مردم استان ایلام به دلیل كوهستانی بودن و داشتن مناطق جنگلی و مراتع نسبتا مطلوب دارای تنوع غذایی بالایی هستند . در این مطلب سعی داریم به غذاهای محلی ایلام كه معروفتر و رایج تر هستند اشاره داشته باشیم .معروف‌ترین و رایج‌ترین غذاهای سنتی و بومی استان ایلام را غذاهایی مانند خورشت تره‌كوهی، كشكینه، تُرخینه، برنج و گوشت معروف دهلران، نژی آوا، جوجگ آو، ماش آو، كشك دو، قله ماسوا، كپه، جِِگِروَز، گوجه‌پونه، مَكش، كوفته سیرابی، آبگوشت بامیه، پیچگ، بوله وله، قارچگ، پاقازه، سختی، بابایاری (عَدَساو)، شله امیری، پِرشگِه، ماسوا و … تنها تعدادی از خوراكی‌های لذیذ و مغذی این سرزمین زیبا و دوست‌داشتنی را تشكیل می‌دهد.
ٰخورشت تره كوهی
یقینا می‌توان كشور ایران را مهد تنوع بی‌نظیری از انواع خورشت‌های لذیذ و خوش‌عطر در نظر گرفت. رنگ، طعم، عطر و مواد اولیه‌ی اكثر این خوراكی‌های خوشمزه، از جمله دلایل شهرت و محبوبیت آن‌ها در بین دیگر ملل‌ها از جمله كشور تركمنستان، آذربایجان و ارمنستان خواهد بود. خورشت تره فرنگی، غذایی مختص غرب ایران، بویژه مردم استان ایلام محسوب می‌شود. آن‌ها معتقدند كه این خورشت محبوب، می‌تواند رقیب سرسختی برای قرمه‌سبزی در نظر گرفته شود چرا كه از لحاظ تركیب و رنگ، شباهت بسیاری بین این دو غذای سنتی مشاهده می‌شود. آشپزها و بانوان كدبانوی استان با استفاده از مواد غذایی همچون گوشت گوسفندی، لپه (در صورت تمایل می‌توان از لوبیا قرمز یا لوبیا سفید نیز استفاده كرد)، روغن حیوانی، تره‌كوهی، رب گوجه‌فرنگی، پیاز، نمك، فلفل، زردچوبه و ادویه‌ی مخصوص بومی، به تهیه و طبخ این خوراك محلی می‌پردازند.
تُرخینه
با شروع فصل زمستان و هجوم سرمای شدید به مناطق كوهستانی كشور، بازار طبخ و تهیه‌ی انواع غذاهای گرم و پرانرژی گرم خواهد بود. طبیعتا جلوگیری از سرماخوردگی، یكی از دغدغه‌های مردم در این ایام است كه رعایت اصول بهداشتی و از همه مهم‌تر طبخ غذاهای گیاهی و دارویی، بهترین راهكار برای پیشگیری یا در صورت بیماری، موثرترین درمان آن به شمار می‌آید. تُرخینه غذایی است بومی و مخصوص استان ایلام كه در استان كرمانشاه و كردستان نیز به عنوان غذای بومی و محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بانوان و مادران هنرمند استان ایلام با استفاده از سبزی به نام شلم، گوجه‌فرنگی، آب انار، ترخون، نعناع، پیاز، فلفل، زردچوبه، مایه‌ی خمیر، گندم و پونه‌ی كوهی به طبخ این غذای مغذی می‌پردازند. البته به دلیل در دسترس نبودن برخی مواد اولیه‌ی تُرخینه در فصل زمستان، آن‌ها را یك ماه قبل از شروع سرما تهیه كرده و در زمستان این غذای بومی و مفید را آماده می‌كنند. بنابراین مدت زمان كمی برای طبخ آن مورد نیاز است. همچنین به دلیل سبك پخت و طعم و عطر این خوراك سنتی به دو نوع دُوئینه و شُمینه تقسیم بندی می‌شود.
كوفته سیرابی (كفته سیرابی)
طبخ تنوع لذیذی از كوفته‌های مختلف در استان‌های كشور، بسیار چشم‌گیر و قابل توجه است. مردم هر ناحیه از ایران، با توجه به اقلیم سرزمین خود و ذائقه‌ی اعضای خانواده، از تركیب مواد اولیه‌ی گوناگون و متفاوتی نسبت به سایر نقاط كشور، در تهیه و طبخ كوفته‌های مصرفی بهره می‌برند. محبوبیت و شهرت این غذای خوشمزه به حدی است كه بسیاری از كشورهای آسیایی هم‌مرز با ایران، ضمن تاسی گرفتن از رژیم غذایی مردم كشور، این غذا را به عنوان خوراكی بومی و پرمصرف معرفی می‌كنند. كوفته‌سیرابی از جمله غذاهای محلی و بومی استان ایلام به شمار می‌آید كه مصرف آن به دلیل استفاده از سیرابی تازه، برای از بین بردن حالات اولیه‌ی ماه‌های بارداری، بسیار مناسب و مفید خواهد بود. مادران و بانوان خوش‌ذوق و باسلیقه‌ی این استان با تركیب موادی همچون سیرابی چرخ‌كرده، آرد، پیاز، نمك، گیاهان معطر (آویشن، ترخون، پونه، نعناع)، روغن حیوانی و ادویه‌ی محلی به تهیه‌ی این خوراك فوق‌العاده‌ی بومی می‌پردازند.
شله امیری
ماش یكی از مفید‌ترین مواد غذایی از گروه حبوبات است كه به دلیل خواص فراوان غذایی از جمله فیبر رژیمی، ماده‌ی به نام مهاركننده‌ی پروتثاز و پروتئین است كه هركدام در پیشگیری یا درمان بیماری‌های بسیار خطرناكی همچون كلسترول بالای خون، سرطان سینه و دیابت، تاثیر بسزایی خواهد داشت. از دیگر غذاهای سنتی استان ایلام كه در فصل سرما تهیه و طبخ می‌شود، شله امیری نام دارد. این خوراك محلی به دلیل طبیعت گرم، در درمان سرماخوردگی بسیار موثر بوده و اغلب به عنوان غذای دارویی مورد استفاده‌ی اكثر خانواده‌های این استان قرار می‌گیرد. آشپزها و مادران هنرمند و باسلیقه‌ی استان ایلام با تركیب ماش، برنج محلی (برنج عنبربو)، پیاز، روغن محلی، نمك و فلفل به تهیه‌ی شله امیری مشهور دیارشان می‌پردازند.
قله ماسوا
استان ایلام به دلیل حضور تپه‌های سرسبز و حاصلخیز، كوهستان‌های سربه فلك‌كشیده، پوشش گیاهی مناسب و ریزش مطلوب برف و باران، یكی از مناطقی است كه به عنوان محلی مناسب برای زندگی عشایر و ایلات كرد و لر، از جمله ایل ملكشاهی، كرد، ریزه وند، خزل، شوهان (شوهو)، دیناروند، حسنوند و … به شمار می‌آید. پرواضح است كه حضور گسترده‌ی اقوام و عشایر در این سرزمین، طبخ غذاها و خوراكی‌های سنتی و بومی فوق‌العاده‌ای را در این خطه از كشور به همراه خواهد داشت. قله ماسوا غذایی است بومی و مختص عشایر استان ایلام كه بسیار مقوی و در بین آن‌ها از محبوبیت فراوانی برخوردار است. این غذای مغذی با استفاده از كله‌پاچه‌ی گوسفند (می‌توان در صورت تمایل از كله‌پاچه‌ی بزغاله نیز استفاده كرد)، كشك (دوغ نیز می‌تواند جایگزین كشك شود)، پیاز داغ، نعناع و پونه‌ی گیاهی طبخ و به همراه نان تازه‌ی محلی مصرف می‌كنند.
مَكش
برنج یكی از مواد اولیه‌ی اصلی و محبوب در رژیم غذایی مردم سراسر كشور به شمار می‌آید. آشپزهای هنرمند و مادران كدبانوی كشور، با استفاده از این ماده‌ی غذایی مفید و مغذی، به طبخ تنوع بی‌نظیری از انواع پلو، خوراك، سوپ ، آش، دسر و شیرینی‌های لذیذ و سنتی می‌پردازند. مكش نیز یكی از غذاهای بومی و محلی ایرانی است كه در استان ایلام تهیه شده و از طرفداران فروارانی برخوردار است. البته در برخی از استان‌های كشور نظیر استان كردستان نیز به عنوان غذایی محلی طبخ و میل می‌شود. مردم ایلام با استفاده از مواد اولیه‌ای همچون برنج محلی (عنبربو)، روغن محلی (دان)، پیاز (به دو صورت پیاز داغ و پیاز خام)، زردچوبه، آلو بخارا، كشمش پلویی، نمك، فلفل و ادویه‌ی محلی، این غذای لذیذ و خوش‌عطر را تهیه می‌كنند. از نكاتی كه می‌توان در مورد این غذا بیان كرد، نوع طبخ آن است؛ به گونه‌ای كه اگر برای طبخ این غذای دوست‌داشتنی از آب بیشتری استفاده كنیم، برنجی نرم‌تر از مَكش بدست می‌آید كه به زلگه مشهور است.
گوجه پلو
استفاده از انواع سبزیجات در طبخ غذاهای بومی و اصیل ایرانی، امری بدیهی بوده و در عین حال می‌توان آن را از نكات مثبت و قابل توجه رژیم غذایی، تلقی كرد. آشپزهای هنرمند و بانوان خوش‌ذوق ایران، با استفاده از نبوغ آشپزی خود، غذاها و خوراك‌های لذیذ و منحصر به فردی را تهیه كرده و لحظات گرم و مطبوعی را برای اعضای خانواده‌ی خود به ارمغان می‌آورند. گوجه پلو، یكی از محبوب‌ترین و پرمصرف‌ترین غذاهایی است كه به دلیل سادگی در طبخ و حضور ماده‌ی غذایی مغذی همچون گوجه‌فرنگی نه تنها در استان ایلام بلكه در سراسر كشور، مشهور و دوست‌داشتنی است. مردم استان ایلام، این غذا را به عنوان خوراك محلی خود قلمداد كرده و با استفاده از برنج محلی (عنبربو)، پیاز، رب گوجه‌فرنگی، پونه‌ی كوهی، كره، روغن محلی، نمك، فلفل و زردچوبه طبخ می‌كنند. این غذا بسیار آسان و در كم‌ترین زمان ممكن تهیه می‌شود. پیشنهاد می‌كنیم گوجه‌پلوی اصیل ایلامی را در منزل تهیه كرده و همراه سبزی خوردن و ماست میل كنید.
گوجه پونه
مصرف غذاهای سالم و مغذی، یكی از مهم‌ترین دغدغه‌های ذهنی مادران و بانوان ایرانی است كه اتفاقا می‌توان نمونه‌های بیشماری از آن‌ها را در غذاهای سنتی و محلی مناطق مختلف كشور مشاهده كرد. به نظر می‌رسد كه در گذشته، استفاده از خوراك‌های مفید و پرانرژی، به مراتب بیشتر از عصر حاضر صورت می‌گرفت كه این مسئله باعث بروز نگرانی‌هایی در بین پزشكان و كارشناسان تغذیه و سلامتی شده است. بنابراین نقش مسئولان و متخصصان تغذیه در ایجاد آگاهی و اطلاع‌رسانی بیشتر به مردم در میل غذاهای اصیل و سنتی ایرانی، بسیار پررنگ و حیاتی است. غذاهایی كه نظیر آن‌ها در رژیم غذایی گذشتگان در مقیاس زیادی مشاهده می‌شود. گوجه پلوی ایلامی، یكی از این خوراك‌های محلی و بومی است كه پیش‌تر به عنوان غذای مصرفی چوپانان این ناحیه از كشور، مورد استفاده قرار می‌گرفت. غذایی سرشار از ویتامین و مواد مغذی كه برای بدن انسان لازم و ضروری به شمار می‌آید. مردم این استان با استفاده از گوجه‌فرنگی، پونه‌ی كوهی، پیاز، كره، نمك، فلفل و زردچوبه، این غذای اصیل و بومی را تهیه و میل می‌كنند. مطمئنا شما نیز پس از آماده‌سازی و تدارك گوجه پونه، لذتی دلپسند را تجربه خواهید كرد.
