شهرشاهدیه درشمال غربی شهریزد وطول شرقی ۵۴,۱۵ و۵۴,۱۸ درجه وعرض شمالی ۳۱,۵۵و۳۱,۵۸ درجه قرار گرفته است ومساحتی برابربا ۱۸.۲ كیلومترمربع رااشغال كرده است.
عوارض طبیعی :
شهرشاهدیه مابین دشت یزد-اردكان قرارگرفته است وارتفاع این شهر ازسطح دریا ۱۱۸۰تا۱۲۰۰متراست ووسعتی برابربا ۱۸.۲ كیلومترمربع رادربرمی گیرد.
وضعیت توپوگرافی:
شهردردشت قرارداردوشیب عمومی شهرازسمت شرق به غرب می باشد .متوسط ارتفاع درحدود۱۱۸۰مترازسطح دریاست كه این رقم دربالاترین ارتفاع به۱۲۰۰مترمی رسد.
عوامل محدودكننده توسعه شهرشاهدیه:
شهرها ,زمینهای وسیع وگسترده ای رالازم دارند .این زمینها ازتركیب واحدهای مختلف توپوگرافی وژئومورفولوژی تشكیل می یابند .هراندازه كه شهرها توسعه یابند وبه اطراف گسترش پیداكنند برخوردآنها باواحدهای گوناگون توپوگرافی وژئومورفولوژی همیشه باپویایی ودینامیسم محیط طبیعی درارتباط است. هرگونه اقدام درراستای توسعه,گسترش وعمران شهربه نحوی باپویایی ودینامیسم مذكورودرنتیجه باپدیده های ژئومورفولوژی ارتباط پیدا می كند.
كوهها,بیابان ها, كویرها,ودریاها ازمهمترین عوامل طبیعی درجلوگیری ازگسترش شهرها وحوضه های نفوذشهری به شمارمی روند.بااین همه بارشدفن آوری ازنقش بازدارنده آنها بیش ازپیش كاسته می شود.ازمیان كلیه عوارض جغرافیایی ,دشت ها وجلگه ها ,اقلیم وآبها (رودهاودریاها) ایجادوگسترش شهرها رابه شدت تحت تاثیرقرار می دهند. می توان گفت دشت ها وجلگه ها بستر مناسبی برای فعالیت گروه های انسانی دركانون های شهری به شمار می روند واقلیم مساعد ,وجودرودها ودریاهابرای آبیاری وحمل ونقل واستفاده ازآب وفرآوردهای دریایی می تواند زمینه ساز توسعه فزاینده ی شهرها گردند,ازسوی دیگربرخی عوارض طبیعی نیزگسترش شهررامانع می شوند.۱
عوامل محدود كننده توسعه شهری شاهدیه مجموعه ای ازعوامل گوناگون می باشد,ازیكطرف وجودباغات متعدددراین شهركه درنقاط گوناگون شهرپراكنده است وازسوی دیگر وجودمسیرهای ارتباطی وترانزیت كه دراطراف شهر ,شهررامحصور كرده اند.
مسائل اقلیمی:
براساس تقسیم بندی كوپن شهرشاهدیه دراقلیم گرم وخشك بیابانی واقع شده است.
بررسی وضعیت بارندگی طی دوره مطالعاتی ۱۵ساله درمنطقه شاهدیه ,حدود۶۴.۲ میایمتر می باشد كه مقدار بسیاراندكی است.درهرصورت كمترین مقداربارندگی ۲۳.۳ میلیمتروبیشترین آن۱۲۶.۱ میلیمتر می باشد كه اكثرا درفصل زمستان وبهاراست.همچنین میانگین درجه حرارت سالانه برابربا۱۸.۸می باشد .گرمترین ماه سال میانگین درجه حرارت برابربا۳۱.۵ درجه درتیرماه می باشدوسردترین ماه سال میانگین درجه حرارت ازدیماه تاتیرماه سیرصعودی وازتیرماه تا دیماه سیرنزولی دارد.
منابع ونحوه تامین آب شهر:
درگذشته بواسطه قنات وبعدهاهم به دلیل خشك شدن قناتها آب شهراز۴ حلقه چاه آب تامین می گردیده كه ازكیفیت بسیارپایینی نیزبرخورداربوده است درحال حاضر هم آب مصرفی شهرازطریق طرح آبرسانی زاینده رودبه استان ,تامین میگردد.
ساخت شهر,سیمای كالبدی ومعماری غالب
شهرشاهدیه مانندهرشهردیگری بطوركلی ازیك الگوی ذهنی –اجتماعی ویك الگوی عملكردی تبعیت می كند الگوی ذهنی –اجتماعی درواقع نحوه برداشت ونگرش ساكنین شهرنسبت به كلیه شهرمی باشد .این الگومی تواندبرالگوی عملكردشهركه آنرااصطلاحاالگوی ساخت شهر می نامندمنطبق بوده یاباآن اختلاف داشته باشد.
شهرشاهدیه به دلیل تنوع فرم دربخشهای گوناگون ,تنوع ساكنین وبنیادهای فرهنگی –اجتماعی وعواملی ازاین قبیل دارای یك الگوی ذهنی اجتماعی قوی است كه درآن محدوده های منفصل ولی مشخص قابل شناسایی می باشد,كه این محدوده ها به عنوان محله شناسایی شده است.شهرازسه محله به نامهای :ابرندآباد,گردفرامرزونصرت آبادتشكیل شده است كه خود می تواندهركدام یك ناحیه شهری محسوب گردد وخود غالبا متشكل ازچندزیرمحله كوچكتر می باشد.علاوه برالگوی ذهنی یك الگوی عینی نیزوجودداردمثل:منطقه كارگاهها,بافت قدیم و…۱
سیمای شهربا آب وهوای گرم وخشك خصوصیات مشابهی دارد .ساخت بافت قدیم كه غالبا به سیمای شهر ویژگی خاصی می بخشد باخانه های ساده وخشتی ,بادگیرها وكوچه های تنگ وپرپیچ وخم ,وگذرهایی كه مركزمحلات رابه یكدیگر مرتبط می سازد.ساختمانها ی شهر معمولا یك طبقه هستندوعامل تابش درجهت دادن بافت قدیمی شهر بسیارموثربوده بطوریكه جهت خانه ها پشت به قبله ساخته شده است. .فرم پلانها معمولا به صورت شكل آنهاست تابتواندكمترین گرمای پلان رادرتابستان به داخل بكشاند ودرزمستان كمترین گرما رابه هدردهد.تناسبات معمولااز۱به۱.۳تا۱.۶است وجهت معمولا ۲۵درجه جنوب شرقی است .
اراضی كشاورزی:
یكی ازفعالیتهای عمده شهرشاهدیه فعالیت كشاورزی است.این فعالیت ازدیرباز یكی از عمده ترین نوع درآمدبوده است وموقعیت مكانی شهرباعث رشدوتوسعه آن بوده است. زمینهای شهرازنوع رسی شنی میباشد كه جایگاه خوبی است برای تولیدانواع میوه های درختی.
سطح زیركشت درشهرشاهدیه حدود۷۰۰هكتارمی باشد كه ازاین مقدار۳۲۳هكتارآنزراعت و۳۷۲هكتارآنبه بخش باغداری مربوط مشود.۳
ویژگی های جمعیتی واجتماعی شهرشاهدیه:
شهرشاهدیه درسال۱۳۷۰باجمعیتی بالغ بر۱۰۰۰۰نفرجزونقاط شهری به شمارآمده است .جمعیت این شهربانرخ رشدی معادل ۲.۳۴ درصد درحال حاضر به بیش از۱۵۰۰۰ نفررسیده است.
همچنین جامعه شهری استان یزد درسال۱۳۷۰در۱۴نقطه شهری استواریافته بود كه سهم آن ازجمعیت كل استان به حدود۶۷.۶درصد می باشد كه یزدپرجمعیت ترین وشاهدیه كم جمعیت ترین آن بوده است.۳
شناخت تاریخچه شهرشاهدیه:
شهرمجموعه ی پیچیده ای ازروابط ومناسبات انسانی بامحیط است.دراین مجموعه نه تنها روابط انسانی بامحیط ازجایگاه ویژه ای برخورداراست بلكه روابط انسان ها,اندیشه های فكری وفلسفی آنان ,ویژگی های فرهنگی واجتماعی وازدیدگاه شهرسازی همواره موردبررسی قرارمی گیرد.بطوركلی شهرشاهدیه متشكل از۳ روستای بهم پیوسته ,كه اكنون به دلیل وضعیت خاصی كه پیدا نموده است به عنوان مجموعه شهری شاهدیه معرفی شده است.
۱-درمجمع التواریخ ایران ازابرندآبادبنام روستایی نزدیك شهریزد كه دارای هوای معتدلی است نام برده شده است.
۲-سیدركن الدین یزدی وخواجه رشیدالدین فضل ا… وزیرمشهور دوره مغول درآنجا اراضی وقفی داشته اندهمچنین دركتاب جامع الخیرات نیزنامی ازابرندآبادبرده شده است.
۳-وجودرباطی درابرندآبادكه وقفنامه آن به زمان صدرسعیدتاج الدین محمودكمال می رسد.
۴-وجودقلعه قدیمی ابرندآبادكه قدمت آنرا صدراسلام تخمین زده اند.
۵-نام ابرندآباددرجامع مفیدی ذكرگردیده است.
۶-وجودكوشك نودرزمان ابومسلم خراسانی درمحل قبلی قلعه قدیمی كه ویران گشته احداث شده است.
۷- سنگ قبری كه ازقرن۶ هجری بهاندازه ۶۵×۸۱ درقسمت تابستان نشین مسجدجامع نصب شده است.
۸- وجودمسجدجامع ودرورودی آن كه ازساخته های قرن نهم هجری است.
۹- وجودتاریخ ۱۰۸۷ه مربوط به قبر میرزامفید۱ – همگی نشان ازقدمت تاریخی این خطه می باشد.
علل پیدایش شهرشاهدیه:
درپیدایش وشكل گیری شهرهای شرقی درخاورمیانه بطورعام وایران به طور خاص می توان به عوامل متعددی چون : عوامل سیاسی, اقتصادی, فرهنگی, اداری واجتماعی, عوامل طبیعی مانند:منابع آب, خاك, اقلیم, وضع ومقر جغرافیایی ودیگرشرایط اقتصادی , زیرساختهای ارتباطی , ویژگی های تاریخی وویژگی های جمعیتی ومسائل مذهبی اشاره كرد.۲
درارتباط باشهرشاهدیه میتوان گفت كه عامل اصلی درپیدایش وتكوین شهر سیاست دولت به منظور جلوگیری ازرشدبی رویه شهرمركز استان (یزد)ونیزمهاجرپذیری وخواست مردم بوده است.
۳-۱۲- ارزیابی امكانات رشدكالبدی وتوسعه شهر ,تعیین جهات ومراحل مختلف توسعه شهردرآینده:
شكل گیری وگسترش شهرها متاثراز۲ عامل طبیعی وغیرطبیعی است.اماعامل اصلی ایجادرشدوتوسعه شهرشاهدیه ناشی ازتصمیمات سیاسی وخواست مردم بوده است.بنیانگذاری رسمی شهرشاهدیه رامی توان ازسال۱۳۷۰ دانست وشهرداری نیزازهمین سال بطوررسمی شروع بكاركرد. وازاین موقع به بعدفعالیتهای ساخت وساز ,تحت نظارت این سازمان انجام شد. گسترش شهرشاهدیه درآینده بصورت پیوسته وبیشتر به سمت باغات خواهد بود .علیرغم آنكه دربسیاری ازنقاط شهرفضاهای خالی وبایروجودداردكه می بایست این فضاها درآینده وبه منظورایجادیكنواختی پرشوند.
وضعیت اقتصادی شهرشاهدیه:
نزدیكی این شهر به شهریزد براقتصادآن اثرگذاشته وشهررابیشتربه حالت خوابگاهی برای اهالی خوددرآورده است بطریكه نیروی كارزیادی ازشهرشاهدیه به یزد رفته وامرارمعاش می نمایند.همچنین وجود كارگاههای بافندگی ,پروفیل سازی ,كاشی وموزائیك سازی زمینه های صنعتی شدن شهررافراهم كرده است .میزان اشتغال شهرشاهدیه در۳دوره آمارگیری همواره سیرنزولی داشته ونرخ بیكاری دراین شهر۲.۹ درصد می باشد.بطوركلی بیشترین شاغلین دربخش صنعت مشغول كارمی باشند وبعدازآن كشاورزی ودامپروری ازاولویت برخوردارمی باشند.
