روستای باستانی-تاریخی وتفریحی ایدنك دركشورایران ودراستان كهگیلویه وبویراحمد درمدار طول وعرض جغرافیایی بین ۳۰درجه و۹دقیقه تا۳۱درجه و۵۷دقیقه تا۱۵درجه و۴۲دقیقه طول شرقی ازنصف النهار گرینویچ قراردارد.این استان دارای ۵شهرستان می باشد كه قدیمی ترین آن شهرلنده است ودارای قدمت شهری آن به دوره ماقبل صفویه است كه بخشداری آن درسال۱۳۰۵ هجری شمسی شروع بكارنمود ومركز خان نشین ایل طیبی بوده است.لنده دارای۱۷۴۷كیلومترمربع می باشد.ایدنك قدیمی ترین روستای منطقه دربیست وپنج كیلومتری جنوب غربی شهردهدشت (بلاد شاپور)ودر۵كیلومتری جنوبی شهرلنده (مهنه)واقع گردیده است. ایدنك ازشمال شهرلنده ازجنوب غربی شهرسوق وازجنوب تاحدفاصل ۳۰كیلومترهوایی شهربهبهان وازغرب منطقه عالی طیب كه درمحیطی از۱۵۰۰*۲۰۰۰متربناشده است كه برسرشاهراه بزرگ كاروانی تاشان تیر وسردان اصفهان واقع شده و رودخانه مارون(تاب) آنرا به دونیم شرقی وغربی قسمت می كندكه درظلع شرقی آن روستای بهشت آباداست. ارتفاع آن ازسطح دریا حدود۶۵۰متر می باشد وروستا حدود۲۰مترازسطح رودخانه ارتفاع دارد.حسینی صاحب ریاض الفردوس كه درسال۱۰۸۲هجری قمری(۳۴۸ سال پیش)ازاین محل عبوركرده وبه جای اسم ازطایفه كرایی نام برده است.ایدنك هم اكنون بزرگترین روستای شهرستان لنده (مركزثلاث )است. روستاهای مجاورایدنك سرآسیاب-مالشیخ-دره زنگ-دره بنگ-رچ-گرن گرد-سیم كوتاه-كل شور-رودقلات-چم علیمردانی -موگر(منجیر)-بردكشی-بی بی ذلخایی(پاقلعه)-لیركوچك-لیربزرگ-كلاه بره-وارگرو-آبكری-بهشت آباد-آبرزگه وشهرلنده می باشد.
وجه تسمیه ایدنك(اند نك)
ایدنك(هندی نك-اندنك كه ریشه لغوی آن بروشنی معرف ناحیه هندوان وهندیجان است كه مقدسی واستخری ازآن نام بردنددرحدودبیست كیلومتری جنوب غربی شهرستان دهدشت برسرشاهراه باستانی تاشان به ارجان به اصفهان قراردارد.پرفسورگاوبه دراثرخودمحل انرا بامحل شهرجومه (چرام)درسی كیلومتری شمال شرق دهدشت به اشتباه نقل كرده است.«جومه شهركوچكی بوده دركوههای استان ارجان وناحیه بلاد شاپور نیزجزو انست .آب اشامیدنی آن ازرودی بنام رودتاب تامین می شود به این ترتیب بایستی درقرون وسطی درحوزه ناحیه بلادشاپور وباهمین بلادبوده باشد وبنابراین می توانسته دركنار رودتاب باشد جایی كه درنزدیك دهكده باستانی ایدنك(ایدانك) ویرانه محل سكونتی پیداشده است.»وی درجایی دیگرهندیجان شاپوری”اندنك”راباهندیجان ارجان اشتباه گرفته است.
«هندی نك اولین نام شهرك باستانی ایدنك است كه درشما ل شرقی ایدنك كنونی بنا شده است كه محلیان آنرابنام كلل می نامندازمجموع این ساختمانهاكه تا سالهای اخیرقسمت های مهمی ازآن بناها كه بشیوه معماری شهرقدیم انبوران وگنبدملغان ساخته شده بودند وجود داشت . از این محوطه در بخش هایی كه خانه ساخته نشده است به عنوان زمین كشاورزی استفاده می شود. مصالح معماری موجود عبارتست از قلوه سنگهای ریز ودرشت به همراه ملاط گچ. در سطح این محوطه به وفور قطعه سفالهایی یافت می شود كه مربوط به دوره های تاریخی واسلامی می باشد. متاسفانه درحكومت پهلوی نسبت به حفظ بناهای تاریخی اقدام اساسی انجام نگردید.»هرچنددرحال حاضرهیچگونه اقدامی دراین خصوص نشده است.
ایدنك احتمالابرگرفته شده ازكلمه ایدنه درزبان بابلی بمعنی سرزمینی كوچك دركنار مرتعی بزرگ(به همین شكل می باشد)ودرزبان هخامنشی به معانی عبادتگاه می باشد(ززبان اقای علی سینابرقك)
اسامی نامهای ایدنك درگذر تاریخ:هندی نك–اندنك -پیدنك-عیدنك(تاسال۱۳۵۷اكثرثبت ها بدین منوال بوده است)-ایدنك كه نام كنونی آن است.
شرایط آب وهوایی
ایدنك دارای آب وهوایی گرم ومرطوب درتابستان وسردومعتدل درزمستان است كه تقریبا آب وهوای قاره ای است.بواسطه رودخانه مارون دارای رطوبت ۴۲درصدی درتابستان وبطورحداقل درفصول دیگراست.حداكثردمادرزمستان۶+ودرتابستان۵۰+است.بارندگی ازنیمه دوم آبانماه شروع وتااوایل اردیبهشت ماه ادامه دارد.دارای بادهای گرم وخشك همراه باگرد وغباردرتابستان وبادهای سرد ومرطوب درزمستان می باشد.وجود كوههای سیاه درشمال ودژكوه درجنوب وكوه ماغردرغرب جلوه خاصی به شرایط آب وهوایی این منطقه از ایران راداده است.
جمعیت
براساس منابع موجود ازمرجعهای مختلف ایل طیبی درسال۱۸۵۶میلادی ازلیدی شیل ازكتاب آگاه ایلات وعشایر دارای۱۰۰۰چادربوده است كه مبنای آماردرآن سامان چادر بوده است كه اگرحدود هرچادر۵نفرباشددارای ۵۰۰۰نفربوده است.درسال۱۳۱۴هجری قمری فارسنامه ناصری۲۰۰۰خانوار ثبت كرده است.ودكترمحمودباور۲۷۰۰خانوارذكركرده است.آماردانشگاه تهران درسال۱۳۴۷هجری شمسی جمعیت این ایل را۵۱۹۵خانواراعلام كرده است اگراین امار رامبناقراردهیم حدودا دراین منطقه ۱۰۰۰نفر می زیسته :ه اماردقیقی نخواهد بود وبرطبق آمارسال۱۳۶۳حدود۳۱۲۵نفرزندگی می كردند. ولی باتوجه به طغیان رودخانه مارون درسال ۱۳۶۵سیل سهمگینی ایدنك رابه تاراج برد وبخش بزرگی ازاین منطقه باستانی درزیرآب مدفون گردیدودران سالهای نچندان بیاد ماندنی جمعیت زیادی بشهرهای بهبهان-دهدشت –لنده وسوق مهاجرت نمودند وهم اكنون دارای جمعیتی بالغ بر۲۵۰۰نفراست وازروستاههای رچ-پاقلعه- بردكشكی –دك-سیم كوتاه –زیرزندان-بهشت آبادوكل شوربه این روستا مهاجرت نمودند.
گیاهان خوراكی-دارویی
باتوجه به شرایط آب وهوایی ایدنك گیاهان خوراكی وطبی فراوانی است كه به بعضی ازانواع آن اشاره می كنیم :
پیدن(پونه):گیاهی است گرمسیری خوش بوته ومعطر است جهت مصرف درماست ودوغ
نعنا: گیاهی است گرمسیری خوش بوته ومعطر است جهت مصرف درماست ودوغ وسایرغذاهای محلی
بكلو: گیاهی است گرمسیری كه بیشتردركنارآبهای روان می روید.
شكروك:ماده اصلی ان بصورت نقل است بسیارشیرین وخوشمزه است.
مرورشت(ملورشت):گیاهی طبی است كه درطبابت سینه درمان موثری دارد.
بابونه:گرمسیری است ودارای خواص طبی فراوان است.
غندل(تربچه وحشی)-توله-ملیر-كاسنی-بادآورد-خارخارو-بونجه ماری ازدیگر گیاهان روئیده درخاك حاصلخیز ایدنك است.
غلات –مركبات-میوه های خوراكی-صیفی جات وسبزیجات
باتوجه به دونوع كشت آبی ودیم و وجود رودخانه مارون ونهردره استاد دره وچشمه های فراوان دارای خاك وتنوع دركشت انواع غله ومیوهای فراوان است كه درذیل به تفكیك آمده است:
برنج:ازدیرباز درایدنك كشت برنج رایج بوده وهنوز بصورت سنتی كشت وبرداشت می شودوباوجود فراوانی آب این نعمت خدادادی درفصول تابستان كشت ودراوایل پاییز برداشت می شود.انواع برنج چمپا-فجر- هراز-عامل ۱و۲درایدنك كشت می شود.
غلات: گندم وجو اكثرابصورت دیم كشت می شود كه درامسال بصورت آبی كشت شده است.ماش-لوبیا-عدس ازدیگر حبوبات قابل كشت می باشد.
میوهای خوردنی باغی:انارترش-وشیرین-لیموترش وشیرین-شفت الو-زردالو-نارنج-پرتقال-توت –نارنگی-تمشك-انجیروانگورازمیوهای خوردنی باغی است.
میوهای خوراكی :كره تر-كنار-كازیر-توت دره ای-بادام كوهی-رملیك ازمیوهای خوراكی است قابل رویت درایدنك است.
صیفی جات:كشت بادمجان –كوجه فرنگی –كدو-هندوانه –خیارچنبر-خیارسبز-پیازسفید-باقلاازمهمترین صیفی جات دراین سرزمین است.
سبزیجات:تره-ریحان-غرفه(پرپین)-نعنا –شبدر-یونجه-پونه(دركنارنهرهای آب به وفور یافت می شود)
درقدیم كشت تنباكووكشت تریاك دراین مكان بسیاررایج بوده است ودارای سود دهی فراوانی داشته است وازنوع مرغوب بوده است.
درختان پوششی-بوته های آبی
درختان پوششی كه دراین مكان یافت می شوند عبارتندازبید:اكثرابصورت هرزه دركناردره ها ورودخانه های می روید .وكنارهم اكثرابصورت
هرزه درزمینهای بایروباغات می روید وازچوب آن درسقف های گچی- مسكونی استفاده میشود.
بوته های آبی: نی ازانواع ان است كه این بوته دربیشه زارها می روید ودرمحدوده گزدون زیادیافت می شود وازآن درسقف های پوششی ویاقوسی درگچ استفاده می شده است.جكن خاردار:یكی دیگر ازبوته های آبی است كه به آن چی ورد یاپرچ می گفتند وازساق های آن طبق نان گیر یا نان دان درست می كردند.
جانوران وحشی -پرندگان -خزندگان
جانوران وحشی فراوانی دراین منطقه یافت می شودازقبیل:خارپشت-گراز-شغال-روبا-كفتار-بزكوهی (درحوالی دژكوه)
پرندگان: مرغ آبی-بشوك-لك لك-تیهو-كلاغ-دال-كنجشك-پرستووگپی(مرغ آوازخوان)-غازسفید(قو)-بلبل-گل گلاتین-مرغ شب آویز( حق گو-دزدیدم)-كبوتركوهی-كبوترخانگی -مرغ وخروس.
خزندگان:ماربومی-مارسمی(بیشتردرقبرستانهای قدیم یافت می شود)-مارهای آبی-مارمولك- عقرب-خرچنگ.
رودخانه ها-چشمه ها-دره ها
رودخانه مارون ازبزرگترین رودهای كشوراست كه دارای چندسرچشمه پرآب است این رود درادوارمختلف تاریخ اسامی خاصی بخود گرفته است وازچندنواحی عبوركرده كه همگی بتفكیك ذكر می شود.پرفسورگاوبه ضمن برداشت ازنوشته میرزا حسن فسایی(فارسنامه ناصری) می نویسد:طاب –مارون آب شیرین وگواراترازشط العرب است ودربغداداین رودخانه سپس منشعب شده درجنوب رامهرمز قسمتی ازطریق كارون وقسمتی درنزدیكی بندرشاهپور واردخلیج فارس می شود.
این رود شواهدحوادث مهم تاریخی بوده است ازعبور كاروانیان گرفته تامحل عبورلشكراسكندرمقدونی تاگذرازپل بریده ازمسیرارجان تااصفهان تاغرق شدن خیلی ازهموطنانمان وعبورهواپیماهای عراقی تاسیل طغیانگرسال۱۳۶۵ و هی هی های كلك رانان و عبورقایق ودرنهایت شب های مهتابی كه بچه های باحال ایدنك چه اینان كه امروزپدرانمان هستند وچه ما بچه هایی كه فرداپدرهستیم برای قوت لایموت خودتاصبح نگاهبانان تورصیدخودبودند.دراینجایادمی كنم آن شبهای زیبای مارون كنار راكه بابچه ها ماهیگیری می كردیم.
سرچشمه های رودمارون:۱-لوا(لوداب بویراحمد سفلی)به رود سن پیوسته۲-سردن(طیبی سردسیری)به رود كلات۳-موگرمون(طیبی گرمسیری)به رودجن یامورجن پیوسته۴-جنوب غربی ایدنك رودقلات(كوف)پیوسته كه ازاهم سرچشمه های رودخانه مارون است كه چندین نهر هم درمسی به آن افزوده می گردد.
اسامی اصلی رودخانه مارون درگذر تاریخ: طاب-تاب- كردستان –كرایی ومارون
اسامی محلی رودخانه مارون:سن-كلات-جن-تراب-ایدنك-قلاتی-گدارناركان-تنگ تكاب-كه درشهرارجان نام ارغون را به خودگرفته ودرنواحی كردستان (كرایی) نام مارون ودرنواحی جایزان چم نظامی نام گرفته است.
رود خانه مارون دارای آبزیان متفاوتی است ازقبیل ماهی سفید-ماهی سرخه-كوسه ماهی –ماهی شیر-خرچنگ-مارماهی-لاك پشت وسگ آبی می باشد.
سدبزرگ مارون درنواحی شمال بهبهان(ارجان)درمنطقه تنگ تكاب احداث شده است كه جهت كشاورزی نواحی بهبهان وآبرسانی آن می باشد وپس آب آن تاگدارناركان است. رود مارون بعد از عبور از دشت بهبهان و دشت جایزان، در محلی به نام قلعه شیخ، پس از دریافت رود اعلاء رامهرمز، نام جراحی به خود گرفته و به هورشادگان ومی ریزد. این رود در واقع پرآبی از طریق خور موسی وارد خلیج فارس می شود.
آب رود مارون كه در بالا دست از كیفیت بسیار خوبی برخوردار است، در قسمتهای پایین دست، به خصوص از ایدنك به بعد و تا قبل از ورود به دشت بهبهان، واسطه عبور از لایه های گچی و نمكی، دریافت شاخه های شور، و پس از آن، به علت گرما و تبخیر زیاد، كیفیت نامطلوبی پیدا می كند. مكان مفرحی برای عموم بازدیدكنندگان است.دبی آب رودخانه مارون درپرآب ترین زمان………. وكمترین زمان………….. این ایستگاهها وضعیت اب رودخانه ها و اطلاعات جزئی انها را از طریق ماهواره و خطوط تلفن به طور لحظه‌ای گزارش می‌كنند.
پیش بینی زمان وقوع سیلاب در پایین دست, جلوگیری از خسارتهای ناشی از ان و برنامه ریزی برای تنظیم اب دریاچه سدهای مخزنی از جمله مزایای ایستگاههای هشدار سیل آنلاین محسوب میشود
نخستین بار در ایران چهار ایستگاه هشدار آنلاین سیل در خوزستان و لرستان وارد مدار شد
مدیر امور توسعه و بهینه سازی ایستگاههای سنجش سازمان اب و برق خوزستان گفت: این ایستگاهها شامل دو ایستگاه سزار و زاز در سپید دشت لرستان بالادست سد مخزنی دز, ایستگاه ایدنك در بالادست سد مخزنی مارون و ایستگاه روستای جوكنك رامهرمز بر روی رودخانه الله است.
چشمه هاو دره ها
چشمه های فراوانی درایدنك وجود داشته است كه متاسفانه درسالهای متمادی به علت كمبودبارندگی بعضی ازآنها خشك وبی آب شدند.مهمترین این چشمها عبارتنداز:دول پلنگل(ایدنك دیم)-تلخاب ناری(ایدنك دیم)-سركنده موری(بهشت آباد)- سركنده آبی(بهشت آباد)-كنجكال(جنوب ایدنك)-سرگچ چهارگورون(چهارگود)-تلخاب بیشه ای(چهارگود).
دره ها:دره اسا دره كه درتمام فصول دارای آب فراوانی است واجنوب شهرلنده سرچشمه می گیرید-دره اناری(نواحی شمال ایدنك است)-دره دول پلنگی-دره گرگی(غرب دره اسا دره)-دره شفت(نواحی دره گرگی)دره عسكركشته(بهشت اباد)
غارها
غارهای معروف ایدنك عبارتنداز:غاركنجكال(نواحی جنوب غربی ایدنك)غاراسادره(در دره اسا دره می باشد)كركبوتری دركناررود رود درجنوب اندی نك)-غاررمه كش(دقیقا درجنوب شرقی آرامستان شهدااست)
مواد معدنی
موادمعدنی فراوانی دراین مكان باستانی یافت می گردد كه مهمترین این موادعبارتنداز:
۱-سنگ كچ دارای معادن بالغ بر۴۰۰هزارتن برآورد شده است كه درنواحی شرق وشمال غرب ایدنك یافت می شود.
۲-شن و ماسه –گل مارن(چات) كه ماده اصلی تشكیل دهنده آجر می باشد ودارای معادن زیادی درسواحل رودخانه مارون یافت می شود بویژه درجنوب ایدنك.
۳-لاشه های ساختمانی(مالون)كه ازجنس ماسه سنگ تشكیل یافته ودربستررودخانه یافت می گردد.
۴-موادكوهی ومسیر رود خانه كه مهمترین منبع تولید شن وماسه كارخانجات سنگ شكن است.
۵-نمك آبی:دربخش جنوبی ایدنك درمحدوده سنگ شكن قدیمی(كلمك) دارای املاح نمكی است.
۶-گل رس ازدیگرموادمعدنی موجود درایدنك است كه دراندود سقف ساختمانها استفاده می گردد.
