَ ﴿ انبیاء : ۳۵ ﴾ هر انسانی طعم مرگ را می چشد .و شما را با بدی ها و خوبی ها می‌آزماییم ، و سرانجام به سوی ما بازگردانده می‌‌شوید. قبر ملك بادله حاكم شمال در این گورستان قرار دارد.اگر چه این روزها كمتر كسی به سنگ‌های فرو رفته در خاك این قبر اعتنا می‌كند. ابراهیم، منصور و عبدالرحمن سه فرزند امام موسی‌ابن جعفر(ع) و چندین تن از سادات مرعشی كه روزگاری در آمل حكومت می‌كردند در سفیدچاه مدفون شده‌اند. ضریح چوبی امام‌زاده كه با گنبد نقره‌گونش در دل این دره زیبا می‌درخشد بنا بر نوشته‌ی كنده‌كاری شده‌اش ۸۴۰ سال قدمت دارد. سفیدچاه كه به روایت قبر حاج جرجیس سفیدجایی، سفیدجا و در روایت‌های دیگر اسپ ِ‌چاه، اسپ ِ تن و روبار نامیده شده در دره‌ای میان كوه‌های هزارجریب از رشته‌كوه همیشه باشكوه البرز، در بهشهرِ مازندران ِهمیشه واقع است جایی كه مهربانی اجدادم را در آغوش خاكش پذیرفته است. در توضیح بیشتر باید بگویم روستاییان و اهالی حدود ۴۴ روستا كه مركزش”سفیدچاه” است معتقدند خاك سفیدچاه مانند خاك وادی السلام است و جسد را تا سال‌ها سالم نگه می‌دارد. نقش‌های قبور بنا بر روایتی بر اساس شغل مرده كشیده‌ می‌شد اما كمی بیشتر كه دقت كردم این مورد كمتر رعایت می‌شد و بیشتر حال و هوای حكاك در آن‌ها مشاهده ‌می‌شود. و انصافا بعضی از این تصویرسازی‌ها به نقاش‌های خوان میرو؛- نقاش، مجسمه ساز، گرافیست و طراح اسپانیایی (۱۹۸۳-۱۸۹۳)- پهلو می‌زند! پس از مرگ آخرین بازمانده‌ی سنگ‌تراشان و حكاكان مصیب‌محله، عمر حكاكی روی سنگ‌ها به ویژه سنگ‌های سیاه نیز به پایان رسیده است.

قبرستان سفید چاه كجاست؟
قبرستان سفید چاه در شهرستان بهشهر، بخش یانه سر، روستای سفید چاه واقع شده است. (مشاهده روی نقشه)

دسترسی به قبرستان چاه سفید
برای دسترسی با خودروی شخصی، راهی شهرستان گلوگاه شوید و تا انتهای كمربندی غربی را بروید. از آنجا وارد مسیر روستای نیالا شوید. با عبور از روستای نیالا، دوراهی كیاسر و چاه سفید را خواهید دید. در این نقطه، سمت چاه سفید بپیچید. در ابتدای روستا، قبرستان واقع شده است.

همچنین می‌توانید از مینی‌بوس‌های مخصوص روستای چاه سفید در بهشهر استفاده كنید و خود را به قبرستان برسانید. 

سنگ قبرهای قبرستان سفید چاه

سنگ قبرها در هر منطقه و كشوری تحت‌تاثیر معماری و فرهنگ آن منطقه و كشور است. مثلا سنگ قبرهای اسپانیا و آفریقا قوس‌های هلالی نعل اسبی دارد كه خاص معماری این مناطق است. در جهان اسلام نیز سنگ قبرها اشكال متنوعی دارند كه نمایانگر معماری هر منطقه هستند.

در قبرستان سفید چاه سنگ مزارها محرابی و صندوقی هستند كه هر دو شكل در ایران پیشینه معماری‌ دارند. طرح محراب كه در اصل طرحی متعلق به دوران میترایسم است، پس از اسلام، از سده چهارم هجری قمری به بعد، بر سنگ مزارها حكاكی شد. در سنگ قبرهای محرابی قبرستان تاریخی سفید چاه، از نقوش تزیینی در تمام سطوح استفاده شده است و از نظر تنوع به سه دسته تقسیم می‌شود:

• نقوش اسلیمی
• نقش هندسی
• نقوش نمادین یا سمبولیك

سنگ قبرهای محرابی سده نهم هجری قمری سفید چاه، دارای ویژگی‌های محراب هستند؛ یعنی دو تا سه طاق‌نمای تودرتو با قوس‌هایی دارند. حواشی اول آن‌ها معمولا دارای تزیینات گل برگ اسلیمی به شیوه آژده هستند و حاشیه دوم صلوات كبیر و بعضا حاشیه سوم حدیث یا دعا دارند و متن وسط به نام متوفی و تاریخ وفات اختصاص یافته است. در بعضی از سنگ مزارها از نقش سمبولیك قندیل استفاده كرده‌اند و در وسط آن كلمه الله نوشته شده است.سنگ مزارهای سده دهم و یازدهم علاوه بر تزیینات اسلیمی كاملا متقارن، از نقوش هندسی نیز برخوردار هستند و با ظرافت و زیبایی، دایره‌های تزیینی و گل‌های چندپر (نماد گردونه خورشید) بر آن‌ها حجاری شده‌اند. قاب‌بندی حاشیه، پیشانی، لچك‌ها و طرح طاق‌نمای سنگ مزارها و نیز شیوه كتیبه‌نگارهای سده نهم با سده دهم و یازدهم كاملا متفاوت هستند. سنگ مزارهای سده سیزدهم و چهاردهم نیز از نظر تزیینات سمبولیك ابزار كار (نشانگر پیشینه متوفی) از سنگ قبرهای سده‌های پیشین متمایز است.

در این قبرستان تاریخی، معدود سنگ مزارهای صندوقی نیز جای گرفته‌اند. قدیمی‌ترین سنگ قبر صندوقی به تاریخ ۸۹۶ هجری قمری تعلق دارد. تعدادی سنگ‌های صندوقی نیز بر فراز تپه قبرستان، در جهت شمالی به دست آمده است كه به‌دلیل فرسودگی زیاد، قابل مطالعه نیستند.

نقوش قبرهای قبرستان سفید چاه

در روستای سفیدچاه رسم بوده است كه سنگ قبر مردگان را بر اساس شغل آن‌ها حكاكی می‌كردند؛ اما بعد از مرگ آخرین بازمانده‌ سنگ‌تراشان و حكاكان مصیب محله، عمر حكاكی روی سنگ‌ها هم به پایان رسید و درگذشتگان جدید روستا، با سنگ‌های امروزی دفن می‌شوند.

نقوش هندسی حك شده روی سنگ‌مزارها عبارت‌اند از دایره، مربع و مثلث. این تصاویر هندسی كلید رمز عناصر مهمی چون زندگی و رستاخیز پس از مرگ است. دایره در اساطیر، عرفان و ادبیات شرق پیش از هر چیز نقطه‌ای است گسترش یافته. این طرح، تفسیر نمادین كمال، یكپارچگی و نبود هر نوع تمایز و ناهمگونی است و از آن به‌عنوان نمادی از خلاقیت یا خلق هستی نیز یاد می‌شود. همچنین دایره مفهوم ابدیت را در خود دارد.

در سنگ گورهای مورد بررسی علاوه بر نقوش هندسی، از عناصر نمادین دیگری نیز بسیار استفاده شده است، از جمله آینه، سرو، دو كبوتر، انار و گل انار، خوشید، چلیپا و... كه همه در ادبیات، عرفان و فلسفه شرق مفاهیم معنوی‌ را در بر دارند.

بازدید از قبرستان سفید چاه

بازدید از قبرستان سفید چاه در تمام روزهای هفته و ساعات شبانه‌روز ممكن است و برای این منظور نیازمند پرداخت هزینه نیستید. البته در نظر داشته باشید كه به‌دلیل تاریكی، شب‌ها امكان تماشای دقیق وجود ندارد. 

پرسش‌های متداول