كلیسای مریم مقدس كه به نام كلیسای ” زور زور” نیز معروف است در استان آذربایجان غربی،شهرستان ماكو و در ۱۲ كیلومتری شمال غرب قره كلیسا قرار دارد. بنای اولیه آن در دره بستر رودخانه قره سو و به ارتفاع ۵۰ متر بالاتر از سطح دره قرار داشته است ولی بعلت اینكه پس از آبگیری سد بارون ممكن بود در عمق دریاچه پشت سد قرار بگیرد توسط سازمان میراث فرهنگی و همكاری شورای خلیفه گری ارامنه آذربایجان تماما به ارتفاعات كنار دریاچه منتقل و در آن نقطه مجددا بازسازی گردید. بعلت تحولات پایان قرن سیزدهم میلادی در منطقه غرب آسیا موجودیت حكومت مستقل ارامنه سیلیسیه به خطر افتاد وآنان بعلت اینكه حامی و هم پیمانی نداشتند امید به مساعدت و یاری اروپائیان بستند.
پاپ رهبر كاتولیكها با دنبال كردن این هدف كه كلیسای ارمنی را تحت سلطه خود درآورده و آنها را به پیروی از كلیسای كاتولیك مجاب كند پیشنهاد قبول دین كاتولیك توسط ارامنه و قبول رهبریت پاپ بر كلیسای ارمنی را به شرط كمك اروپائیان به ارامنه ارائه نمود. هتوم دوم پادشاه سیلیسیه و نیز گروهی از درباریان وی و همچنین رهبر كلیسای ارامنه (كه مقر آن شهر سیس پایتخت سیلیسیه بود) به امید دریافت كمك از اروپائیان این پیشنهاد را پذیرفتند در حالیكه این تصمیم آنها با موجی از مخالفتهای مركز مذهبی ارامنه، بخصوص در داخل خاك ارمنستان، مواجه شد. جاثلیق آناوارزتسی با هدف جلب حمایت مراكز مهم مذهبی ارامنه هیئتهایی به دیرهای تادئوس مقدس (قره كلیسا)،داتو،بجنی،گلازور و غیره فرستاده اسقفهای این مراكز را تشویق به پیروی از فرامین خود نمود ولیكن اكثر مراكز علمی و مذهبی فوق از دستور وی تمكین نكردند به استثنای اسقف وقت دیر قره كلیسا كه از فرمان جاثلیق پیروی نمود. اسقف دیر كه برادر حاكم وقت ماكو بود با قدرتی كه در دست داشت توانست در اجرای فرمان جاثلیق به موفقیتهایی دست یابد كه البته این موفقیتها زودگذر بودند. قره كلیسا برای تبلیغ دین كاتولیك میتوانست برای جاثلیق پایگاه مهمی را فراهم آورد لذا برای گسترش فعالیت ازاروپا میسیونرهای فرانسیس به این منطقه اعزام گردیدند كه در ابتدا در این دیر مستقر شده و این كار آنها با واكنش شدید ارامنه منطقه و مراكز مذهبی مختلف ارامنه ارمنستان مواجه شد.
جهت از میان بردن این تنشها و همچنین با هدف ایجاد یك مركز علمی و مذهبی برای آموزش روحانیان در جهت اشاعه فرقه كاتولیك بخصوص اینكه دو مركز علمی مذهبی مهم ارامنه یعنی گلازور و داتو در راه مخالفت با آنان تمامی تلاش خود را برای ممانعت از گسترش آن بكار گرفته بودند با همت اسقف زاكاره از سال ۱۲۹۸ میلادی كار ساختن كلیسای مریم مقدس در زورزور با ساختمانهای مربوطه به منظور تاسیس یك مركز علمی و مذهبی آغاز گردید. امور ساختمانی این كلیسا در سال ۱۳۱۴ میلادی به پایان رسیده و میسیونرهای فرانسیس به این مركز جدید نقل مكان نمودند. با تبلیغ و اشاعه این موضوع كه با قبول پاپ بعنوان رهبر كلیسای ارمنی و ادغام كلیسای ارمنی در كلیسای كاتولیك اروپائیان به كمك ارامنه آمده و آنان را از یوغ تسلط مغولها نجات خواهند داد برخی از روحانیان ارمنی نیز به مرور تحت فرمان چاثلیق در آمدند كه یكی از آنان هوانس زورزورتسی بود . وی ازفارغ التحصیلان مركز گلازور بود. هوانس مسئولیت مركز علمی مذهبی زورزور را به عهده گرفته و نقش بسیار مهمی در ارتقاء كیفیت آموزشی این مركز ایفا نمود.
به منظور كمك به او و توسعه این مركز مبلغین سرشناس فرانسیس همچون فرا بونسیوز نیز از اروپا به وی ملحق گردیدند. هوانس زورزورتسی علاوه بر اینكه یك روحانی برجسته بود خود معلم، فیلسوف، نویسنده و مترجم نیز بود و در طی سالهای فعالیت خود در مركز علمی زورزور توانست آن را به یك مركز مهم آموزشی در منطقه تبدیل كند. وی طی این سالها مقالات و كتابهای بسیاری را ترجمه نموده و كتابهای دیگری نیز در خصوص رسالت حضرت دانیال، انجیل متی و غیره به رشته تحریر در آورده است كه اكثر این كتب در مركز نگهداری كتب خطی ایروان نگهداری میشود. در سال ۱۳۱۷ میلادی به منظورسرعت بخشیدن به روند اشاعه دین كاتولیك در میان ارامنه پاپ دستور داد تا میسیونرهای دومینیكن در دیر زورزور مستقر شوند. مسیونرهای دومینیكن با مركزیت دیر زورزور موفق به تاسیس شش مركز دینی دیگر در مناطق ارمنی نشین آذربایجان از جمله تبریز و مراغه شدند. طی سالهای فعالیت مركز علمی مذهبی زورزور تعداد ۱۲ روحانی از میان روحانیان فارغ التحصیل توانستند در كلیسای كاتولیك به شهرت جهانی دست یابند كه از آن جمله اند اسقف اسرائیل و اسقف هوانس كه این فرد در سال ۱۳۳۰ میلادی بعنوان اسقف اعظم و مسئول مركز علمی دیر كرنا كه مركز مهم كلیسای كاتولیكی در منطقه نخجوان بود را بدست آورد.
در سال ۱۳۳۸ میلادی و بعد ازفوت هوانس زورزورتسی این مركز علمی وسعت فعالیت قبلی خود را نداشت بخصوص بعد از اینكه میسیونرهای دومینیكن به دیر كرنا در نخجوان نقل مكان نمودند. از این رو از این تاریخ به بعد دیر زورزور به یك مركز مذهبی تبدیل گشت كه تا اوایل قرن ۱۷ میلادی و اوج جنگهای ایران وعثمانی به فعالیت خودادامه داده و از این تاریخ به بعد بتدریج متروكه میگردد. پلان كلیسای مریم مقدس هم از داخل و هم از خارج صلیبی شكل بوده و دارای گنبدی ۱۶ ضلعی با چهار نورگیر میباشد. به غیر از نورگیرهای ساق گنبد چهار نورگیر در چهار دیوار بنا شده و تنها ورودی كلیسا از سمت غربی آن میباشد. مصالح بكار رفته در كلیسا سنگ خوش تراش و ملاط میباشد. پس از تغییر مكان كلیسا به بالای بلندی مشرف به دریاچه آن را بر روی صفه ای بنا نموده و آن قسمتهایی از كلیسا را كه در محل نخست خود تخریب شده بود با استفاده از سنگهای جدید مرمت نمودند.
