كویر حاج علی قلی در استان سمنان واقع است. كویر حاج علی قلی با ۲۳۹۱ كیلومتر مربع مساحت , در جنوب شرقی شهر دامغان قرار دارد . این كویر از جنوب به كوه های دولت دیار , كوه خرس و كوه تركمن گدر از جنوب غربی به كوه های كوه پنج و كوه سرخ , از غرب به دهستان فرات از شمال به كویر دامغان و از شرق به كوه اهوند محدود می شود . شیب عمومی این كویر به سمت جنوب غربی است و بین ۱۰۵۰ تا ۱۰۹۴ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
دو رودخانه اصلی این كویر كه هر دو از كوههای البرز سرچشمه میگیرند عبارتند از رودخانه دامغان كه مخروط افكنه وسیعی در حاشیه شمال غربی این كویر ایجاد كرده است و دیگری رودخانه حسن آباد است كه از حاشیه شمال شرقی وارد كویر می شود. این رودخانه دره ای به عمق ۵ متر در داخل كویر ایجاد كرده است. علاوه بر این دو رودخانه رودخانه های دیگری نیز از طرف جنوب غربی و شرقی به این كویر وارد می شوند كه نسبت به رودخانه های اصلی آب كمتری داشته و عموما در اوایل فصل تابستان خشك می شوند.
مسیلهای اصلی كه در گذشته مستقیما با جریان آب دائم و همینطور سیلابها این چاله را تغذیه می كردند عبارتند از:
رودبار دامغان, كه در حال حاضر بر روی آن سدی احداث شده است. رودبار طزره و مسیل شاهرود, كه این مسیل از ارتفاعات مجن سرچشمه می گیرد و در گذشته جریان آب دائمی به سمت این چاله داشته اما سالهاست كه فقط هنگام بارشهای شدیدوجاری شدن سیل این مسیل زنده میشود.البته مسیلهای كوچك دیگری هم به سمت این چاله سرازیرمی شوند.
كویر دامغان دارای سطوح مختلف كویری یعنی مخروط افكنه آبرفتی, سطوح رسی, حوزه خیس و شوره زار می باشد.این كویر را می توان به ۳ بخش تقسیم كرد. قسمت اول كه ۴۷% كویر را تشكیل میدهد از نوع صفحات مسطح رسوبات رسی یا كفی می باشد و قسمت دوم حوزه خیس یا باتلاقی است كه وسعتی در حدود ۳۴% سطح كویر را فرا گرفته و بالاخره نمكزار مركزی كویر است كه وسعت آن در حدود ۱۹% سطح كویر می باشد.
صفحات كفی
سطح كل صفحات رسی برابر است با ۱۱۲۴ كیلومتر مربع و در مجاورت حاشیه كویر قرار دارد. بافت مواد تشكیل دهنده این رسوبات از نوع ماسه ای، رسهای سلیتی است كه در حالت خشكی بسیار سخت بوده و در زمستان و بهار كه خیس می شوند بسیار لیز است. این صفحات كه بطور فصلی خشك می شوند بخصوص در بخش شمالی كویر بخوبی تكامل نیافته اند كه بعلت مسطح و سخت بودن برای ریل گذاری مورد استفاده قرار گرفته است.
حوزه خیس
حوزه خیس یا باتلاق دائمی بطور نوارگونه ای نمكزار مركزی را محاصره نموده و در حدود ۸۰۱ كیلومتر مربع وسعت دارد. به طوری كه فقط در فصل تابستان می توان دو بخش كفی و باتلاقی را از هم تشخیص داد. حوزه خیس بمراتب شورتر از كفی بوده و بطور فصلی از آب پوشیده می شود.
نمكزار
پستترین بخش كویر به مساحت ۴۶۶ كیلومتر مربع پوشیده از نمكزاری است كه به صورت نامتقارن و به صورت لوحه ای در حاشیه جنوب غربی كویر قرار گرفته است. در حدود ۶۰% سطح این نمكزار از پلتفرمهای نمكی با لابه های واضح پوشیده شده است . قطر متوسط این چندوجهی ها به ۱۲۵ متر میرسد. هر یك از این چندوجهی های بزرگ ، خود از چند وجهی های كوچكتری تشكیل شده است. چندین حوزه نمكزار خیس دیگر نیز در حد شرقی و غربی نمكزار به چشم می خورد. از كویرهای نزدیك به این منطقه می توان به كویر دق بیارجمند در فاصله ۶۰ كیلومتری در شرق و دشت كویر ( كویر بزرگ ) در فاصله ۱۰۰ كیلوكتری در جنوب نام برد .
راه های ورود به منطقه
مسیر اول از شهرستان شاهرود به سمت معلمان – و سپس جاده خاكی چاه جم به كوه خرس كه از جنوب این كویر می گذرد.
مسیر دوم مسیر دامغان به معلمان – و سپس جاده خاكی ده فرات به كوه خرس می باشد.
بهرتین مسیر دسترسی مسیر دامغان به معلمان پس از پلیس راه، روستای خورزان، روستای مسیح آباد و جاده معدن نمك است.
