استان كرمانشاه

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان كرمانشاه با حدود ۴۳۴‚۲۴ كیلومترمربع وسعت در میانهٔ ضلع غربی كشور، بین ۳۳ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۳۰ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان از شمال به استان كردستان، از جنوب به استان‌های لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به كشور عراق محدود شده است.
استان كرمانشاه در سال ۱۳۷۵ دارای ۱۱ شهرستان، ۱۹ شهر، ۲۴ بخش، ۸۳ دهستان و ۲۷۹۳ آبادی دارای سكنه بوده است. شهر كرمانشاه مركز شهرستان و استان كرمانشاه است. شهرستان‌های استان كرمانشاه عبارتند از : اسلام‌آباد غرب، پاوه، جوانرود، سرپل ذهاب، سنقر، صحنه، قصر شیرین، كرمانشاه، كنگاور، گیلان غرب و هرسین.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
استان كرمانشاه ناحیه‌ای كوهستانی است كه مابین فلات ایران و جلگهٔ بین‌‌النهرین قرار گرفته و سراسر آن را قلل و ارتفاعات سلسله جبال زاگرس پوشانیده است. سلسله جبال زاگرس در محدودهٔ‌ این استان به صورت مجموعه‌‌ای از رشته‌كوه‌های موازی پدیدار گشته كه دشت‌های مرتفع كوهستانی در بینابین آن‌ها شكل گرفته و بستر گذرگاه‌های مهم زاگرس را به وجود آورده است.
استان كرمانشاه در معرض جبهه‌های مرطوب مدیترانه‌ای قرار دارد كه در برخورد با ارتفاعات زاگرس، موجبات ریزش برف و باران را فراهم می‌سازد. در استان كرمانشاه چهار اقلیم متفاوت قابل تشخیص است:
اول «زمستان ملایم و تابستان گرم و خشك» كه شهرستان‌های قصر شیرین، سرپل ذهاب و دهستان ازگله در جنوب غربی شهرستان جوانرود را شامل می‌شود. دوم «زمستان و تابستان خنك» كه شهرستان‌های پاوه و جوانرود (به جز دهستان ازگله) و بخش كرند از توابع شهرستان اسلام‌آباد غرب را در بر می‌گیرد. سوم اقلیم «نیمه خشك و استپی خنك» كه شهرستان‌های سنقر و دهستان پشت دربند از توابع شهرستان كرمانشاه را در بر می‌‌گیرد. چهارم اقلیم «نیمه خشك و استپی گرم» كه شهرستان‌های كنگاور، صحنه و هرسین را شامل می‌شود. به طور كلی استان كرمانشاه از نظر آب و هوایی به دو منطقهٔ‌ گرمسیر (غرب) و سردسیر در سایر نواحی تقسیم می‌شود.
بادهای مهم استان كرمانشاه عبارتند از:
«بادهای غربی» كه رطوبت نسبی اقیانوس اطلس و مدیترانه را منتقل می‌كند و موجب بارندگی می‌‌گردند و جریان آن معمولاً در زمستان و بهار بیشتر است. «بادهای شمال» كه در فصل تابستان می‌وزند و در اعتدال آب و هوای بخشی از استان و كاهش گرمای آن مؤثراند و «بادهای سام یا سموم» كه تنها در منطقهٔ نوار مرزی می‌وزد و هوای آن را در تابستان‌ها بسیار گرم و غیرقابل تحمل می‌‌سازد و زیان‌های بسیاری به بار می‌آورد.
جغرافیای تاریخی استان
قدمت سكونت در محدودهٔ‌ استان فعلی كرمانشاه به هزاره‌های قبل از میلاد می‌رسد. در آثار سارگن – شاه اكد – كه از سال ۲۰۴۸ تا ۲۰۳۰ قبل از میلاد بر جنوب بین‌النهرین فرمان رانده، ‌ از مردم زاگرس به عنوان «آریزان یاغی» یاد شده است. به استناد كتیبه‌های بابل، ‌ آشور و عیلام، ساكنان دامنه‌های زاگرس طوایفی به نام‌های لولوبی، گوتی، ‌ مانایی، فایری، آموا و پارسوا بوده‌اند. درخصوص اصل و نژاد این طوایف، نظرات متضادی ابراز شده است؛ طوایف آمادا و پارسوا آریایی، و طوایف گوتی و كاسی نیز به احتمال زیاد آریایی ثبت شده‌اند، ولی محققان در آریایی بودن لولوبی‌ها و مانایی‌ها تردید دارند.
لولوبی‌ها یا لولوها اجداد لرها هستند و در گذشتهٔ ‌دور در ذهاب كرمانشاه، شهر باستانی زور و سلیمانیه زندگی می‌كرده‌اند. در حدود سال ۱۲۰۰ قبل از میلاد، شاه عیلام بر این طایفه غلبه كرده است. لولوبی‌ها به استناد مندرجات كتیبه‌ای در ذهاب كرمانشاه، شهریاری مقتدر به نام «آنو‌بانی‌نی» داشته‌‌اند.
در سال‌های ۱۱۱۵-۱۱۰۰ قبل از میلاد، ارمنستان و حوالی دریاچهٔ وان توسط شاه آشور فتح شد و كوهستان اورامان به تصرف آشوریان درآمد. شلمانسر سوم در ناحیهٔ سقز كنونی استحكاماتی ساخت، ولی به دلیل شورش داخلی آشور، طوایف زاگرس از اطاعت وی سرباز زدند. تكلات پالاسر سوم (۷۴۶-۷۲۸ ق. م) برای سركوبی عشایر ساكن زاگرس سپاهی تجهیز كرد. در كتیبه‌های آشوری این دوره، ‌ به نام ولایت‌هایی مانند پارسوا، زكروتی، مادهای توانا و سرزمین نیشابی اشاره شده است. نیشابی به اطراف كرمانشاه و ماهیدشت فعلی اطلاق می‌شده كه مراتع معروف آن برای پرورش و نگهداری اسب مشهور بوده است. در اسناد تاریخی این دوره از شهری به نام «آلی‌پی» ذكر شده و برخی مورخان این شهرستان را ولایتی بین كرمانشاه فعلی معرفی كرده‌‌اند كه ساكنان آن از بقایای قوم كاسی بوده‌اند.
نام ماد برای نخستین بار به صورت «آماده‌ای» در حملات آشوریان به نواحی كردستان فعلی ذكر شده است. بنابراین می‌توان دریافت كه از هزار سال قبل از میلاد، قوم ماد در دامنه‌های زاگرس سكونت داشته است. علل سقوط نینوا و انقراض دولت آشور به دست هوخشتر، اسب‌های نیرومند سواره‌نظام ماد (كه در نیشابی تربیت شده بودند) بیان شده است. گذشته از ماد، دو طایفهٔ دیگر به نام پارس و كرد نیز جزء ساكنان دامنه‌های زاگرس ذكر شده است.
مورخان در دامنهٔ كوه طاق بستان فعلی، شهری را گزارش كرده‌اند كه نام یكی از محلات آن «گمبادنه» بوده است. در روزگار ساسانیان، نواحی غرب و مخصوصاً كرمانشاه مورد توجه شهریاران ساسانی بود و به علّت نزدیكی با تیسفون (پایتخت)، ایام تابستان (ییلاق) را در آن جا می‌گذرانده‌اند. قباد اول و خسرو اول (انوشیروان) ساسانی بدین ناحیه توجهی خاص داشته‌‌اند. در اخبار مورخان اسلامی به كرات آمده است كه خسرو اول انوشیروان در نواحی طاق بستان، قصرهایی ساخته كه در آن‌ها از بزرگان چینی، هندی و قیصر روم و دیگر حكمرانان پذیرایی می‌كرده است. خسرو دوم ملقب به پرویز نیز در این منطقه باغ‌های زیبا احداث كرده بود كه در آن قصرها و عمارات باشكوه وجود داشته است.
گفته می‌شود كه نام كرمانشاه به بهرام، شاه ساسانی منسوب است كه در روزگار پدر، فرمانروایی ایالات كرمان را داشت و بدین جهت به «كرمانشاه» لقب یافت. كرمانشاه پس از شكست ایرانیان در جنگ نهاوند به فتح عرب‌ها در آمد.
هارو‌ن‌الرشید به این سامان توجه خاص داشت. ابن فضلان در سال ۳۰۹ هـ.ق كه از طرف المقتدر به مأموریت می‌رفت در سفرنامهٔ‌ خود از كرمانشاه یاد كرده است. ابن حوقل و اصطخری نیز از این شهر به عنوان منطقه‌ای زیبا با اشجار و آب فراوان یاد كرده است.
در قرن چهارم هـ.ق سلسلهٔ كوچكی از اكراد به نام حسنویه در ولایت غرب استقلال یافتند. مؤسس این سلسله نزدیك به ۵۰ سال حكمفرمایی كرد و قلعهٔ بزرگ «سرماج» را در مجاورت دینور مقر و محل دفاین و نفایس خود قرار داد. حكومت جانشینان حسنویه به علت اختلافات داخلی مدت زمان طولانی دوام نیاورد. در سال ۴۰۰ هـ.ق هلال نوادهٔ حسنویه بر پدر خود عصیان نمود و پدر برای تنبیه فرزند از «ابوالفتح ابن عناز» – والی حلوان – یاری خواست. در سال ۴۳۸ هـ.ق مهلهل ابن محمد عناز شهر قرمیس (كرمانشاه) و دینور را فتح كرد. در سال ۴۴۱ هـ.ق سلطان طغرل سلجوقی با صد هزار سپاهی قلعهٔ سرماج را تسخیر كرد.
در قرن ششم هـ.ق، سلطان سنجر، كرمانشاه و توابع آن را در حوزهٔ حكمرانی برادرزادهٔ خود به نام سلیمان شاه ملقب به ایوه قرار داد. در قرن هفتم این نواحی از حمله و هجوم مغول در امان نماند و در جریان حمله هلاكو به بغداد صدمات فراوان دید.
در قرن هشتم سپاه امیر تیمور به این ناحیه یورش آورد و در قرن نهم و اوایل قرن دهم هـ.ق كرمانشاه مورد تجاور عثمانی‌ها قرار گرفت.
همزمان با حملهٔ‌ افغان و سقوط اصفهان، این منطقه نیز با تجاوز عثمانی‌ها مواجه شد و رو به ویرانی نهاد. نادرشاه به منظور آماده كردن شهر كرمانشاه در مقابل هجوم عثمانی‌ها در عمران و آبادانی آن كوشید. به امر نادرشاه قلعهٔ قدیم كرمانشاه خراب و قلعهٔ جدیدی بنا گردید.
در روزگار زندیه، خوانین زنگنه و اهالی قلعه كرمانشاه نخست از گردن نهادن به حكومت وكیل‌الرعایا خودداری كردند و از این‌رو كرمانشاه با محاصره و خرابی روبرو گردید.
عمران و آبادی جدی و پیوسته این نواحی به ویژه شهر كرمانشاه از دوران قاجار آغاز شده است. فتحعلی‌شاه قاجار در سال ۱۲۲۱ هـ.ق فرزند خود محمدعلی میرزای دولتشاه را به سمت سرحددار عراقین منصوب كرد و ایالت خوزستان را نیز در قلمرو او قرار داد. دولتشاه، كرمانشاه را مركز ایالت و مقر فرمانروایی خود قرار داد و با بنای دیوانخانه، حمام و مساجد به توسعه و زیبایی آن پرداخت.
امام قلی میرزای عمادالدوله فرزند دولتشاه در دوران ناصری ۲۵ سال در كرمانشاه حكومت كرد و اصلاحات پدر را در عمران و توسعه شهر پی گرفت. بنای بازارهای مسقف فعلی و مسجد عمادالدوله یادگارهای دوران حكومت اوست. كرمانشاه در جنگ جهانی اول و دوم به تصرف قوای بیگانه درآمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. در دورهٔ پهلوی به آبادانی آن افزوده شد.
متأسفانه در طول مدت ۸ سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، این استان متحمل خسارت‌های فراوانی شد كه طی سال‌های بعد از جنگ مرمت و بازسازی شد.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
در آبان ماه ۱۳۷۵، جمعیت استان كرمانشاه ۵۹۶‚۷۸۸‚۱ نفر بوده است كه ۶۱/۷۵ درصد آن در نقاط شهری و ۳۷/۷۰ درصد آن در نقاط روستایی سكونت داشته و بقیه غیرساكن بوده‌اند. در سال مذكور، از ۵۹۶‚۷۷۸‚۱ نفر جمعیت استان، ۳۱۰‚۹۱۶ نفر مرد و ۲۸۶‚۸۶۲ نفر زن بوده‌اند و نسبت جنسی آن ۱۰۶ بوده است.
در آبان ماه ۱۳۷۵، از جمعیت استان ۹۹/۷۸ درصد را مسلمانان تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری ۹۹/۷۴ درصد و در نقاط روستایی ۹۹/۸۵ درصد بوده است.
در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵، ۳۸۷‚۲۴۶ نفر به استان وارد و یا در داخل آن جابجا شده‌اند. مقایسهٔ محل اقامت قبلی مهاجران با محلی كه در آن سرشماری شده‌اند نشان می‌دهد، ‌ ۲۸/۷۷ درصد از روستا به شهر، ۳۵/۹۷ درصد از شهر به شهر، ۱۱/۶۶ درصد از روستا به روستا و ۱۵/۹۵ درصد از شهر به روستا در طی ۱۰ سال قبل از سرشماری آبان ۱۳۷۵ جابه‌جا شده و یا مهاجرت كرده‌اند.
در آبان‌ ماه ۱۳۷۵، از ۶۵۵‚۵۳۸‚۱ نفر جمعیت ۶ ساله و بیشتر استان، ۷۶/۵۷ درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادی در گروه سنی ۱۴- ۶ ساله ۹۵/۰۴ درصد و در گروه سنی ۱۵ ساله و بیشتر ۶۸/۰۹ درصد بوده است. افراد شاغل و افراد بیكار (جویای كار) در مجموع ۳۵/۹۷ درصد از جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر را تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری، ۳۳/۲۴ درصد و در نقاط روستایی، ۴۰/۱۷ درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان، ۸۸/۳۰ درصد را مردان و ۱۱/۷۰ درصد را زنان تشكیل می‌‌داده‌اند. در آبان ماه ۱۳۷۵، از شاغلان ۱۰ ساله و بیشتر استان ۲۶/۴۷ درصد در گروه‌های عمدهٔ كشاورزی، ۲۲/۴۵ درصد در گروه عمدهٔ صنعت، ۴۹/۰۷ درصد در گروه عمدهٔ خدمات و بقیه اظهار نشده گزارش شده است.
اكثریت ساكنین این استان از قدیم‌الایام زندگی كوچ‌نشینی توأم با معیشتی براساس دامداری داشته‌اند و اقلیتی به زندگی یكجانشینی پرداخته و به كشاورزی اشتغال ورزیده‌اند، ولی امروزه اكثریت این چادرنشینان، روستاها و شهرهای آبادی را ایجاد كرده‌‌اند. در عین حال بعضی با همان روال سابق به زندگی چادرنشینی اشتغال دارند. استان كرمانشاه را می‌توان یكی از مناطق عشایری ایران دانست كه مهم‌ترین ایلات آن عبارتند از:
– ایل گوران: كه شامل چهار طایفه به نام‌های بیونیژ، شوانكاره (چوپان كاره)، حیدری و تفنگچی است. محل ییلاقی‌ آن‌ها در مناطق قلعه قاضی ذهاب، سیوانه، تفنگچی، ‌ شامار و قشلاق آن‌ها در تنگ حمام ذهاب و منطقه جگیران قرار دارد. مردم ایل گوران پیرو اهل حق هستند.
– ایل سنجابی: كه در زمان سلطنت نادرشاه افشار از شیراز به این منطقه كوچ داده شده و ظاهراً در دورهٔ‌ قاجار سواران نشانی از پوست سنجاب داشته‌‌اند و به سنجابی معروف شده‌اند. در اطراف كرمانشاه حدود ۱۸۰ روستا محل ییلاقی ایل سنجابی است. محل قشلاق آنان نیز اطراف ذهاب و قصر شیرین است.
– ایل كلهر: نیز یكی از ایلات بزرگ و دامدار استان كرمانشاه است كه در فصل زمستان به منطقهٔ دهلران و مهران كوچ می‌‌كنند. چراگاه‌های گرمسیری آن در اطراف دیره، سر پل ذهاب، گیلان غرب، ویژنان، نفت شهر و پشته امام حسن قرار دارد.
دیگر ایلات استان عبارتند از :‌ ایل تركاشوند، ذوله، باززده، كمرند، بالوند (زردبلان)، ثلاث باباجانی، قبادی، ایل جمیر (اجمور یا جمهور) و ایل باباجانی.
در استان كرمانشاه، به علّت شرایط اقلیمی مناسب محصولات كشاورزی متعدی از قبیل : گندم، جو، چغندرقند، برنج، صیفی. سبزی و میوه‌هایی از قبیل : گردو، بادام، انار، سیب، مركبات و خرما تولید می‌شود. مرغداری، زنبورداری و صید ماهی نیز رایج است و عمدهٔ‌ گوشت مرغ، ماهی و عسل مورد نیاز مردم در استان تولید می‌شود.
صنایع استان نیز به دو گروه صنایع دستی و ماشینی تقسیم می‌شود. صنایع دستی مشتمل بر قالی، گلیم، جاجیم، شال، دستكش و گیوه می‌باشد. بزرگترین صنعت كارخانه‌ای استان كرمانشاه تصفیه‌خانهٔ نفت است كه كارخانهٔ‌ آن در كنار رود قره‌سو ساخته شده است. قدیمی‌ترین كارخانهٔ صنایع غذایی استان، كارخانهٔ قند اسلام‌آباد است كه در سال ۱۳۴۱ هـ.ش بنا شده است. منطقهٔ غرب ایران (كرمانشاه) از نظر ذخایر معدنی حائز اهمیت است كه عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از : آهن، سرب، گوگرد، آلومیت، كوارتزیت و … كه هنوز به طور شایسته مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.

تعطیلات نوروزی تمام شده، اما شاید شما هم جزو كسانی باشید كه امسال دنبال جور كردن مقدمان یك سفر بهاری برای اردیبهشت و خرداد می گردید. به خصوص كه با پایان یافتن فروردین و رسیدن اردیبهشت طبیعت برگ جدیدی از زیبایی اش را رو می كند و فرصت خوبی فراهم می كند تا برای سفرهای آخر هفته برنامه بریزید.

پیشنهاد ما برای چنین سفری كرمانشاه است كه به دلیل موقعیت خاص اقلیمی، دارای مراتعی سرسبز و دره‌هایی پوشیده از جنگل است و به خاطر همین پوشش زیبای طبیعی و آب و هوای معتدل، یكی از بهترین و جذاب‌ترین نقاط كشور برای اتراق است.

سعی كنید در این سفر، پارك جنگلی طاق بستان ـ یكی از پر جاذبه‌ترین مناطق شهرستان كرمانشاه ـ را هم از دست ندهید.

كوهستان و فضای سبز، چشمه، دریاچه‌های مصنوعی و نقش برجسته‌هایی از دوره ساسانی، محیطی جذاب و دیدنی را در این پارك رقم زده است.

درباره خوبی این منطقه همین‌قدر بگوییم كه به‌خاطر زیبایی و دلچسبی آب و هوایش همواره مورد توجه پادشاهان و محل شكار و تفریح آنها بوده است، به طوری كه اگر دقت كنید، در دو طرف ایوان بزرگ طاق بستان، صحنه‌های حجاری شده شكار شاه ساسانی را می‌بینید و احتمالا با كمی تامل، در كنار چهچهه پرندگان، همهمه سواران در جستجوی شكار را هم خواهید شنید.

منطقه ریجاب و بان زرده در 120 كیلومتری شمال غربی شهر كرمانشاه هم از آن جاهایی است كه از سفر به آن پشیمان نخواهید شد؛ كوه‌های سر به فلك كشیده و برفگیر دالاهو كه دامنه‌هایش پوشیده از جنگل و درختان انجیر و گردو است، این منطقه زیبا را در برگرفته و رودخانه زیبا و خروشان سراب ریجاب كه از فرط زیبایی تصویری از نهرهای بهشتی را نشانتان می‌دهد، با گذر پیچ ‌در پیچ و افسونگرش در پستی و بلندی این منطقه، گرد خستگی یك ساله را از چشم و روح و روانتان می‌شوید و با خود به دوردست‌های بی‌برگشت می‌برد.

در این منطقه زیبا حتی می‌توانید با دیدن آثاری مانند قلعه یزدگرد و زیارتگاه‌های بابا‌یادگار و ابودجانه، تاریخ را هم مرور كنید.

محوطه بزرگ و تاریخی بیستون هم كه آثاری را از دوران پیش از تاریخ تا به امروز در خود جای داده است، در شرق شهر كرمانشاه با جذابیت‌های تاریخی و طبیعی فراوانش، شما را به سوی خود می‌خواند تا صدای اندوهناك تیشه فرهاد كه هنوز از لابه‌لای كوه‌های بیستون به گوش می‌رسد، در جان عاشق شما هم زمزمه كند.

مشهورترین و مهم‌ترین اثر باستانی این محوطه، نقش برجسته و كتیبه داریوش بزرگ بر صخره‌ برافراشته بیستون است كه دیدنش خالی از لطف نیست.

یكی از شهرهایی كه در سفر به كرمانشاه بهتر اسا از آن دیدن كنید، شهرجوانرودمی باشد. جَوانرود نام قدیم منطقه‌ای؛ متشكل از شهرستان‌های كنونی جوانرود (قلعه جوانرود)، پاوه، ثلاث باباجانی و بخش‌های از روانسر در استان كرمانشاه می‌باشد. این شهر دارای جنگل‌های طبیعی و بكر بلوط می‌باشد.همچنین واردات كالاهای خارجی و صادرات كالاهای ایرانی از طریق مرز جوانرود بازارچهٔ پررونقی برای این شهر به ارمغان آورده‌است.