لباس های محلی گیلان باوجود زیبایی خاص و ویژه آن به دلیل پوشش مناسب با عقاید مذهبی و دینی ما نیز سازگار است.
هنوز هم در مناطق مختلف استان زنان و مردان از لباس بومی و سنتی مختص خود استفاده می كنند به طور مثال در قاسم آباد، تالش و دیلمان زنان و مردانی هستند كه با پوشش ملی دیده می شوند البته در روستاها و مناطق كوهپایه ای این مهم بیشتر به چشم می خورد، ناگفته نماند در چند سال اخیر جوانان نیز به پوشیدن اینگونه لباس ها راغب شده اند به طوری كه بعضی از دختران در مجالس جشن و بخصوص جشن عروسی با لباس محلی حضور پیدا می كنند.
به گفته سیده زهرا همتی سراوانی كارشنان لباس ملی گیلان سابقه تاریخی لباس های ملی استان گیلان به اشیای كشف شده در چراغعلی تپه رستم آباد (مارلیك) برمی گردد.
در تكه های یافت شده در این اكتشاف طرحی از بانوی گیلانی وجود دارد كه هنوز هم در لباس زنان گیلان خصوصاً در كوهپایه های شرق گیلان این نشانه ها را می توان یافت.
كهن ترین اسناد مربوط به پوشاك در استان گیلان از یافته های باستان شناسی در تپه مارلیك (چراغعلی تپه) رودبار به دست آمده است. این یافته ها، انواع تزییناتی كه بر روی دامن و پیراهن و پیشانی بند به كار می رفته اند را نشان داده است. یافته های دیگری در نواحی باستانی رستم آباد رودبار، وجود پای افزار را همزمان با سایر انواع لباس در این منطقه نشان می دهد.
بنا به عقیده محققان، شكل و تنوع لباس در این منطقه هنوز تداوم اشكال مورد استفاده در دوره متاخرتر زمانی است و تنها در موارد ناچیزی، چون یراق دوزی و نوار دوزی های پیراهن های زنانه تغییراتی در آنها به وجود آمده است. یكی از موارد تغییر در این لباسها استفاده از رنگ است . در زمان گذشته مردم فقط از رنگ های موجود در طبیعت استفاده می كردند در حالی كه امروزه با رنگ های صنعتی پارچه ها را می آرایند”
بنا به گفته «كریستین برومبرژه» مردم شناس فرانسوی كه درباره پوشاك نواحی كاسپی تحقیقات و تالیفات گسترده ای دارد، لباس سنتی حاشیه دریای كاسپی بیانگر خلاقیتی بكر است كه به خوبی نمایانگر روش متمایز زندگی در این ناحیه از ایران است. در بسیاری از فلات ایران در دهه های گذشته، رفتار فرهنگی مردم تحت تاثیر سبك زندگی محصور شده ای بود كه در آن خانه ها به منظور محافظت از دید و مزاحمت بیگانگان ، با دیوار های بدون مدخل احاطه می شد و زنان تنها و منزوی در اندرونی زندگی می كردند. اما در امتداد سواحل دریای كاسپین سبك زندگی مردم غالبا آزادانه تر بوده است. در این منطقه، خانه ها با دیوار محصور نمی شده، تفكیك جنسی در محیط خانوادگی كم بوده و چادر صرفا برای سفر به شهر های بزرگ و مراسم مذهبی پوشیده می شده است. نبود حجاب كه حتی در میان گالش ها و طالش های كوهستان ، نسبت به گیلانی ها و مازندرانی ها بیشتر به چشم می خورده در تمام دوره ها، جهانگردان را غافلگیر می كرده است. مثلا “یونس هانوی” جهانگردی كه از گیلان بازدید می كرده دراین ارتباط نوشته است: زنان روستایی در این بخش از كشور ، صورت هایشان را نمی پوشانند.» پوشاك در گیلان نیز مانند هر منطقه دیگری معرف اندیشه، سلیقه، نوع كار و معیشت و ارتباط مردمان با طبیعت است. «پاك بین» تاكید می كند:« طراحی لباس در این منطقه، كاملا در رابطه با سازگاری با محیط تعریف می شود چنانكه لباس زن گیلكی به شكلی طراحی شده كه وقتی او بر اسب می نشیند هیچ نقطه از بدنش پیدا نباشد.» علاوه بر سبك كلی لباس، تركیبات و روش دوخت تن پوش های مردم ناحیه خزر با سایر مناطق آن قدر متمایز است كه این مردم را به خوبی می شناساند. پوشاك مردان پوشاك مردان در این منطقه از سرپوش های مردانه )كلاه)، تن پوش، شلوار، شال كمر، كت و پای افزار تشكیل می شود كه هر كدام از آنها تقسیم بندی های مختلف و متنوعی دارند.
سرپوش مردانه ( كلاه ( كلاه پوششی است كه مردان ازپوست ، شال و پارچه به شكلهای مختلف می دوزند و برسر می گذارند . كلاه در طول زمان به شكلهای مختلف تغییر یافته و این تغییرات ازكلاه ماهوت مشكی گرفته تا كلاه پهلوی و كلاه اروپایی ( شاپور ) ادامه یافته است . كلاههایی كه خاص مردان گیلان زمین است ، كلاهی است كه در روستاها استفاده می شود.از جمله :
كلاه مردان غرب گیلان :
* شال كلاه فصل استفاده: زمستان، جنس پارچه: پشمی بومی
* كلاه چالگیزی یا چلگیزی كلاه مكان استفاده: نواحی كوهستانی هشتپر
* كلاه تركدار یا چهار گوش فصل استفاده: تابستان ،جنس پارچه : پارچه سفید
* كلاه عرق چین فصل استفاده: تابستان ،
جنس پارچه: توری به رنگ سفید ،
زمان استفاده: هنگام خواب
كلاه مردان شرق گیلان :
* نمت كلاه (NAMAT KOLAH)
جنس: نمد ، شكل: تخم مرغی بلند،كوتاه و چهارگوش ، رنگ: خردلی روشن ،
زمان استفاده : در روز عروسی داماد برسر می گذارد
* جلیقه
جلیقه كه آن را جلقته یا جلقده می گویند ،برای فصول پاییز و زمستان از جنس شال و برای بهار و تابستان از پارچه های نازكتر دوخته می شد .
* شلوار :
شلوار در غرب گیلان :
شلوار مردان تالش كه آن را شلار می گویند دارای دمپای تنگ و اغلب به رنگ سیاه ، شیری و فلفلی است . جنس این شلوار از پشم است. امروزه بعضی ازمردان مسن تر درفصل پاییزو زمستان ، در منزل و یا برای مراجعه به بازار داخل روستا،این شلوار رامی پوشند اما هنگام مراجعه به شهر از كت و شلوار معمولی كه مردان درشهر می پوشند، استفاده می كنند .
شلوارمردان درشرق گیلان :
مردان درشرق گیلان نیز شلواری كه دمپای آن برای پیرمردان، لوله ای ساده و برای جوانان دكمه ای بود، می پوشیدند . رنگ این شلوار تیره بوده است .
شلوار چروداری : (نوع پارچه : دستباف
در قاسم آباد
رودبارسر شلوار مردانه ای می دوختند به نام قدك كه نوع پارچه آن نخی و رنگ آن مشكی یا سرمه ای بود.
تنگ تومان( Tange- tuman ):
شلوار تنگی بوده كه مرد روستایی در مزرعه ، یا هنگام رفتن به جنگل می پوشید. این شلوار هم در غرب و هم در شرق گیلان پوشیده می شد .
دیج ( dej ) :
شلوار تنگ چسبانی ، كه دارای لیفه ای معروف به بندی تومان بود. بعدها مدل این شلوارها سه دكمه شد و آن را با كمر بند می بستند . این شلوار معروف به «پیش پولوك» یا «پیش پولیك» یا شلوارجلو دگمه دار یا تومان قیش است. در هر حال مردان چه در غرب چه درشرق گیلان ،به ویژه درزمستان ،زیر شلوار پشمی خود ، پیژامه یا ژامه می پوشیدند.
كت:
مردان تالش ازكتی به نام چوخا یا شكه كه ازشال دوخته می شد استفاده می كردند . شكل این كت معمولی و دارای یقه برگردان است . مقدارشال مصرفی ۱۲ گز و عرض شال برای دوخت ۸۰-۷۰ سانتیمتر است . در شرق گیلان و نواحی جلگه ای، مردان از پشمه چوخا،از جنس شال كت می دوختند.
لباس كوهستانی مردان :
*** غرب گیلان : درنقاط كوهستانی تالش، باسلق ، پوشش دامداران درفصل سرد می شود .
***شرق گیلان :شولا ( شب لا) ،نوعی پالتوی نمدی و بالا پوش یا تن پوش شب است كه چوپانان آن را می پوشند و بر سر پوستین می گذارند.
كولاگیر : پوشش دیگری است كه چوپانان در روز می پوشند. كوتاهتر از شولا ولی جنس آن از نمد
است.
.
پای افزار:
– چوموش به فارسی «چموش » گفته می شود كه نوعی پای افزار ازجنس چرم ساده است . كفشی كاملا بومی بوده كه بیشتر ساكنان مناطق كوهستانی گیلان ازآن استفاده می كردند ،اما اینك كاربرد خود را به كلی از دست داده است . ازامتیاز
های این پای افزار، سبكی و یكپارچگی آن است .
چموش دوزی در مناطق كوهستانی گیلان اهمیت به سزایی داشته و این اهمیت را می توان در نام بعضی از روستاها یافت ،
زیرا نام روستاها ،از مشاغل غالب در آن نشات گرفته است .روستاهایی چون«چاموش دوزان » در«ماسال و شاندرمن » یا «چارق دوزی محله » در لاهیجان و «چاموش محله » در خانقاه ماسال» موید این نكته است .
انواع چموش :
دو نوع چموش وجود داشت :
یكی مخصوص شكاركه به «شكار چوموش » موسوم بود .این پای افزار ،با بند چرمین به پا بسته می شد و نوع دیگر كه فاقد بندهای چرمین بود.
درتالش دو نوع چموش دوخته می شد : نوع مرغوب آن « ختنی »و نوع نامرغوب آن كه از پوست دباغی شده دوخته می شد «
مازرده » نام داشت .
-رزین چموش : به مرور زمان دوختن و استفاده از چموش ،از رونق افتاد و نوعی دیگر كه از لاستیك تهیه می شد به نام «رزین چموش » جای آن را گرفت . – ساغری: كفش چرمی بدون پشت و بی پاشنه است كه روحانیون آن را می پوشیدند.
ارسی: كفش چرمی پشت دار.
چاروق : كفش دوخته شده ازپوست الاغ، اسب یا گاومیش ، پشت دار با بند و یا ساده .
گیوه : پای پوش بافته شده از نخ كتان یا كنف كه در تابستان استفاده می شد .
پوتین گالش: این نوع گالش دارای رویه كوتاه بود. جنس آن چرمی و نوع آن جلو بنددار بود
چكمه : مردان روستایی هنگام كاردر مزارع یا رفتن به جنگل ،در پاییز و زمستان چكمه پلاستیكی می پوشیدند.
چوكوتور( چیكتور):چیك یا چوك به معنای پنجه و تور به معنای بافته است. چیكتور پوششی بود كه به هنگام حركت روی برف، زیر چموش می بستند.
– كفش چوبی یا كتله( دمپایی محلی ) : به دمپای ساخته شده ازچوب گفته می شد و دارای دو نوع بود .یك نوع آن دارای
یك تسمه كلفت بود كه انگشت بزرگ پا داخل آن قرار می گرفت . این كتله برای طی راههای كوتاه و در حمام های عمومی استفاده می شد.
پوشاك زنان
پوشاك زنان شامل
روسری و سربند، پیراهن، كت، الجاقبا، دامن، گردتومان، جلیقه، چادر كمر، چادر شب، كفش و جوراب است.
روسری و سربند: اغلب زنان گیلان از دو سربند، یكی در زیر )لچك) و دیگری بر روی آن (دستمال) استفاده می كنند. دستمال در نواحی مختلف گیلان اسامی مختلفی دارد، در تالش به آن «سرا بست»، در ناحیه و سرود «تونه دسمال»، در ماسال «بنشه دسمال» و در گرگانرود و خوشابر اسالم به آن «سر دستمال» می گویند. در جلگه های گیلان نیز دستمال به اسامی زیر خوانده می شود: روسری دستمال، پیله دسمال و سرفود كه بر روی لچك بسته می شود و اصولا رنگ آن سفید است.
پیراهن
پیراهن، بالاپوش بانوان گیلانی است. این پوشش در گویش تالشی، «شسی» Sey و در شرق و جلگه تالش، پیرهن Pirhan و جمه خوانده می شود.زنان در غرب گیلان شی یا پیراهن یكسره آستین بلندی می پوشند كه از جلو مقداری باز است تا راحت تر بتوانند به نوزاد شیر بدهند و دو طرف آن نیز چاك دارد. اندازه چاك پیراهن و بلندی آن نیز كه اصولا روی تنبان می آید در قسمت های مختلف غرب گیلان متفاوت است.
پیراهن زنان
در جلگه گیلان، مثل پیراهن زنان غرب گیلان است اما بسیار از آن كوتاه تر است. پیراهن بانوان شرق گیلان به مراتب متنوع تر از پیراهن زنان در غرب گیلان است و تفاوت هایی در آنها مشاهده می شود.مثلا نوعی از آن، جلو بسته است و از طرف شانه دكمه دارد و نوعی دیگر دارای چاپ پهلو است و غیر از یراق دوزی و چرخ دوزی از نخ های رنگی نیز در جلوی پیراهن استفاده می شود.
پیراهن بانوان املشی «چابكی» Cabokiنام دارد و كشاورزی و پولدوزی شده است. پیراهنی كه آنها در منزل می پوشند از
زیر سینه چین دارد و بلندی آن به زانو می رسد. متفاوت ترین پیراهن، پیراهن مرسوم در پاشاكی واقع در «خرارود» است كه چرخدوزی شده و پارچه آن با «پاچال» و ابریشم خام در محل بافته می شود و اطراف پیراهن به رنگ سرمه ای و به روشیپیچمات با پیله ابریشم رنگ می شود. این پیراهن را دختران در روز عروسی یا در مهمانی به تن می كنند.
جلیقه :
جلیقه یكی از پوشش های متداول بانوان گیلان است . این پوشش در ناحیة غرب گیلان جلخته Jelexte ، نیفتنه niftane ، در شرق گیلان جرقده jarqade یا جرزقه jarzaqe ، و در جلگه های گیلان جلقته ، جلتقه ، جلخته و جلخده نامیده می شود . مدل متداول جلیقه ، اصولاً جلوباز سه دكمه و یقه هفت با سه جیب در طرفین است و پشت آن سكگ دارد كه قابلیت گشاد و تنگكردن را به آن می دهد . جنس آن بسته به وضعیت مالی افراد ، متفاوت است . جلیقه در نواحی جلگه ای گیلان به صورت ساده مورد استفاده قرار می گیرد ولی در مناطق كوهستانی و كوهپایه ای سكه دوزی و با نخ های رنگی چرخدوزی می شود .
